Bayramlarda Ekmek

Bayramlar kültürlerin vazgeçilmezleridir. Günümüzde sınıflandırdığımız bayramların,

dininde olan bayramlardır ve Ramazan ve Kurban Bayr Bu bayramların her birinin farklı kutlanı

Ramazan bayramı Hz. Peygamberin do

ayının bitiminde üç gün olarak kutlanan bayramdır. edenler bir ay süreyle “oruç” ibadetini yerine geti döneminden sonra bayram kutlanmaktadır. Bu bayramda temizliği yapılması, bayram alı

yemekler yapma âdeti de vardır. Geleneksel kesimde içinde mutlaka ekmek de yer almaktadır.

Kurban bayramı ise Allah adına bir hayvanın kur

şeklindeki ibadetin gerçekle

bayramında olduğu gibi yapılan hazırlıkların biri de ekmek pi Bayramlara özel ekmek yapma âdeti birçok bölgemizde Kurban bayramına özel ekmekler yapılmaktadır. Bunla Bölge kadınlarının bir araya gelerek yaptı

bayram boyunca bu ekmek gelen misafirlere ikram edi

“Ağırlıklı olarak bulgurun kullanıldı pişiren kadınlar bir araya gelerek yardımla imece usulü çalı

birbirlerine yardım ederler

Son 10 yıla kadar daha çok ramazan ayının son 15 gü günlerinde evlerde konuklara ho

bayramlarda çok fazla tüketilmesi nedeniyle bayrama

Đzmir’in Ramazan ayı ve bayramına ili

duyanların biraz “tuha

zeytinyağlı ve etli olmak üzere sayısız seçene ramazana özgü bir tat olarak ekmek içinde pi olması nedeniyle

sadece ramazan ayında “dolmalık ekmek” olarak bilin sürdürüyor” (www.kadincakararinca.com

2.3. Bayramlarda Ekmek

Bayramlar kültürlerin vazgeçilmezleridir. Günümüzde dini ve milli bayramlar ımız bayramların, türlerine göre özellikleri vardır. Dini bayramlar dininde olan bayramlardır ve Ramazan ve Kurban Bayramları olmak üzere iki tanedir. Bu bayramların her birinin farklı kutlanış biçimleri vardır.

Ramazan bayramı Hz. Peygamberin doğumunu esas alan Hicri ayının bitiminde üç gün olarak kutlanan bayramdır. Ramazan ayında

edenler bir ay süreyle “oruç” ibadetini yerine getirmektedirler. Bu oruç tutma döneminden sonra bayram kutlanmaktadır. Bu bayramda bayramdan önce bayra

i yapılması, bayram alış verişine gidilmesi gibi adetlerin yanında bayrama özel yemekler yapma âdeti de vardır. Geleneksel kesimde yapılan bu bayram yeme içinde mutlaka ekmek de yer almaktadır.

Kurban bayramı ise Allah adına bir hayvanın kurban edilip etinin fakirlere da

eklindeki ibadetin gerçekleştirileceği bayramdır. Bu bayramda da Ramazan u gibi yapılan hazırlıkların biri de ekmek pişirmedir.

Bayramlara özel ekmek yapma âdeti birçok bölgemizde vardır. Örne

Kurban bayramına özel ekmekler yapılmaktadır. Bunlardan biri de yufka ekmektir. Bölge kadınlarının bir araya gelerek yaptığı yufka ekmek, bayram öncesinde yapılır ve bayram boyunca bu ekmek gelen misafirlere ikram edilir” (www.haberfx.com

ırlıklı olarak bulgurun kullanıldığı Malatya’da bayram için yufka ekme iren kadınlar bir araya gelerek yardımlaşmaktadırlar. Bayram ekmekleri için imece usulü çalışan komşular bayram tatlıları ve baklava açılmasında da

ne yardım ederler.

Son 10 yıla kadar daha çok ramazan ayının son 15 gününde imal edilerek bayram günlerinde evlerde konuklara hoşaf ile birlikte ikram edilen bayram çörekleri bayramlarda çok fazla tüketilmesi nedeniyle bayrama da ismini vermi

zmir’in Ramazan ayı ve bayramına ilişkin en özel tatlarının ba

duyanların biraz “tuhaf” bulduğu ekmek dolması gelmektedir. Türk mutfa lı ve etli olmak üzere sayısız seçeneğe sahip olan dolma

ramazana özgü bir tat olarak ekmek içinde pişiriliyor. Giderek unutulan bir lezzet olması nedeniyle eskisi kadar rahatça bulunamasa da Đzmir’de hala bazı fırınlar sadece ramazan ayında “dolmalık ekmek” olarak bilinen özel ekmek üretimini

www.kadincakararinca.com).

dini ve milli bayramlar şeklinde türlerine göre özellikleri vardır. Dini bayramlar Đslam amları olmak üzere iki tanedir.

takvimdeki Ramazan Ramazan ayında Đslam dinini kabul rmektedirler. Bu oruç tutma bayramdan önce bayram ine gidilmesi gibi adetlerin yanında bayrama özel yapılan bu bayram yemeğinin

ban edilip etinin fakirlere dağıtılması i bayramdır. Bu bayramda da Ramazan

irmedir.

vardır. Örneğin “Kilis’te rdan biri de yufka ekmektir. ı yufka ekmek, bayram öncesinde yapılır ve

www.haberfx.com).

ı Malatya’da bayram için yufka ekmeği maktadırlar. Bayram ekmekleri için ular bayram tatlıları ve baklava açılmasında da

nünde imal edilerek bayram af ile birlikte ikram edilen bayram çörekleri da ismini vermiş durumdadır. kin en özel tatlarının başında ilk kez . Türk mutfağında e sahip olan dolma Đzmir’de sadece iriliyor. Giderek unutulan bir lezzet zmir’de hala bazı fırınlar

“Ramazana özgü tatlardan pideye değinmemek olmaz. Kaliteli undan yapılan pide, kendine has hamur kıvamı ve mayalanmasını tamamlandıktan sonra, fırına sürülmeden

şekillendirilir. Parmaklarla oluşturulan izler piştikten sonra özel bir görünüm oluşturur”

(Yılmaz, 2009).

“Osmanlı da bayramlarda ekmek yapımına ayrı bir özen gösterilerek, ayrı tatlar oluşturma açısından özellikler katılmaktaydı. Bunlardan biri de ayçöreğine benzer şekil verilen sakız ve karanfil katılarak yapılan bayram ekmekleridir. Değişik şekiller de verilirdi. Yuvarlak şekilde olduğu gibi ayçöreği şeklinde, bol susamlı olarak yapılırdı” (Yılmaz, 2009). Balıkesir’de bayramlarda ve özel günlerde başka illerde görülmeyen “karanfilli ekmek” hala çıkarılmakta ve halk tarafından büyük bir ilgi görmektedir. “Fıtır ekmeği” Antakya mutfağına has hazırlanan bayram ekmeklerinden birdir. “Sümerlerin de M.Ö. 2000 yılında bayramda yaptıkları bir tür ekmek ile yine günümüzde bayramlara has olarak hazırlanan “Fıtır Ekmeği” nin içeriği birbirine uymaktadır. Sümerlerin, içine çörek otu ve zeytinyağı koyarak yaptığı bu hamur günümüz Antakya mutfağında aynı malzeme ile yapılagelmektedir” (Budak, 2009). Dini bayramların yanında bir de milli bayramlar vardır ki bu bayramlar resmi törenlerle kutlanan bayramlardır. Dini ve milli nitelikteki bu bayramların dışında Türk kültüründe bir de geleneksel bayramlar vardır. Geleneksel nitelikteki bu bayramların en önemlisi Hıdırellez bayramıdır. Hıdırellez baharın gelişinin kutlandığı bayramdır. Bu bayramla ilgili pek çok inanış ve bu inanışlara dayalı adetler vardır.

Hıdırellez’le ilgili pratiklerin pek çoğunda tez konumuz olan ekmekle ilgili inanışların etkisi vardır. En başta yemek kültüründe ekmek başroldedir: “Hıdrellez için bir gün önceden hazırlanan yiyecekler genellikle hamur işleridir. Bunlar börek, yumurta, peksimet, poğaça, kolaç, kalburüstüdür. Mısır pişirilir, nohutlu ekmek yapılır” (Artun, 1990).

“Hıdrellez günü hazırlıkları bir gün önceden başlar ve çeşitli yemekler yapılır. Bunlardan bazılarını şöylece sıralayabiliriz: Yaprak sarması, kapama, oğlak çevirmesi, süt böreği, nohutlu ekmek, pilav, dolma, kurabiye, poğaça, peksimet, sütlü çorba, kavurma, yumurta, kırma, mısır, bulgur pidesi, bakla çorbası, süt paparası, gözleme,

güveç, labada sarması, Đrmik helvası, baklava, büryan, höşmelim (peynir helvası), kalbur tekerlemesi sütlaç, keşkek vb.” (Artun, 1990).

“Uzun kış günlerinin sıkıntısından kurtulmak, yeni yılın sıkıntısız ve iyi olmasını sağlamak amacıyla suya 13 taş atılır, daha önceden çimlendirilen buğdaylar suya bırakılır” (Artun, 1999). Burada su kültü ve ekmek yapımında önemli olan buğday bir arada bulunmaktadır. Su aydınlık geleceğin, ekmek bereketin simgesidir.

Ekmeğin bereket ve kısmetin sembolü olduğunu daha önce belirtmiştik. Bu sembolik anlamları sebebiyle “Hıdrellez gecesi iki tane ekmek mayalanır, kenara konur. Birine varlık diğerine yokluk denir. Sabah niyet tutulan hamur kabarırsa o yılın var yılı eğer kabarmazsa yok yılı olacağına inanılır” (Artun, 1990).

Ekmeğin bereketi temsil ettiği inanışıyla Hıdırellez gecesi evden komşuya ekmek verilmez şeklinde bir adet oluşmuştur. “Hıdırellez günü evin bereketinin azalmaması, gelecek yıla kadar devam etmesi için ekmek, hamur, un gibi bereketin sembolü yiyecekler kimseye verilmez” (Artun, 1990).

“Kars Susuzun Ermişler köyünde Hıdrellez Ocak ayının sonu ile Şubat ayının başı arasında kutlanırdı. Halen burada Hıdrellez 5 Mayıs’ta başlamakta, o gece halk oruç tutmakta, ertesi gün evvelce serilmiş olan unun üzerinde Hızır’ın Atı’nın ayak izlerini aramaktadır. Yapılan ekmekten bütün köye eşit olarak dağıtılarak kıtlığın önleneceğine inanılır” (Kalafat, 2006b).

Geleneksel bir bayram olan Hıdırellez kutlamalarında Đslami motifler de kendine yer bulmuştur. Đslamiyet’te önemli bir kült olan Hızır-Đlyas kültü Hıdırellez’de yapılan bir pratiğin temelini teşkil etmektedir. “Hızır ve Đlyas’ın, evleri ziyaret etmesi için kapı önüne un serpilir.” (Artun, 1990).

Diğer önemli bir bayram ise baharın gelişinin kutlandığı “Nevruz Bayramı” dır. “Nevruz, yüzyıllardan beri Orta Asya ve Ortadoğu’da yaşayan ulusların değişik amaç

ve şekillerde kutladıkları geleneksel bir kültür olgusudur. Nevruz’un özünde ve

mantalitesinde, baharla başlayan yeni bir yılın tazeliği ve heyecanı vardır. Uluslar, bu yeni yılın ilk gününün bahar heyecanını, çeşitli mitolojik ve efsanevi unsurlarla örüp, kendi örf ve gelenekleriyle kaynaştırarak yüzyıllar boyu devam ettirmişlerdir” (Arslan, 2006).

“Nevruz bayramında Azerbaycanlılar çeşitli tatlı ve yağlı ekmek pişirirler, baklava, katlama, feseli, kömbe, şorçöreği, külçe vs. Şüphesiz bütün bu nimetler geçen yılın mahsulünden hazırlanır ve insanları gelen yılın bayramını daha güzel karşılamak için daha iyi çalışmaya ruhlandırır” (Abbaslı, 2007).

“Van’ın Sevi aşiretinde nevruz münasebetiyle özel “Nevruz Çöreği” yapılır. Oldukça büyük hazırlanan bu çöreğin içine bir boncuk konulur. Aile içinde ve yakın çevre arasında paylaşılan çörekten boncuk kime çıkar ise o kişi yılın şanslısı olarak bilinir” (Kalafat,2011).

Görüldüğü gibi dini bayram hazırlıklarında önemli bir yere sahip olan ekmek, geleneksel bayramlarda da geniş bir yere sahiptir. Ekmeğin bereket, bolluk, kısmet anlamları Hıdırellez ve Nevruz ile ilgili pratiklerde kendine yer edinmiştir.

2.4. Kurban, Adak, Saçı Törenlerinde Ekmek