Beş Yıllık İdadîlerin Haftalık Ders Programlarına Göre Coğrafya Ders Saatleri

1892 Leylî Mekatib-i İdadîye Coğrafya Ders Cetveli

1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl 6. Yıl 7. Yıl

Ders Saati 18 20 25 25 25 25 25

Coğrafya 2 2 2 2 2 2 -

C.2- Beş Yıllık İdadîlerin Haftalık Ders Programlarına Göre Coğrafya Ders Saatleri.

1892 Nehârî Mekatib-i İdadîye Coğrafya Ders Cetveli501.

1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl

Ders Saati 18 20 25 25 25

Coğrafya 2 2 2 2 2

497 _{Ders Programları için bkz. Maarif-i Umûmîye Nezâreti, Darülmuallimîn'in programı, İstanbul}

1312, s.10-11, 38, 59-60, 70.

498 _{O.N. Ergin, a.g.e., s.714.} 499 _{K. Çetin, a.g.m., s.166.} 500 _{Ders Programları 1310, s.12.} 501 _{Ders Programları 1310, s.13.}

1899 yılı Maarif Salnamesi’ne göre ders saatlerinde bazı değişikliklere gidilmiştir. Ders saatlerinin toplamında bir azalma olurken bilakis coğrafya derslerinin arttığı görünmektedir. 1316 yılı Maarif Salnamesi’ne göre toplam ders saatleri ve coğrafya dersleri şu şekildedir502.

1. Yıl 2. Yıl 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl 6. Yıl 7. Yıl

Ders Saati 18 20 23 23 23 23 24

Coğrafya 2 2 2 2 3 2 1

1316 Maarif Salnamesi’ne göre Coğrafya ders müfredatı şu şekildedir503: Birinci sene; Coğrafyanın tarif ve taksimi coğrafya-yı riyazîye (matematiksel coğrafya), arzın şekli deva’iri (dünyanın şekli ve devirleri), hareketleri, meslek-i şems (güneş), ecram (cansız varlıklar) hakkında ma’lumat-ı mücmele (özet bilgi), Coğrafya-yı tabiiye, şekl-i arz hakkında gayet mücmel malumat, araziî mürtefa’ ve munheta (yüksek ve alçak yerler), cibâl (dağ), yayla, ova, derbend yahud geçid, nehir, sahil, göl, ada, ceza’ir-i müctema’ (adalar), yarım ada, berzah, kanal, boğaz, burun, körfez, liman, köy, vesair ıstılahât-ı coğrafya (coğrafî terimler), arzın sab ve mayi’ kısmı (dünyanın kara ve su kısımları), kıtaate inkısamı (kıtaların ayrılması), kıtaat-ı hamse (beş kıta) hakkında malumat-ı Umûmîye (genel bilgi).

İkinci sene; Kıtaat-ı Erba’ (dört kıta), Coğrafya ve taksimatı, coğrafya-yı

riyazîye, şekl-i arz, manzara-i Umûmîye-i sema, sevabit (Gezegen olmayan cisimler), seyyarat (Gezegenler), seyyarat-ı zül eznab (gezegenler ve yıldızlar) ve meteorlar, Arzın ecram-ı semaviye ile münasebatı (dünyanın uzay ile münasebeti), kamer (ay), hüsûf (ay tutulması) ve küsûf (güneş tutulması), arzın hareketleri, leyl (gece) ve nehar (gündüz) ve mevsim-i erba’ (dört mevsim), tul-ü arz-ı coğrafî (enlem ve boylam), medarlar (dönenceler) ve deva’ir-i sa’ire-i mefruze, mıntıkalar, Coğrafya-yı tabiî, teşkil-i arz hakkında malumat-ı Umûmîye, su ve toprak deniz ve kıtaat bihar-ı muhite (dünyanın kara ve deniz bölümleri), havanın hareketleri, ekalim (iklimler), arazi-i mürtefa’ ve munheta, ova ve cibâl ceza’ir, cibâlin irtifaına nazaran taksimi,

502 _{Maarif-i Umûmîye Nezareti Salnamesi 1316, s.191.} 503 _{Maarif-i Umûmîye Nezareti Salnamesi 1316, s.252-262.}

cibâlin teşkilatına nazaran taksimi, enva’-ı ehcar ve türab (taşların ve toprakların çeşitleri), nehirler ve göller, suyun arz üzerindeki hareketi cereyanları, nebatat (bitkiler) ve hayvanat, insan ve urûk-ı beşer (insan ırkları), edyan (dinler) ve hükümât-ı Asya, Afrika, Amerika ve Avustralya, Asya kıtasının mevkîî, hudûdu, mikdar ve ecnâs (cinsler), nüfus ahvâl-ı tabiiyesi (Mücmel surette) Sibirya ve Türkistan, İran, Kafkasya, Asya-yı sagri, şebe ceziresi, Belucistan, Afganistan, Hind- i Şarki, şebe ceziresi, Cezair-i Mavera-i Hind, Çin, Japonya, Afrika hakkında malumat-ı Umûmîye, cenubi ve vusta Afrika, Afrika-yı şarki, Afrika-yı garbi, Sudan, Sahra-yı kebir, Nil havzası, Sudan-ı Mısri, Nübe, Habeş, Mısır, Berberistan, Tunus Emareti, Trablusgarb vilayeti Cezair-i Fas, Afrika Cezairi, Amerika hakkında malumat-ı Umûmîye, Amerika-yı Cenubinin ahvâl-ı tabiyesi, ahvâl-i siyasîyesi, Amerika-yı vusta (Orta Amerika), ahvâl-i tabiyesi ve siyasîyesi, Hind-i Garbi Cezairi, Amerika-yı Şimâlî (Kuzey Amerika) ahvâli, Meksika memleketi, Amerika hükümat-ı mücteması, İngilterenin Kanada müstemlekatı (sömürgeleri), Grönland, Amerika arazi-i kutbiyesi, Avustralya kıtası hakkında malûmât-ı umûmiye, Flemenk- i cedid ve Tasmanya, Polonezya, Mikronezya, Arazi-i kutbiye-i cenubiye (kuzey kutup arazisi), Arazi-i kutbiye-i şimâlîye (güney kutup arazisi).

Üçüncü Sene; Avrupa ve Memâlik-i Osmaniye, Avrupa mevkî, hudûd, vüs’at

(genişliği), sevahil (sahilleri), ahvâl-i tabiîyesi, mizac-ı âb ü hava, mahsulat-ı madeniye, hayvanat-ı mahsulat-ı zira’iye, ecnâs-ı sekine, edyan, hükümat-ı Avrupa- yı cenubiye. Balkan şebe ceziresi, Yunanistan, Sırbistan, Karadağ, İtalya, İsviçre, İtalya, Ceza’ir-i İberya yarım adası, İspanya, Portekiz, Avrupa-yı dâhili, Romanya Avusturya ve Macaristan Avrupa-yı garbi, Fransa, Belçika, Flemenk, İngiltere, Bahr- i Baltık ve Şimal-i Satıh-ı Ma’ili, Almanya, Avrupa-yı Şimâlî, İskandinavya, Avrupa-yı Şarki: Rusya, Memâlîk-i Osmaniye Coğrafyası: Memâlîk-i mahruse-i şahanenin kıtaat-ı selasedeki mevkîî ile hudûd-ı tabiiye ve Umûmîyesi, yekdiğerinden gayr münfek bir kıta-i Umûmîye halinde olduğu, Memâlîk-i mahruse-i şahanenin vüs’ati (genişliği), mikdar ve ecnâs-ı nüfus, edyan (dinler), usûl-ı idare, Avrupa-yı Osmanî: Mevkî ve hudûd, vüs’at (genişliği), mizac-ı âb ü hava, cibâl ve enhârı (nehirler), servet-i madeniye ve nebatatiye ve hayvaniye, tarifat-ı siyasîye: Vilayât-ı elviye, meşhur şehirler, Asya-yı Osmanîye: Tarifat-ı tabiîye ve siyasîye, Afrika-yı Osmanî: Tarifât-ı tabiîye ve siyasîye Memâlîk-i mahruse-i şahane ber

atikin merkezinde olmak ve yekdiğerine muttasıl (bitişik) bulunmakla beraber üç kıtanın en mühim ve en mahsuldar arazisini hâvî bulunmak mülabesesiyle ticareten ve siyaseten haiz olduğu ehemmiyetin izahı, Turuk-ı beriyye ve bahriye (kara ve deniz yolları): Şoseler, demiryolları, seyr ü sefa’ine (deniz trafiğine) elverişli nehirler, mevaridat-ı bahriye (navlun gelirleri), posta ve telgraf, kıtaât ve memâlîk-i saire ile olan revabıt (bağlar) ve münasebat-ı tabiiye ve ticarîye transit.

Dördüncü Sene; Kıtaat-ı erbaa, Asya, Amerika, Afrika, Avustralya kıtaları

ikinci senede gösterilen tertibde ve mufassal (geniş) olarak tedris olunacaktır.

Beşinci Sene; Coğrafya-yı Riyazî ve Avrupa, Coğrafya-yı Riyazî ve tabiî

mebahisi ile Avrupa kıtası üçüncü senede gösterilen tertib-i vecihle ve mufassal (geniş) surette tedris edilecektir.

Altıncı Sene; Avrupa-yı Osmanî, hudûd, mesaha, ecnâs, sevahil, dağlar, ahvâl-

ı miyah, sath-ı mailler, Suret-i idare: İstanbul Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı orman ve su bendleri, Edirne Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure (meşhur beldeler), Selanik Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı araziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Yanya Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, İşkodra Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Manastır Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat- ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Kosova Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Bosna ve Hersek Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Girid Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Rumeli Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Bulgaristan Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Avrupa-yı Osmanî’de bulunan meşhur posta yollarıyla demiryolları, Asyâ-yı Osmanî, hudûd, mesaha ve nüfus ve ecnâs, sevahil, dağlar, sath-ı mailler, ahvâl-i miyah ve göller,

sancak ve kazalar, Bahr-i siyah sahilinde vâki’ vilayât, Kastamonu Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Trabzon Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, İzmid Mutasarrıflığı, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Biga Mutasarrıflığı, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Marmara Denizine sahil olan vilayât, Hüdavendigar Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiîye, mahsulat-ı arziye ve sinaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Adalar Denizi ve Bahr-i Sefide sahil olan vilayat, Aydın Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Ceza’ir-i Bahr-i Sefid Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Kıbrıs Adası, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Sisam Eyaleti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Konya Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Adana Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Haleb Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat- ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Suriye ve Beyrut Vilayetleri ve Kudüs ve Cebel-i Lübnan Hudûd-ı Şarkiye’de bulunan vilayât, Basra, Bağdad, Musul Vilayetleri, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Van Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Erzurum Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd- ı meşhure,Vustada vâki’ vilayât, Bitlis Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Diyarbekir Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd- ı meşhure, Ma’murat’ülaziz Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Sivas Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Ankara Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Ceziret’ülarabda ka’in vilayat Hicaz Vilayeti, hudûd,

sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Yemen Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Posta ve adi yollar ve demiryolları, Afrika-yı Osmani, Hıdviyet-i Osmanî, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Trablusgarb Vilayeti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure, Tunus Eyaleti, hudûd, sekine, tarifat-ı tabiiye, mahsulat-ı arziye ve sınaîye, sancak ve kazalar, bilâd-ı meşhure.

Yedinci Sene; Coğrafya-yı Umrânî, memâlîk-i mahruse-i şahane hudûd,

sekine, tarifat-ı tabiiye, mevkî’-i ticarî ve ziraî, mizac-ı hava, mıntıkalar, mezruat (ziraat yapılan yerler), tabiîyet-i türab, aklim’üz-zirae, mezruat-ı gadaiye ehliye, sayd-ı mahi, hirfet (zenaat), ve sanaat, sınayi-i ihraciye (maden ve ehcar) sınayi-i imâlîye ve aksamı, ticaret, vesait-i ihtilatiye (dâhili seyr-ü sefain, karayolları, demiryolları, deniz yolları, büyük iskeleler), meskûkât (madenî paralar), evzan ve ekyal (tartılar ve ölçekler), Avrupa düvel-i muazzamasıyla, şimal-i Amerika hükümât-ı müctemiasının müstemleketleriyle beraber bu vadide ahvâl-i ziraîyye, sınaîyye ve ticarîyyesi gösterilecek vesair Avrupa devletlerinin ahvâlinden de muhtasaran malumat ita olunacaktır. Düvel-i muazzamanın mahsulat-ı ziraîye ve madeniye ve sınaîyelerini ve yollarını ve mikdar-ı ticaretlerini mübeyyin ve büyük turuk-ı bahriye ile bunlara mensup postalar hakkında tafsilat-ı nafi’ayı hâvî Muntazam cetveller irae edilecektir.

1902’de vilayet merkezlerindeki Leylî İdadîler, temel dersler birlikte okutulmak ve öğrenim süresi ziraat için 6’ya indirilmek diğerleri için 8’e çıkarılmak suretiyle bir kısmına Ziraat ve bir kısmına Ticaret ve Sanayi şubeleri konup çok amaçlı okullar haline getirilmiştir504_.

1902 (1318) Yılına ait Leylî ve Neharî İdadîye-i Mülkîye Mekteplerine Mahsus Haftalık Ders Programına göre, tüm derslerinin haftalık toplam ders saati ve coğrafya dersi saatleri şu şekildedir.

504 _{F.R. Unat, a.g.e., s.46.}

1902 (1318) yılı Coğrafya Ders Cetveli505.