Beşeri Sermayenin Gelir Dağılımı Üzerine Etkisi

TÜİK’e göre, milli bir ekonomide belirli bir dönemde(genellikle 1 yıl) yeniden üretilen mal ve hizmetler bütününe milli gelir veya toplam hâsıla denir. Bireyler açısından gelir ise belli bir süre zarfında üretime yaptıkları katma değerlerin toplamıdır. Emekleri karşılığı alınan ücretler ve maaşlar bireylerin geliri olabilmekle birlikte, toprak kirası, faiz ve kar da bireylerin gelirlerini oluşturabilir (TÜİK, 2018).

52

Bir ülkede, belirli bir zaman aralığında elde edilen milli gelirin bireyler veyahut bölgeler arasında dağılımına gelir dağılımı denir. Fonksiyonel gelir dağılımı, kişisel gelir dağılımı, sektörel ve bölgesel gelir dağılımları başlıca gelir dağılımlarıdır (Acar, 2015).

 Fonksiyonel Gelir Dağılımı: Üretim faktörlerinin (emek, sermaye, toprak, müteşebbis) ülkedeki milli geliri aralarında hangi pay oranlarına göre paylaştıklarını gösterir (Erdoğan, t.y.).

 Sektörel Gelir Dağılımı: Bir ekonomide faaliyet gösteren sektörlerin milli gelirden aldıkları payları ifade eder. Gelişmiş ülkelerde en fazla pay üretim ve hizmet sektöründe kalırken, az gelişmiş ülkelerde ise tarım sektörü en fazla payı alır (Altınışık & Peker, 2008).

 Bölgesel Gelir Dağılımı: Ülkelerin belirli bölgelerindeki yaşayan kişilerin mili hasıladan aldıkları payı gösterir. Bölgesel gelir dağılımı ülkelerin farklı bölgelerindeki gelişmişlik düzeyinin arasındaki farklar bölgesel gelir dağılımı ile tespit edilebilir (Doğan & Tek, 2007).

 Kişisel Gelir Dağılımı: Ülkenin toplam milli hasılasının ülkenin nüfusuna bölünmesiyle elde edilir. Ayrıca ülkedeki bireylerin almış oldukları gelirler küçükten büyüğe doğru sıralanır ve 5 farklı gelir grubu oluşturulur. Her bir gelir grubu için kendi mili gelirleri hesaplanır ve bu hesaplama ile ülkede gelir dağılımındaki eşitsizlik ölçülür. Eşitsizlik en düşük gelirli grup ile en yüksek gelirli grup arasındaki farkın açılmasıyla artar (Kuştepeli & Halaç, 2004).

Ülkelerin gelişmişlik ve kalkınma seviyeleri karşılaştırılırken ülkelerdeki milli gelir seviyesi ve kişi başına düşen gelire bakılmaktadır. Ancak bu ölçütler ülkelerin yaşam kalitesi ve gelir dağılımı açısından fikir vermediğinden bir takım sıkıntılar yaratmaktadır.

Kişi başına düşen gelir miktarının bir önemi yoktur önemli olan o gelirin ülkedeki fertler arasında adil bir şekilde dağıtılmasıdır (Bozdağ & Bozdağ, 2006).

Gelir dağılımını ölçmek için yaygın olarak kullanılan bazı ölçüler şunlardır: Lorenz Eğirisi, Gini Katsayısı, Pareto Katsayısı ve Ters U Hipotezidir (Doğan & Tek, 2007).

TÜİK ise gelir dağılımı eşitsizlik ölçütleri olarak Lorenz Eğrisi, Gini Katsayısı ve Yüzde Paylarını (P80/P20) dikkate almaktadır (TÜİK, 2018).

53

Tablo 4: Hanehalkı kullanılabilir gelire göre Gini katsayısı, 2006-2017

Yıllar Gini Katsayısı katsayısının ülkemizdeki 2006-2017 dönemindeki değerlerini görmekteyiz. Tablo’ya bakıldığında 2016 da 0,396 olan Gini katsayısı 2017 yılında 0,400’e yükselmiştir. Gini katsayısının “0” a yaklaşması ülkedeki gelir dağılımındaki iyileşmeyi, “1” e yaklaşması ise ülkedeki gelir dağılımının bozulmasını ifade eder. Türkiye’ de Gini katsayısı 2017 yılında bir yıl öncesine göre 0,004 puan artmış yani gelir dağılımındaki eşitsizlik artış göstermiştir.

Tablo 5: Eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirine göre sıralı yüzde 20'lik gruplar itibarıyla yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirinin dağılımı, 2009-2017

Yüzde 20’lik fert grupları 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Bireyler eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelirlerine göre sıralanıp; ilk, ikinci, üçüncü, dördüncü ve son grup olarak 5 gruba ayrıldığında; Fertlerin %20’ sini oluşturan ilk grup en düşük gelirli, son grup ise en yüksek gelirli kesimi ifade eder. Hanehalkının gelirinin hanehalkının büyüklüğüne bölünmesi ile eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert geliri elde edilmektedir. P80/P20 oranı ise, en zengin son %20’lik grubun toplam gelirinin, geliri en düşük olan ilk %20’lik kesimin toplam gelirine bölünerek hesaplanmaktadır (TÜİK, 2018). Yukarıda yer alan verilere göre; en zengin son %20’lik kesimin almış oldukları pay 2010 yılından 2017 yılına artış gösterirken, en düşük kesimin almış oldukları

54

pay ise azalmıştır. 2015 yılında P80/P20 oranı 45,3/6,3= %7,2 iken 2017 yılında 46,7/6,3=%7,4’ e yükselmiştir.

Gelir dağılımı, sosyal adaletin sağlanması ve toplumsal barışın hüküm sürmesi bakımından önemli bir kavramdır. En eski yaklaşım olarak kabul edilen beşeri sermaye kuramı ise eğitimin ekonomideki pozisyonunu açıklamaktadır. Bu kurama göre ekonomik büyümenin ve kişiler arasındaki gelir farklılıklarının belirleyici etkenlerinden biri insan sermayesidir. Bireylerin beşeri sermayelerini artırmak için yapmış oldukları yatırım, ücret geliri açısından bakıldığında, kişilerin işteki verimliliklerinde etkilediğinden ücrette de farklılık yaratır. Beşeri sermayeye yapılan yatırımlar içinde, eğitim harcamaları doğrudan kişinin ücret gelirini belirler. Bu yüzden eğitim farklılıkları oluştukça bireylerin arasında gelir farklılıkları da oluşmaktadır. Eğitimi ve gelir dağılımı arasındaki ilişki 1980’li yıllarda üretimin bilgi ve teknolojiyle geliştiği dönemde ortaya çıkmıştır (Palaz vd., 2013).

Türkiye de aynı diğer gelişmekte olan ülkeler gibi gelir dağılımında adaletsizlikler yaşamaktadır ve bu durumun oluşmasının en önemli nedeni, ekonomideki ağırlığın tarım sektöründe olması, nüfusun büyük bir kesiminin tarım sektöründe çalışması ve yüksek oranlı ve sürekli enflasyon yatmaktadır. Ülkemizde 1980 yılına yaklaşırken ve 1980 yılında enflasyon üç haneli rakamlarda seyretmiştir. Enflasyonun yüksek seviyede seyretmesi gelir dağılımı bozmuş ve halkın satın alma gücünü olumsuz etkilemiştir.

Kuznets 5 ülkenin girdilerini kullanarak yapmış olduğu çalışmasında gelir eşitsizliğini açıklamaya çalışmıştır. Kuznets eğrisi (Ters U) olarak bilinen ve gelir düzeyi ile gelirdeki eşitsizliği anlatan eğride gelirin artmasıyla eşitsizlik önce artar daha sonrasında ise azalır.

Kuznets’e göre tarım dışı sektörlerin verimlilikleri tarım sektörüne göre daha yüksektir. Bu sayede tarım sektöründen doğan göç ile birlikte üretim artar ve kazanılan gelir eşitsizliğe yol açar. Ancak daha sonrasında üretimin artmasını takip eden evrelerle uzun vadede gelir dağılımı düzelir (Yumuşak & Bilen, 2000).

Eğitim ve iş deneyimi insan sermayesinin temel yapıtaşlarıdır ve bu yapıtaşları gelir dağılımı çalışmalarında ortak değişkenler olarak karşımıza çıkmaktadır. 1970’lerden itibaren yapılan çalışmalarda gelir farklılıkları araştırılmış ve insan sermayesinin, gelir farlılıklarını belirleyen önemli bir unsur olduğu anlaşılmıştır (Altay & Pazarlıoğlu, 2007).

Gelişmiş ülkelerdeki gelir paylaşımı azgelişmiş ülkelere göre daha adil durumdadır.

Gelir dağılımında adaletsizliği yaratan en temel faktör nüfusun büyük bir bölümünün

55

düşük eğitime sahip olması ve ülkedeki nitelikli işgücü eksikliğidir. Uzun vadeli kişisel ve bölgesel adil bir gelir dağılımı sağlamanın yolu fırsat eşitliğini esas alan eğitim olanaklarını artırmaktan geçmektedir. Bu sayede milli gelir artmakta, elde edilen gelir de daha adil biçimde paylaşılmaktadır (Öztürk, 2005).