Baskı Grupları-Sivil Toplum Örgütleri

Sivil toplum, gönüllü, kendi kendini oluşturan, kendi desteklerine sahip, devletten bağımsız, özel alan- devlet arasında aracı niteliğindeki örgütlü sosyal yapısı ile hem devlet iktidarını sınırlayıcı, hem de o iktidarı hukuka dayandığı sürece meşrulaştırıcı üçüncü bir güç olarak bilinmektedir (Akçadağ, 2010: 2). Baskı grupları ise, “ortak menfaatler etrafında birleşen ve bunları gerçekleştirmek için siyasal otoriteler üzerinde etki yaratmaya çalışan organize olmuş gruplar” olarak tanımlanmaktadır (Kapani, 2004: 193). Diğer bir ifade ile grupların bir araya gelme nedenleri ortak çıkarlardır ve grupların çıkarları ise siyasi sürecin temel noktasını oluşturmaktadır (Saybaşılı, 1999: 35). Aktif ve iyi örgütlenmiş sivil toplumun varlığı, demokratik sistem için temel bir ön şart olmakla birlikte; sivil toplumun gelişmişlik düzeyi, sosyoekonomik gelişmenin genel seviyesi, toplum içinde hâkim olan sınıfsal ve diğer toplumsal bölünmeler, siyasal kültür, güçlü bir devlet geleneğinin varlığı veya yokluğu gibi farklı değişkenlere bağlıdır (Özbudun, 2007: 113).

Sivil toplum, demokratik yönetimleri kurma ve korumaya yönelik katkıda bulunmasını yanı sıra devlet içinde yönetim faaliyetlerinin niteliğinin geliştirilmesine de katkıda bulunmaktadır (Tosun, 2001: 175). Sivil toplumun demokratik işlevleri arasında, demokratik tutumların geliştirilmesi, devlette iktidarı kullanan gücün denetlenmesi, katılım düzeyini yükseltmek, çıkarların –taleplerin şekillendirilmesi, kutuplaşmaların yumuşatılması, yeni siyasal liderlerin yetiştirilmesi– eğitilmesi, bilgiyi toplumun geniş bölümüne yayma, yeni fikirlerin yayılmasına ek olarak siyasal sistemin halka karşı sorumluluğunu artırmaktır. (Tosun, 2001: 180, Çaha, 2008: 144).

Kamu siyasalarını etkilemede vatandaşların tek başlarına güçlü etki yaratamadıkları durumlarda, bireysel etkileme çalışması yerine, bireyler biraraya gelip baskı grubu oluşturma yoluyla siyasileri etkileme yoluna gitmektedir. Baskı gruplarının temelde siyasal partilerle benzerlik gösterdiği söylenebilir ancak farklılaştıkları noktalar da bulunmaktadır. Bu bağlamda, baskı gruplarının temel amacı, siyasal iktidarı ele geçirmek olmamakla birlikte, siyasal iktidarı etkilemeye yönelik faaliyet yürütmektir. Baskı grupları istediklerini elde ettiklerinde sürekliliklerini kaybetmekte ve siyasal karar alma merkezleri üzerinde kendi amaç ve çıkarları doğrultusunda karar alınması için çalışmaktadır. Baskı gruplarının, günümüzde, birçok ülkede meclislerden kararların çıkması veya çıkmaması için meclis üyeleri ile (açık veya gizli biçimde) bağlantıya geçmeleri “lobicilik” faaliyetleri olarak adlandırılmaktadır. Gruplar, semboller ve resimlerle, bir sorunun varlığını medya ve halkı ikna etmek için kullanırlar. Örneğin: Çevreci gruplar, sembollerle ve resimlerle iddia ettikleri kasıtlı veya insanların ihmalkâr davranışlarının yol açtığı çevresel zararın görüntülerini işaret ederek, bunların nedenlerini anlatmaktadırlar (Birkland, 2006: 67). Günümüzde bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle yeni sosyal alanlar oluşmuştur. Sivil toplum örgütlerinin, iç ve dış hedef kitleleriyle olan ilişkilerini yürütürken kullandığı sözü edilen geleneksel araçların dışında artık sanal ortamları ve sosyal medyayı da kullandığı görülmektedir. Sosyal medya sadece sivil toplum örgütlerinin toplumla olan ilişkilerinde değil aynı zamanda herhangi bir hukuki altyapı çerçevesinde toplanmamış sivil girişimlerin ve faaliyetlerin örgütlenebilmesinde, sosyal olguların tartışılmasında ve iktidarın etkilenmesinde de etkin iletişim kanalıdır (Onat, 2010: 104).

Kamu siyasası oluşturmada baskı grupları olarak da değerlendirilebilecek örgütlenmelerden birisi de kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarıdır. Bu kurumlar, ilk kez 1961 Anayasasında tanımlanmıştır. 1982 Anayasasının 135. maddesinde bu kuruluşlar şu şekilde yer almaktadır: “Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlakını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzelkişilikleridir.” Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları on kategoride yer almaktadır. Bunlar (Özbudun, 2007: 119-120): “Ticaret ve sanayi odaları, ticaret odaları, sanayi odaları, deniz ticaret odaları, borsalar, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Ziraat odaları ve Ziraat Odaları Birliği, küçük esnaf ve zanaatkârların dernekleri, federasyonları ve konfederasyonları, Barolar ve Türkiye Barolar Birliği, tabip odaları ve Türkiye Tabipler Birliği, veteriner odaları ve Türkiye Veteriner Hekimler Birliği, diş hekimleri odaları ve Türkiye Diş Hekimleri Birliği, eczacılar odaları ve Türkiye Eczacılar Birliği, Mühendis ve mimar odaları ile Türkiye Mühendisler ve Mimarlar Birliği, noter odaları ve Türkiye Noterler Birliği”dir. Bu meslek kuruluşları yapısı gereği mesleki yönde çalışmaktalar ve kendilerini ilgilendiren konularda haklarını korumak veya hak elde etmek için iktidarı etkileyebilme yeteneğine sahiptir.

Sivil toplum kuruluşlarına örnek olarak verilebilecek diğer bir kurum da think tankler yani düşünce kuruluşlarıdır. Bu terim, siyasa yapıcıları kamusal tartışma konularında bilgilendiren, onlara tavsiye veren, belirli bir siyasa alanında veya siyasa konularında geniş bir yelpazede çalışma yapan araştırma enstitülerini ifade etmek için kullanılmaktadır (Stone, 2006: 149, Karabulut, 2010: 92). Genellikle, bu kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları olarak kurulurlar ama bazıları da yarı-kamu niteliği taşıyan kurum veya devlet içerisinde yarı özerk birimler olabilmektedir (Stone, 2006: 149). Think tank terimi ilk kez XX. Yüzyılın başında, ABD’de “akılcı yönetim” fikrinin egemen olduğu bir dönemde (1901-1917) ortaya çıkmıştır. Bilimsel araştırmaların ve uzmanların yönetimi daha akılcı ve verimli kılacağına inanıldığı, ekonomi ve devlet

aygıtı içinde planlamaya ve teknolojiye dayandırılması gereğinin sıklıkla vurgulandığı bu dönemde öne çıkan veya çıkartılan “yönetim uzmanları”nın, politik yetki sahiplerine danışmanlık hizmeti verdikleri görülmüştür. Bu kuruluşlar, toplumdaki ihtiyaçların tespitinde ve projelendirilmesinde, demokratik aktörler olarak önemli bir konumda bulunmaktadırlar (Keskin, 2005: 49). “Entelektüel girişimciler” olarak da adlandırılabilen bu kuruluşlar, özgür, bağımsız yapılarıyla; yeni fikirler ve siyasi inisiyatifler ortaya koyma aşamasında, siyasi partilerin baskılarından arınmış kurumlar olarak, farklı ve yenilikçi birçok fikir ortaya koyabilmektedirler (Ezer, 2009: 1).

Sonuç olarak, sivil toplum kuruluşları, toplumun ihtiyaçlarının dillendirilmesinde demokratik bir yapıya sahip oldukları görülmektedir. Ancak grupların yetenekleri -tek başına veya daha sıklıkla koalisyon halinde hareket eden grupların- siyaseti etkileme kapasiteleri, retorik ve ampirik bir perspektiften başlayan argümanlara göre sadece daha inandırıcı argüman üretme işlevi değildir. Bazı grupların, siyasi tartışmaların sonuçlarını etkileme bakımından diğerlerine göre çok daha güçlü konumda yer aldıkları ifade edilmektedir (Birkland, 2006: 65).