1.6.1.1. Kredi Riski
Kredi riski, kredi alan ya da kredi anlaşmasındaki imza sahibi kişinin kredi sözleşmesindeki yükümlülüklerini yerine getiremez duruma düşmesi olarak tanımlanabilir. Diğer bir ifade ile borçlu kişinin parasal yükümlülüğünü yerine getirememesi durumudur (Gregory, 2003:7). Bu durumu daha genel bir şekilde ifade edecek olursak, bankaların kredi kalitelerinin düşmesi sonucu karşılaştıkları riskler anlamına gelmektedir (Goyal,2010). BDDK’ya göre kredi riski banka müşterisinin sözleşmenin gerekliliklerine uymayarak,
219 286 367 393 526 683 795 1,047 1,241 1,485 1,734 308 357 455 515 617 695 772 946 1,053 1,245 1,454 0.71 0.80 0.81 0.76 0.85 0.98 1.03 1.11 1.18 1.19 1.19 - 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 1.20 1.40 0 200 400 600 800 1,000 1,200 1,400 1,600 1,800 2,000 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Mily o n TL
19
yükümlülüklerinin tamamını ya da bir kısmını zamanında yerine getirmemesinden dolayı bankanın karşılaştığı risk durumudur (BDDK, 2001).
Kredi riski temelde kredi alan borçlunun yükümlülüklerini yerine getirmedeki kötü performansının bir sonucudur. Başka bir ifade ile doğrudan bankaların performansları ile ilgili bir sorun değildir. Bu nedenle kredi riskini bankalar azaltabilirler ancak tamamen ortadan kaldıramazlar. Çoğu zaman bu riskin oluşması borçludan kaynaklansa da bankaların kredi vermeden önce borçlu hakkında yaptıkları araştırma kalitesinin düşüklüğü, yetersizliği veya borçlu hakkında hiçbir araştırma yapılmaması bu riskin ortaya çıkma olasılığını arttırarak bankaların kredi kalitesinin azalmasına yol açabilmektedir.
Kredi geri ödemelerindeki gecikmeler, kredilerin yeniden yapılandırılması ya da tamamen geri ödenmemesi bankaların nakit akışını bozabilmektedir. Bu durum da bankaların zor duruma düşmesine neden olabilmektedir.
1.6.1.2. Faiz Riski
Faiz oranlarında oluşan beklenmedik bir hareketin bankaların mali yapılarında yarattığı olumsuz etkiyi faiz riski olarak tanımlayabiliriz. Diğer bir ifade ile faiz oranlarındaki hareketlilik nedeniyle bankanın pozisyonuna bağlı olarak mali durumda oluşabilecek olumsuz durumun ihtimali anlamına gelmektedir (BDDK, 2003). Bunun yanında faiz oranlarındaki hareketlilik sebebiyle bankanın kazancındaki azalma riski de faiz riski olarak tanımlanabilir (Bessin, 2002).
Faiz riski bankalar açısından doğal kabul edilmekle birlikte, aşırı faiz riski bankaların aktiflerini, pasiflerini ve bilanço dışı işlemlerini de olumsuz olarak etkileyebilmektedir. Faiz riski bankaların nakit akışlarının bugünkü değerlerini de değiştirebilir.
Faiz riskinin temelde yeniden fiyatlandırma riski, gelir eğrisi riski, temel risk ve opsiyon riski olmak üzere 4 ayrı riski vardır.
Yeniden fiyatlandırma riski: Bu risk türü bankaların aktif, pasif ve bilanço dışı pozisyonlarının yeniden fiyatlandırılması ve sabit oranlı vadelerden kaynaklanan risk türüdür. Uzun dönemli ve sabit oranlı verilen bir krediyi kısa
20
dönemli mevduatla fonlayan bir banka, faiz oranlarının yükselmesiyle gelecekte alacağı gelirinde bir azalma ile birlikte kendi değerinde de bir azalma meydana gelecektir. Bu değer azalmasının nedeni verilen kredilerin faiz oranlarının sabit olmasıdır.
Getiri riski; fiyatlandırmadan kaynaklanan uyumsuzluklar sebebiyle bankanın gelir eğrisinin şeklinin beklenmeyen bir şekilde değişmesine yol açarak bankanın gelirini olumsuz yönde etkilemesi riskidir.
Temel risk; bankalar genel faiz oranı ile bankaların başta krediler olmak üzere diğer finansal ürünlerin faizlerinden elde ettikleri gelirler arasındaki negatif korelasyondan kaynaklanan risktir.
Opsiyon Riski; opsiyon alıcısına belirli bir tarihte belirli bir süre içerisinde, belirli bir faiz oranı ile borçlanma ya da borç verme anlaşmasıdır. Faiz oranlarını ise borsada veya borsa dışında işlem gören opsiyonlar olarak kullanabilir. Sabit faizin yanında piyasalarda değişken faizin kullanılmasına başlanılmasıyla faiz riski ortaya çıkmıştır. Faiz opsiyonları ile ileride faiz oranlarının değişmesinden kaynaklı olumsuz durumlar ortadan kaldırılarak, beklenen karın azalmasının önüne geçilebilmektedir.
1.6.1.3. Vade Uyumsuzluğu
Bankaların varlıklarının vadelerinin borçlarının vadelerine göre belirgin şekilde uzun olması neticesinde ortaya çıkan risk türüdür. Bu durumda olan bankalarda bu riskin açığa çıkması farklı şekillerde gerçekleşebilmektedir. Birincisi, ekonomide faizlerin artması kısa vadeli olan mevduat için bankanın vermiş olduğu faiz giderini arttıracak ancak daha önce uzun vadeli vermiş olduğu kredilerden elde ettiği geliri değiştirmeyeceğinden bankanın karlılığını olumsuz olarak etkileyecektir. Bunun yanında bir diğer risk ise bankanın çok kısa vadeli yükümlülüklerinin bulunduğu durumda bankanın varlıklarını daha uzun vadede geri alması sebebiyle kısa vadeli yükümlülüklerini ödemede güçlük çekmesinden kaynaklanmaktadır.
21
1.6.1.4. Kur Riski
Bankalar açısından kur riski, döviz kurunda meydana gelen değişikliklerin bankaların portföyünde bulunan yabancı paraların fiyatlarını azaltması ihtimali olarak tanımlanabilir. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, kur riskinin ortaya çıkmasının sebebi döviz kurundaki oynaklıktır. Oynaklıkla birlikte bankanın aktif ve pasifinde ay cins veya farklı büyüklüklerde dövize sahip olması da kur riskine sebep olmaktadır. Diğer bir ifade ise döviz pozisyonun açık veya kapalı olması döviz riskini beraberinde getirmektedir. Bankaların bu riskten etkilenmesi için, bankaların varlıklarının veya yükümlülüklerinin döviz kuru dalgalanmalarından etkilenebilmesi gerekmektedir.
Ekonomide cari açık sorunu olan ve bunun yanında siyasi ve finansal istikrarın bozuk olduğu ülkelerde döviz kuru oynaklığı yüksek olması sebebiyle, bu ülkelerde bulunan bankalar döviz kuru riskinden daha fazla etkilenmektedir. Kur riski, muhasebe riski, işlem riski, parite riski ve ekonomik risk şeklinde ortaya çıkabilir.
1.6.2. Diğer Riskler
1.6.2.1. İtibar Riski
İtibar riski; bankanın daha önce piyasadaki yapmış olduğu işlemlerdeki başarısızlıklarından veya yasal düzenlemelere uygun davranmamasından dolayı ortaya çıkan risk olarak tanımlanabilir. Banka müşterilerinin ve piyasa katılımcılarının, bankaya ve bankacılık sistemine olan güveninin kazanılması ve muhafaza edilmesi önemli olduğundan bu güvenin muhafaza edilememesi sonucu ortaya çıkan risk sebebiyle banka ve bankacılık sistemi önemli ölçüde zarara uğrayabilir (Börekçi, 2004).
1.6.2.2. Operasyonel Risk
Operasyonel risk, bankaların işlemeyen ya da uygun olmayan iç süreçleri, sistemleri veya dış sebeplerden dolayı zararın ortaya çıkması ihtimali olarak tanımlanabilir. BDDK’ya göre ise operasyonel risk, “banka içi kontrollerdeki aksamalar sonucu hata ve usulsüzlüklerin gözden kaçmasından, banka yönetimi ve personeli tarafından zaman ve koşullara uygun hareket edilmemesinden, banka yönetimindeki hatalardan, bilgi teknolojisi
22
sistemlerindeki hata ve aksamalar ile deprem, yangın, sel gibi felaketlerden kaynaklanabilecek kayıplara ya da zarara uğrama ihtimalidir,” şeklinde tanımlanmaktadır.
1.6.2.3. Mevzuat-Uyum Riski
Mevzuat-uyum riski, Banka tarafından yasal düzenlemeler hakkında yetersiz ya da yanlış bilgiye sahip olmak neticesinde yapılan işlemlerin sonucunda bankanın haklarının bilinenden/beklenenden düşük, bankanın yükümlülüklerinin bilinenden/beklenenden yüksek olması şeklinde tanımlanabilir. Bu risk aynı zamanda mevzuatta meydana gelen değişiklikler, iptaller ya da yenilikler sonucu da ortaya çıkabilmektedir.