Beş Yıllık Kalkınma Planlarında Kırsal Kalkınma

Planlı dönemin başlaması ile birlikte kırsal kalkınma çalışmaları Beş Yıllık Kalkınma Planları’nda yer almaya başlamıştır. Dağınık kırsal yerleşim dokusu, planlı dönemin başlaması ile birlikte kırsal kalkınmada dönüşüm hedefine ulaşmanın önündeki en önemli engel olarak değerlendirilmiştir. Özellikle I. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda yerleşim alanlarının dağınık ve küçük birimler halinde olmasının köy kalkınmasını olumsuz etkileyeceği fark edilmiş ve daha sonra kabul edilen planlarda da konu değerlendirilmiştir (Doğanay, 2002: 92). Bununla beraber bu sorunun günümüzde bile tamamen çözüme kavuşturulduğunu söylemek zordur.

I. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda toplumsal kalkınmayı öngören yöntemlerin kullanılacağı ve kırsal kesimde yaşayan vatandaşların hayat standartlarının da bu yöntemler aracılığıyla artırılacağı belirtilmiştir. Köy kalkınması olarak algılanan toplum kalkınması için öncelikli olarak tarımsal verimliliğin arttırılmasının sağlanacağı, eğitim başta olmak üzere sosyal hizmetlerin yaygınlaştırılacağı ve kitlelerin bu sayede daha yüksek hayat standardına ulaştırılacağı savunulmuştur. Planda ayrıca tarımsal kaynak ve insan gücünün boş yere harcanmasına engel olacak tedbirlerin alınacağı, gönüllü hizmetlere katılım sağlanacağı ve hizmetlerden daha fazla sayıda kişinin yararlandırılacağı da belirtilmiştir (DPT, 1962: 53).

II. Beş Yıllık Kalkınma Planı “Köy ve Köylü Sorunu” başlığı altında köy sorunlarını çözmeye yönelmiş ve tüm çalışmaların, köy topluluklarının özelliklerine ve gerçeklerine uygun olarak yürütüleceğini öngörmüştür. Söz konusu planda toplum yapısını kalkınmaya en elverişli ortamı yaratacak yönde geliştirmek için çeşitli kamu kuruluşlarının

çalışmalarında ortak ilkelerle hareket edileceği belirtilerek, köylü sorunlarının köy kalkınmasının önündeki en önemli engel olduğu vurgulanmıştır (DPT, 1967: 235–237).

III. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda köy fiziki altyapısında önemli ilerlemeler sağlandığı; üretim ve ürün niteliğinin iyileştirilmesi, kooperatifçilik, kredilendirme ve pazarlama sisteminin kurulması gibi hizmet ve yatırımların, yol-su-elektrik gibi hizmetler ile bir bütün olarak yürütülemediği vurgulanmıştır. Ayrıca söz konusu planda bu sorunları gidermeye yönelik çözüm paketlerine ağırlık verileceği belirtilmiştir (DPT, 1972: 95).

IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda kırsal alana yönelik politikalara “köylüye yönelik politikalar” başlığı altında yer verilmiştir. Planın temel hedefleri; etkili bir toprak reformu, kooperatifleşme, devlet düzenlemesi ve desteği, yerleşim düzeni ve köykentler yoluyla yeni bir üretim düzeninin kurulmasını sağlamaktır. Söz konusu planda ayrıca gelir dağılımını iyileştirme ve tarımsal gelişme ile köylü kalkınmasını bir tutma, tarımdan sanayi toplumuna sağlıklı bir geçiş, köylünün kalkınma olanaklarının, üretim gücünün ve gelirinin arttırılması, kırsal alanda gelişmenin hızlandırılması, yasama düzeyinin yükseltilmesi gibi alt hedefler de belirlenmiştir (DPT, 1979: 288–290).

V. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda entegre kırsal kalkınma projelerinin uygulanacağı ve kırsal kalkınma projelerinin bölgesel gelişmeyi hızlandırmak amacına yönelik olacağı vurgulanmıştır. Bununla beraber planda kırsal alan kalkınmasına yönelik özel bir uygulama yer almamış, tarım sektörü ile ilgili tarımsal desteklemelerden bahsedilmiş ve kooperatifleşmenin önemi vurgulanmıştır (DPT, 1984: 158–162).

VI. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda kırsal alanda yerel yönetimlerin eksikliğini dolduracak şekilde İl Özel İdareleri’nin yeniden teşkilatlandırılacağı, küçük belediye ve köylerin güçlendirileceği, kırsal kesimin ihtiyaçları için hizmet ve bilgi akışına yönelik tedbirlerin alınacağı ve hizmet ve araştırmaların “kırsal alan planlama” yönetimi

çerçevesinde entegre kırsal kalkınma projeleri olarak düşünüleceği belirtilmiştir (DPT, 1989: 359).

VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı kırsal kalkınma hakkında doğrudan ifadelere yer vermemiştir. Planda kırsal alanlara yönelik temel düzenleme, sadece “Kırsal Altyapı” baslığı altında yapılmıştır. Bu bölümde mevcut durum olarak; toprak ve su kaynaklarının kullanımının planlanması ile yönetimi konusunda ülke genelinde belirlenmiş kapsamlı bir politika bulunmadığı ileri sürülmüştür. Ayrıca sulanabilir alanların kamu yatırımlarıyla ve halkın desteğiyle sadece yarısının sulanabilir hale getirilebildiği, toprak ve su kaynakları potansiyelinin tespit edilebilmesi için gerekli araştırma çalışmalarına önem verilmediği dile getirilmiştir. Söz konusu planda toprak ve su kaynaklarının rasyonel kullanımı için gerekli yasal düzenlemelerin bulunmamasının israfa yol açtığı, tarımda istenilen gelişmelere ulaşılabilmesi için kamunun mevcut yatırım imkânlarının yeterli olmadığı, yatırım politikalarının oluşturulmasında, yatırımdan faydalanacakların fiziksel, mali ve sosyal katılımlarının sağlanmadığına yer verilmiştir (DPT, 1995: 157–159).

VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda kırsal kalkınma ayrı bir başlık altında değerlendirilmiş, yürürlüğe konan kırsal kalkınma projeleri hakkında bilgi verilmiştir. Hedefler başlığı altında ise “sürdürülebilir kalkınma ilkesi çerçevesinde yerel potansiyellerin harekete geçirilerek gelir ve istihdamın arttırılması temel amaçtır” ifadesine yer verilmiştir. Bunun yanı sıra planda köye dönüş projesinin hayata geçirileceği belirtilmiştir (DPT, 2000a: 70–71).

2007–2013 dönemini kapsayan içerisinde bulunduğumuz IX. Kalkınma Planı’nda ise, “Kırsal Kesimde Kalkınmanın Sağlanması” başlığı altında 2006 yılında Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi’nin hazırlandığı belirtilmiş, kırsal kalkınma politikalarının etkinliğinin artırılması için yürütülen yasal ve kurumsal düzenlemelerin

sürdürüldüğü vurgulanmıştır. Bunların yanı sıra tarımda nispi verimsizlik sorununun çözümü için; arazi toplulaştırma çalışmalarının ve eğitim faaliyetlerinin hızlandırılması gerektiği belirtilmiştir (DPT, 2007: 48–49)