Adın Belirtilmesi Hakkı

1.4.1.2.1. Genel Olarak

Eser sahipleri ünlerini yine kendi eserlerinin kalitesiyle artırırlar. Esere bakıldığından sahibinin kim olduğunun anlaşılması hem şahsi hem de mali çıkarlar açısından oldukça önemlidir. Bu sebeplerle Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 15. maddesinde adın belirtilmesi veya eser sahibinin kim olduğunu

78 _{Öztan’a göre, eser sahibi alenileşmeden önce eseriyle ilgili bilgi verilmesini istemiyorsa bu}

hakkını saklı tuttuğunu umuma arz yetkisini devrettiği sözleşmede açıkça belirtilmelidir. Bunun yanında alenileşmeden sonra FSEK m. 14’ten doğan haklar sona ereceğinden kamunun bilgi edinme hakkı sınırlandırılamayacaktır; ÖZTAN, s. 302. Ancak bir romanın tümüyle özetlenmesi, tüketicinin ilgisini azalmaya yol açacak şekilde olay akışı hakkında kapsamlı bilgi verilmesi gibi hallerde bu sefer de eser sahibinin mali hakları ihlal edilmiş olabileceği gözden kaçırılmamalıdır.

79 _{Kanun’a göre eser sahibinin ölümünden sonra umuma arz yetkisini kullanacak olanlar; vasiyeti}

tenfiz memuru, bu belirlenmemişse sırasıyla sağ kalan eşi ile çocukları ve mansup mirasçıları, ana – babası ve kardeşleridir.

80 _{EREL, s. 139. Eser sahibi ölmeden önce alenileşmemiş bir eserde umuma arz yetkisini}

kullanacak kimselerden hiçbiri bulunmaz veya bulunup da yetkilerini kullanmazlarsa FSEK m. 19/V uyarınca eser memleketin kültürü bakımından önemli görüldüğü takdirde, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından umuma arz yetkisi kullanılabilir. Ancak bu halde de eser sahibi ölmeden önce eserinin kamuya sunulmasını yasaklamışsa, devlet de eser sahibinin iradesine aykırı olarak eseri yayımlayamayacaktır; TEKİNALP, s. 167; ÖZTAN, s. 298.

belirten bir ibarenin81 yer alması hakkı tanınmıştır. İlgili düzenlemenin ilk fıkrasına göre; “Eseri, sahibinin adı veya müstear adı ile yahut adsız olarak,

umuma arzetme veya yayımlama hususunda karar vermek salahiyeti munhasıran eser sahibine aittir”.

Adın belirtilmesi hakkı sadece eserin aslında değil, çoğaltılan nüshalarda ve işlemelerde de geçerlidir82_{. Bu hakta önemli olan eser sahibinin eseriyle} arasındaki ilişkiyi kamuya bildirebilmesidir. Yoksa eser sahibinin tam adını açıklama zorunluluğu yoktur. Arzu ediliyorsa sadece rumuz veya takma isim belirtilmesi de yeterlidir83_{. Eser sahibi arzu ederse eserinin adsız olarak (anonim)} yayımlanmasını da isteyebilir84_{. Eserin anonim olması şüphesiz ki üçüncü kişilere} izinsiz olarak çoğaltma veya başka şekilde kullanma hakkı vermeyecektir85_.

İlim ve edebiyat eserleri yayınlanırken eser üzerinde yazarın adının yer alması gerekir. Yayıncıyla yapılacak mali hak devir sözleşmesinde yazar, eserin adının ne şekilde belirtilmesini istediyse kitaplarda adın o şekilde basılması gerekir. Yazar, eserinin müstear bir adla yayınlanması konusunda yayıncıyı yetkilendirmiş olmasına rağmen, kitabın yazarın gerçek adıyla yayınlanması halinde FSEK m. 15 ihlal edilmiş olacaktır86_{. Elbette e-kitaplarda da basılı}

81 _{Madde başlığının “adın belirtilmesi salahiyeti” olarak seçilmesinin isabetli olmadığı,}

düzenlemenin adın belirtilmesi dışında başka hususları da kapsadığı gerekçesiyle esasında “eserin sahibi olduğunun belirtilmesi” şeklinde olması gerektiği yönünde bkz. ÖZTAN, s. 305.

82 _{İşleme eserlerde hem asıl eser sahibinin hem de işleme eser sahibinin adının belirtilmesi gerekir;}

BOZBEL, s. 158. İktibas serbestisi gibi, eserden eser sahibinin izni olmadan yararlanılabilecek

hallerde dahi eser sahibinin adının belirtilmesi gerekir; CUMALIOĞLU, s. 159. Tercüme bir romanda hem orijinal dilde eserin asıl yazarının adına hem de işleme eser sahibi tercümanın adına ayrı ayrı yer verilmelidir; WANDTKE Artur-Axel /BULLINGER Winfried /THUM Dorothee, Praxiskommentar zum Urheberrecht, 4. Auflage, München 2014, UrhG § 13 Rn. 7-9

83 _{EREL, s. 141.Hatta sadece alan adı (domain name) belirtilerek de hakkın kullanabileceği}

yönünde bkz. PARLAK BÖRÜ, s.245. Eser sahibi, bir ressamın tablosunun köşesine atacağı bir imzada olduğu gibi, kendisine has bir simgeyle de eseriyle kişisel bağlantısını belirtebilir;

WANDTKE/BULLINGER/THUM, UrhG § 13 Rn. 2.

84 _{REHBİNDER/PEUKERT, Urheberrecht, 18. Auflage 2018, Rn. 453} 85 _{TEKİNALP, § 14 N. 26; TOSUN, Manevi Haklar, s. 114.}

kitaplarda olduğu gibi yazar adı bulunmalıdır. Yazarın adı sadece satışa sunulan kitaplarda değil, eserin kullanıldığı her yerde belirtilmelidir87_.

Adın belirtilmesi hakkı sosyal medyada paylaşılan içerikler için de geçerlidir. Örneğin, bir tweet altındaki eser niteliği taşıyan bir ifadenin bir başkası tarafından re-tweet edilmeksizin sanki kendi ifadesi olduğu izlenimi uyandıracak şekilde tekrar paylaşması halinde FSEK m. 15 ihlal edilmiş olacaktır88_{. Burada} fikri hak ihlalinden söz edilebilmesi için öncelikle tweet içeriğinin eser niteliği taşıması gerekmektedir. Bu bağlamda; her şeyden önce metin içeriği sahibinin hususiyetini taşımalıdır. 140 karakterden oluşan kısa bir yazıya eser sahibinin hususiyetini yansıtabilmesi kolay olmamakla birlikte imkânsız değildir.

İlim ve edebiyat eserlerinden olan söz ve nutuklarda adın belirtilmesi hakkına kanun koyucu bir sınırlama getirmiştir. TBMM ve diğer resmi meclis ve kongrelerde, mahkemelerde, umumi toplantılarda söylenen söz ve nutuklar haber maksadıyla çoğaltılıp yayımlandığında durum gerektiriyorsa söz ve nutuk sahibinin adı belirtilmeyebilir.

Ad belirtme yetkisiyle birlikte ilim ve edebiyat eserlerinde sıkça karşılaşılan intihal89 _{(Alm: Plagiat / İng: Plagiarism) meselesini de ele almak} gerekir. Bir kimsenin başkasına ait bir eseri kendisine mal ederek, kendi adıyla yayımlaması intihal, diğer bir ifadeyle fikri hırsızlıktır. Bu ihlale karşılık eser sahibinin haklarını koruyabilmesi için kanunda çeşitli yollar öngörülmüştür. İlk olarak eser sahibi FSEK m. 15/III uyarınca tespit davası açabilecektir90_{. İkinci} olarak başkasına ait esere, kendi eseri olarak ad koyanlar ya da tanınmış bir başkasının adını koyanlar için cezai yaptırım uygulanabilecektir (FSEK m. 71/I,II

87 _{EREL, s. 142; BOZBEL, s. 159; Bir film bir romana dayanıyorsa, roman yazarının kim olduğu}

filmin jeneriğinde, ilanlar ve reklamlar gibi tanıtım araçlarında ve sair yerlerde belirtilmelidir,

TEKİNALP, § 14 N. 25.

88 _{WANDTKE/BULLINGER/THUM, UrhG § 13 Rn. 7-9}

89 _{İntihal, sahibinin adına atıfta bulunmadan, bir eseri kısmen veya tamamen, doğrudan veya}

dolaylı olarak ve bilinçli bir tarzda kendi ürününe yansıtan her alıntıdır; TEKİNALP, § 13, Nr. 3, s. 156. Korunan bir eserin veya eserin belirli bir kısmının, kendisine aitmiş gibi gösterilmesi intihaldir; GÖKYAYLA Emre, Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunda İntihal Kavramı, Fikri Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2009 (Editör: Tekin Memiş) İstanbul, s. 285-292.

ve VI). Son olarak ihlalin etkilerini ortadan kaldırmaya yönelik tecavüzün ref’i davası (FSEK m. 67) 91 _{ile tazminat davası (FSEK m. 70) da açılabilecektir.}

Sahibinin adı belirtilmeden yayımlanmış bir eser, başkası tarafından sanki kendi eseriymiş gibi kamuya sunulmuşsa eser sahipliğine yönelik tespit davası açılabilecektir (FSEK m. 15/III) 92_.

1.4.1.2.2. Gölge Yazarlık (Ghostwriter) Sözleşmesi

Gölge yazarlık sözleşmesinin bir tarafında eser sahibi, diğer tarafında kitapta yazar olarak görünen kişi bulunur93_{. Bu sözleşme ile bir ya da birkaç kişi} tarafından kaleme alınan eser, eser sahibi olmayan bir başkasının adı altında piyasaya sürülmektedir. Gölge yazarlığın olduğu eserlerde kitap, nutuk veya söylevin asıl yazarının kim olduğu toplum tarafından bilinmemektedir94_{. Yazarın} takma isim kullanmasından farklı olarak, eser sahibi görünür yazarla yaptığı anlaşma üzerine, eser üzerinde kendi ismiyle tasarrufta bulunma imkânını kaybetmektedir95.

Uygulamada karşılaşılan gölge yazarlık sözleşmelerinin hukuki geçerliliği ise doktrinde halen tartışmalıdır. Tartışmayı doğuran mesele; manevi haklardan olan adın belirtilmesi hakkından önceden feragat edilememesine karşın, yayımcılık sektöründe gölge yazarlık sözleşmelerine ihtiyaç duyulmasıdır.

91 _{Eser sahibinin isteğine rağmen eser üzerine adı hiç konulmamış, yanlış konulmuş veya iltibasa}

yol açacak şekilde konulmuşsa eser veya nüshaların üzerinde doğru şekilde adın belirtilmesine yönelik FSEK m. 67/II uyarınca dava açılabilecektir.

92 _{TEKİNALP, § 20 Nr. 21, s. 309.}

93 _{BOZBEL, s. 243. Ghostwriter (hayalet yazar sözleşmesi), eser sahibi olarak görünen kişiyle}

eseri meydana getiren kişinin farklı olduğu, eserin bu şekilde umuma arz edilmesi konusunda anlaştıkları durumlar olarak tanımlanmıştır; TOSUN, Manevi Haklar, s. 232.

94 _{Eser sahibinin, eserin bir başkasının adıyla yayınlanmasına rızası olduğu için gölge yazarlık}

sözleşmeleri intihal anlamına gelmeyecektir.

95 _{BELLİCAN, Cüneyt; Fikri Hukukta Manevi Haklar ve Manevi Hakların Korunması,}

Manevi hakkın devredilmezliği ilkesi gereğince, adın belirtilmesi hakkından tümüyle feragat edilemeyecektir. Ancak kanaatimizce hakkın özünü etkilememesi koşuluyla, belirli bir süre için96_{, adın belirtilmesi hakkının} kullanılmayacağına ilişkin sözleşmesel sorumlulukların geçerli olacağı kabul edilmelidir97.

Belirli bir süre için adın kullanılması hakkından vazgeçilebileceğinin kabulü halinde, bu sürenin ne kadar olması gerektiğinin de tartışılması gerekmektedir. Alman hukukunda bu kapsamdaki sözleşmelerde yazarın, sözleşmenin kurulmasından itibaren 5 yıl geçtikten sonra fesih hakkını kullanabileceği kabul edilmektedir. Esasında Türk hukukunda olduğu gibi Alman hukukunda da gölge yazarlık sözleşmesinin süresi veya feshine ilişkin kanunda açık bir düzenleme yer almamaktadır. Kanun boşluğunun doldurulabilmesi için Alman doktrinince; henüz vücuda getirilmemiş eserlere ilişkin taahhüt sözleşmelerinin feshini düzenleyen §40 Abs. 1 UrhG (Verträge über künftige

Werke) hükmün kıyasen gölge yazarlık sözleşmelerine de uygulanması gerektiği

kabul edilmektedir98.

Bu bağlamda; gölge yazarlık sözleşmelerine ilişkin tartışmalar, ortaya konulacak eserin e-kitap olması halinde de geçerliliğini koruyacaktır. Metin içeriği ister ücretli olarak CD vb. veri taşıyıcısına kayıtlı olarak satışa sunulsun, isterse ücretsiz olarak internetteki blog sayfalarında, basın açıklamalarında

96 _{Tosun’a göre eser sahibi olarak belirtilme hakkından süresiz olarak üçüncü kişi lehine}

vazgeçilmesilmesine dair sözleşmeler hem manevi hakların devredilmezliği ilkesine aykırı olacak hem de bu vazgeçme kişilik haklarına aykırı olacağından sözleşme kısmen ya da tamamen hükümsüz sayılacaktır. Ancak, bu vazgeçme (feragat)’in geri alınabilecek şekilde yapılabileceğinin kabulü sayılan ilkelere uygun bir yaklaşım olacaktır; TOSUN, Manevi Haklar, s. 229-235.

97 _{WANDTKE/BULLINGER, UrhG § 13 Rn. 22.}

Bozbel’e göre gölge yazarlık sözleşmesi, eser üzerindeki manevi haklardan olan adın belirtilmesi hakkının devri ya da bundan feragat anlamına geldiğinden geçersiz olarak kabul edilmelidir. Ancak yazar sektörün gerekleri ve siyasi konuşmaları istisna tutarak bu hallerde sözleşmenin geçerli olacağını ileri sürmüştür. Kanaatimizce, hukuka aykırı olarak değerlendirilen bir işlemin sektör gerekliliği gibi muğlak ve değişken hallerde geçerli olacağının kabulü hukuk tekniği ile bağdaşmamaktadır; BOZBEL, s. 248. Cumalıoğlu’na göre biyografi ve nutuk yazarlığı gibi, yazarın manevi tatmin amacı gütmediği eserlerde gölge yazarlık sözleşmesini geçersiz saymak Kanunun özüne ve sözüne uygun olmayacaktır; CUMALIOĞLU, s. 116.

kamuya sunulmuş olsun metin yazarının eser üzerindeki manevi haklarının özünü etkilememek koşuluyla gölge yazarlık sözleşmelerinin geçerli olacağı kabul edilmelidir. Bu sözleşmenin yazarın manevi hakkının özünü zedelenip zedelenmediği hususu ise sözleşmenin uzunluğu ve adın belirtilmesi hakkından feragatin99 geri alınıp alınamayacağına göre değerlendirilmelidir. Kanaatimizce, gölge yazarlık sözleşmesinin süresinin ne kadar olması gerektiği değerlendirilirken Alman doktrininde kabul edilen 5 yıllık süre göz önünde bulundurulabilir.