Basketbolda Kondisyonel ve Koordinatif Özelliklerin Önemi

Antrenman biliminin çekirdeğini oluşturan motorik özellikler, kondisyonel ve koordinatif özellikler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Şekil 2.9.’da motorik özelliklerin sınıflandırılması gösterilmektedir (Özer, 1989). Biomotor yetenekler olarak da adlandırılan bu özellikler kalıtsal olmakla birlikte gelişebilir ve geliştirilebilir niteliktedir (Çakıroğlu, 1998).

MOTORİK ÖZELLİKLER

KONDİSYONEL ÖZELLİKLER KOORDİNATİF ÖZELLİKLER

Temel Özellikler a) Sürat b) Kuvvet

d) Hareketlilik ^{c) Dayanıklılık - Ayrım} - Oryantasyon

Kompleks Özellikler _{Çabuk Kuvvet} ^Kuvvette _Devamlılık Süratte Devamlılık - - - Uyum - Kombinasyon - Ritim Spor Şekline

Özgü Özellikler ^{Sıçrama Kuvveti} Koşu Kuvveti İtme Kuvveti Sıçrama Atma dayanıklılığı - - - - Denge - Reaksiyon yetenekleri - - Şekil 2.9. Motorik özelliklerin sınıflandırılması. (Özer, 1989)

Koordinatif özellikler fiziksel performansın belirleyici bir ilkesi olup, motorik yeteneklerin performans koşullarının içerisindedir ve kompleks motorik yeteneklerdir ve 7 bileşenden oluşmaktadır. Bunlar; ayrımlama, oryantasyon, uyum, kombinasyon, ritim, reaksiyon ve denge yetileridir (Özer, 1989). Yapılan büyük ölçekli bir araştırmada koordinatif yetenekleri meydana getiren bileşenlerin önemi incelenmiş ve bütünü oluşturan ayrımlama, oryantasyon, reaksiyon, ritim ve denge yeteneği en temel 5 faktör (Şekil 2.10) olarak tespit edildiği bildirilmektedir (Peker, 2014). Bu yetiler, sürat, kuvvet, dayanıklılık ve esneklik yetenekleri ile bağlantılıdır. Koordinatif yetiler, daha az enerji ile daha fazla iş yapabilmeyi sağlayan bir etmendir.

32

Şekil 2.10. Koordinatif Yetenekler

Koordinatif yetiler içerisinde yer alan koordinasyon; organizmanın sinirsel bir yeteneği olmakla birlikte, hareket bileşimlerinin uyum içerisinde, düzenli bir şekilde ve belirli bir amaca yönelik olarak istemli ve istemsiz biçimde gerçekleştirilmesidir. Diğer bir ifade ile hareketi gerçekleştiren iskelet kasları, eklemler ve eklem bağları ile merkezi sinir sistemi arasındaki uyumdur. (Sevim, 2006). Koordinasyon oldukça karmaşık bir motor özelliktir ve diğer biyomotor özellikler (kuvvet, dayanıklılık, sürat ve esneklik) ile bağlantılıdır. Bu özellik yeni tekniklerin öğrenilmesinde ve iyileştirilmesinde önemli olduğu gibi sportif bir oyunda karşılaşılabilecek; denge kayıpları, zemin problemleri gibi durumlarda da önemlidir (Bompa ve Haff 2017).

Koordinatif yetiler içerisinde yer alan 7 bileşen aşağıda açıklanmıştır.

Koordinatif yetiler içerisinde yer alan ayrımlama yeteneği; bir hareketin otomatikleşmiş fazı ya da vücudun bir parça hareketinin verimli, az enerji ve uygun zamanda gerçekleştirme yeteneğidir. Bu yetenek, kişinin belleğinde var olan hareketin etki alanı ve zaman değişkenleriyle ilişkisinin istemli ve mutlak ayrımı üzerinedir. Ayrımlama yeteneği sporcuya hareketin gerçekleştirilmesi sırasında, hareketin doğrultusu, zamanı, mekânsal kapsamı ve dinamiği hususunda minimal değişiklikleri algılama imkânı vermektedir (Minz, 2003). Hareketin gerçekleştirilmesinde bedensel zekâ ayrımlama yeteneği bir dereceye kadar kurallı ve genel gerçekleştirme özelliğinde bir yetenektir. Bu yetenek sayesinde hareketlerde ufak değişimler ve sınıflandırmalar yapılabilmektedir. Bu da kas ve kas kirişlerinden gelen geribildirimlerle olmaktadır. Sporcuların bu geribildirimleri anlaması ve bunu gerçekleştirebilmesi için vücudun

Koordinatif Yetenekler Ayrımlama Yeteneği Oryantasyon Yeteneği Reaksiyon Yeteneği Ritim Yeteneği Denge Yeteneği

33

gerçekleştirilen hareket için farklı durumlarda ve şekillerde kullanılmış ve her seferinde içsel bir dönüt alınmış olması gerekmektedir (Muratlı, 2007).

Koordinatif yetiler içerisinde yer alan oryantasyon yeteneği; gerçekleştirilen bir hareketle alakalı zaman ve yerde vücudun farklılaşan konumunu ve hareketini çözümleme yeteneğidir. Bu yetenek, organizmanın bütününü ya da bir parçasının konumunu, ortamdaki diğer kişilerin durumunu, oyun alanının pozisyonunu ya da topun konumunu yerçekimine göre tespit etme yeteneğidir (Peker, 2014).

Koordinatif yetiler içerisinde yer alan reaksiyon yeteneği, bir etkiye hızlı ve çabuk bir biçimde tepki verebilme yeteneğidir. Basketbol, futbol ve tenis gibi birçok spor müsabakaları sırasında meydana gelen ani değişimlere hızlı tepki verebilmek reaksiyon yeteneği ile alakalıdır. Başka bir ifadeyle reaksiyon yeteneği, uyaranın ortaya çıkmasıyla, verilen tepkinin gerçekleşmesine kadar geçen süreçtir. Bu yetenekte, uyaranın ortaya çıkmasıyla gerçekleşen motorik tepkinin arasında geçen sürenin mümkün olduğu kadar kısa olmasıdır (Minz, 2003).

Koordinatif yetiler içerisinde yer alan ritim yeteneği, kişinin dış çevreden gelen bir ritmi algılaması ve motorik bir harekette onu tekrar ortaya çıkarmasıdır. Bu yetenek ayrıca motor hafızada yer alan bir ritmin tekrar ortaya çıkmasını sağladığı ifade edilmektedir (Minz, 2003). Ritim hareketlerdeki canlılık ve yetkinlik için gerekli bir özelliktir. Basketbol tekniklerinin birçoğu belirli bir ritim içerisinde uygulanmaktadır. Potaya dalış, top sürme, pas atma gibi teknikler bir ritim içerisinde gerçekleştirilmektedirler.

Kombinasyon yani birleştirme yeteneği, vücut parçalarının amaca ilişkin hareketlerin koordinasyonu olarak tanımlanmaktadır. Bu özellik, hareketin uzaysal ve dinamik bileşenleri şeklinde ortaya çıkmaktadır. Birleştirme yeteneği her spor dalı için önem taşımaktadır. Özellikle sayıya dayalı karmaşık vücut hareketlerinin yer aldığı teknik branşlarda çok önemlidir. Maksimal kuvvet özelliklerini içeren spor dallarında bu nitelikteki hareketler sınırlı olmasına rağmen, güç kapasitesinin tam olarak transferi vücut parçalarının optimal şekilde uyumla hareket ettirilmesine bağlıdır. İyi bir kombinasyon, bir sonra yapılacak olan hareketlerin doğru bir teknikle sunulabilmesi için ön hazırlık niteliği taşımaktadır (Özer, 1989; Agopyan, 1993).

Koordinatif yetiler içerisinde yer alan uyum yeteneği, ani ve beklenilmeyen durumlara uyabilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Durum değişikliğini önceden

34

gözleyebilme ve doğru bir sezi ile uygun değişiklik yapabilme becerisi açısından önem taşımaktadır. Takım oyunlarında topun bir diğer sporcuya elle ve ayak vuruşuyla aktarılması uyum yeteneğini gerektirmektedir. Ortaya çıkan yeni duruma göre daha önceden belirli hareket sırasının uygun biçimde değiştirilebilmesi de uyum yeteneği ile ilgilidir (Özer, 1989; Agopyan, 1993).

Bu koordinatif yeteneklerin yanı sıra sportif performans için önemli olan bir başka koordinatif yetenek ise denge yeteneğidir.

Basketbol sporu ise motorik yeteneklerin en üst düzeyde geliştirilmesine ihtiyaç duyan, anaerobik enerji sisteminin baskın olduğu bir spor branşıdır. Basketbolda dayanıklılık, kuvvet, sürat, çabukluk gibi temel biyomotor özelliklerin yanı sıra, koordinasyon yeteneği içerisinde yer alan denge bileşeni de önemlidir (Kostopoulos ve ark. 2012). Basketbolda temel tekniklerin uygun zamanda, doğru bir şekilde ve az eforla uygulayabilme kuvvet, sürat, dayanıklılık, esneklik ve koordinasyon gibi temel motorik yeteneklerin üst düzeyde geliştirilmesine bağlıdır. Bir basketbol maçı sırasında sıçrama, ribaunt ve birebir hücum pozisyonlarında yüksek koordinasyon yeteneği ve doğru kuvvet pozisyonlara uygun hareketlerin ve performansın gerçekleştirilmesini sağlar (Boccolini ve ark. 2013).

Bir basketbol maçı sırasında her 2 saniyede bir değişen ani ve tekrarlanan koşu hareketleri bulunmaktadır (McInnes ve ark., 1995). Top kayıpları ya da top çalmadan sonra gelişen savunmadan hücuma geçiş ya da hücumdan savunmaya dönüş gibi ani pozisyon değişikliklerine hızlıca adapte olmak iyi bir sürat özelliği gerektirmektedir.

Dayanıklılık, basketbolda performansı belirleyen en önemli kriterlerden biridir. Basketbol oyuncularının devamlı tekrar eden hareketleri (hızlı koşular, ribaunt, şut vb.) hızlı hücuma çıkışları, top kaybı sonrası savunmaya dönüşü mümkün olduğu kadar yorgunluğa karşı koyarak bir maç süresince gerçekleştirmesi gerekmektedir. Bir basketbol maçı sırasında bir oyuncu ortalama 4,10 km mesafe kat kat etmektedir (https://www.runnersworld.com/runners-stories/a20805366/the-distance-run-per-game-in-various-sports/ Erişim Tarihi: 29.05.2019).

Hareketlerin etkili bir şekilde gerçekleştirilmesinde esneklik oldukça önemli bir yetenektir. Şut, top sürme, rakip oyuncudan kurtulmak için yapılan yön değiştirmelerin uygun bir şekilde yapılması esneklik yeteneği ile alakalıdır.

35

Kişinin, muhtelif hareket becerilerini edinmesi ya da bir spor branşında art arda gelen hareketlerin hızlı, akıcı ve uyumlu bir şekilde gerçekleştirmesi koordinasyon ile alakalıdır (Bompa ve Haff, 2017). İyi bir koordinasyon ve reaksiyon süresi, sporcunun teknik ve taktik becerileri ani ve değişen pozisyonlarda uygulamasını sağlar. Basketbol oyuncularının, basketbola özgü hızlanma ve yavaşlama, yön değiştirme, savunma hattına dalış, top sürme ve savunma pozisyonunu alma hareketlerini küçük alanda ve hızlı bir şekilde yüksek koordinasyon yeteneği ve doğru kuvvet ile yapmaları gerekir (Boccolini ve ark. 2013).

Motorik özelliklere ek olarak koordinatif yeteneklerin geliştirilmesi, sporcuların teknik ve taktik becerileri ani ve değişen pozisyonlarda daha verimli uygulamasını sağlar. Basketbol oyuncularının, basketbola özgü hızlanma ve yavaşlama, yön değiştirme, savunma hattına dalış, top sürme ve savunma pozisyonunu alma hareketlerini, küçük alanda ve hızlı bir şekilde yüksek koordinasyon yeteneği, doğru kuvvet (Boccolini ve ark. 2013) ve gelişmiş koordinatif yetenekleri ile yapmaları gerekir

Dayanıklılık sporlarında koordinatif yetiler hareketin daha verimli gerçekleştirilmesini sağlarken sprint ağırlıklı sporlarda patlayıcı kuvvet gerektiren hareketlerin daha kolay uygulanmasını sağlar. Teknik beceri ağırlıklı sporlarda iyi bir performansın ölçütünü belirleyen tekniklerin daha iyi ve kolay öğrenilmesine, çeşitlendirilmesine ve otomatik hale gelmesine katkıda bulunur (Peker, 2014)