(M ily o n T L .)
P lâ fo n- Haziran Aralık Haziran Aralık M a rt; Haziran EylÛI Aralık
1ar 1958 1958 1959 1959 1960 1960 1960 1960 ( x )
■ I. L İM İT L ER İ KARARN AM E İ L E M U A YYEN
! PLASM ANLAR
-| A —■ M utat kredi hesaplan 9.232 9.232 9.231 9.160 9.393 9.641 9.642 8,293 8.269
! E — Diğer aktif hesaplar 2.981 2.981 3,187 3 034 3,101 3.334 3.182 3,314 3.322
C — 4 Ağustos 1958 de munzam lim:t 200
, D — 4 Ağustos 1958 de KRED İ PLÂ FO N U 12.413 12,213 12.418 12 194
E — 31.12.1959 da munzam limit 200
F - ■ 31.12.1959 da K R ED İ PLÂFONTI 12.613 — — — 12,494 12 975 12.824
j G - - İS.7.1960 da ihracatçı ve sanayici kredileri
1 için düşülen — 978 ; H — 16.7.1960 da K R ED Î PLÂ FO N U 11.635 - — - - — — — 11.607 11.591 ■ II. C A R Î PLA SM AN ve PLÂ FO N PA R K I | Aşm a ( 3 ) - - — ! 36 2) (2 1 1 ) i Lim it — t2 1 9) i '119 İ (2 8 ) {4 4) . | III. PLÂ FO N DIŞI H E S A P L A R
A — M utat kredi hesapları 52 2 8 i 785 1.136 1,165 1 .044 870 936
| B — İ h r a c a ta kredileri İ 335) — — — — — — 470 587
' C — Sanayici kredileri ( *45) — — - — — 860 850 ;
1 D - - Diğer aktif hesaplar 5,782 5,546 7.256 4.642 7,737 7.878 8.640 8 .6 is ;
[ . . . . T O P L A M [__________ .. .. 18.047 18.2S0 20,235 20,272 21.877 21.746 22.447 22.579 ( x ) M u v a k k a tt ir . Not :
Plâfon tatbikatı için kullanılan istatistik seriler, bankaların birleşik bi lâuçolajnna müstenit olup, kararnajneye ve m üeyyidelerine jstin at eden plâfon - ların aşılıp aşılm adığını takip etmek sayesin i gütm ektedir. Bu sebeple, seriler, bu tabloda konsolide edilm emiştir. B unlara hem bankalararası. muameleler hem SUmerbank ve E tibankm füzyon bilançolarında m üesseselere açılm ış kredi v© serm aye tah sisi oîarak fförtiiîçn, fakat konsolide bîîânçoîarda, makina ve te
B u n ların kredi kontrolü z a v iy e s in d e n hiç b ir müspet n eticesi olm am ıştır. Son üç y ıllık s e v iy e s i ile ta k yit ed ile n plâfon , a z çok k re d ile ri kısıp bu sek törd en n eş'et e d e n e n flâ s y o n ta z y ik le r in i kısm en g e r ile te c e ğ i b ir sıra da, s iy a s î ta z y ik le r n eticesin d e, takyit ted b irin in yü rü rlü ğe g ir d iğ i ta rih ten ik i a y sonra, 8/9/1956 ta rih in d e kredi p lâ io n la n % 20 n isp etin d e a r tırılm ıştır. Banka k re d ile rin i tah dit ed ecek yerd e, % 20 g ib i, o ta rih te 1 m ily a r lira n ın fe v k in d e yüksek b ir artış p a y ı ta n ıy a n p lâfon u n , m ezkûr ta rih ten sonra k r e d ile r ü zerin d e teşvik edici b ir tesiri d a h i olmuştur.
N ih a y e t te d iy e m u va zen esi zo rlu k la rı had b ir s a fh a y a g e lin c e , dış y a rd ım tem in i m a k s a d iy le m ille tle r a ra s ı teşek k ü llerle y a p ıla n m ü za k ere le r n eticesin d e ka b u l e d ile n istikrar p rog ra m ın ın ih tiv a e ttiğ i ted b irler •neyan m da, 4 A ğ u sto s 1958 ta rih in d e ilâ n e d ile n 5 s a y ılı T e b liğ e ek B iş a re tli T e b liğ ile kredi kontrolü m evzu u n d a ilk d e fa o la ra k b a z ı n eticeler te v lit eden b ir ted b ir yü rü rlü ğe konulmuştur.
B anka K re d ile rin i Tan zim K om itesin in 21 s a y ılı K a ra rın a istin at eden 5 B s a y ılı T e b liğ , e v v e lk i T e b liğ le r in p lâ fo n la ra m ü tedair hükü m lerini il g a v e ye n i b ir p lâ fo n ih das etm iştir. Bu T e b liğ ile, b a n k a p la sm an la rın ın , 3Ö/6/1958 ta rih in d e v â s ıl o ld u k la rı s e v iy e y i a ş a m ıy a c a k la n k a ra rla ş tırıl- m îşhr. B anka p la s m a n la rı tâ b iri, resm î v e hususî sektöre g e re k mûtad k re d i h e s a p la r iy le g e re k iş tira gücü n a k le ttiğ i kabu l e d ile n çeş itli ak tif h e s a p la rla y a p ıla c a k b ilc ü m le p lâ s m a n la ra teşm il ed ilm iştir. BÖylece, tespit olu n a n p lâ fo n la r a , K o m itece ih tiy a c a g ö re te v z i e d ilm ek ü zere 200 m ilyon lira lık b ir lim itin ilâ v e e d ilm e s i k a ra rla ştırılm ış fakat bu m unzam lim it p sik o lo jik tesirin in ö n len m esi g a y e s iy le ilâ n edilm em iştir. Bu m unzam li m it, 1959 y ılı sonunda 200 m ily on lira ilâ v e s iy le , 400 m ily o n lir a y a ç ık a rılm ıştır.
B anka p lâ s m a n la rın a konulmuş o la n p lâ fo n ia b a n k a la rın a k tif h e s a p la n , b iri ta k y id e ta b i, d iğ e r i serbest ik i kısm a bölünm üştür. T atbikat, T e b liğ h ü kü m lerin e g ö re tertip e d ile re k h er a y b a n k a la rd a n a lın a n ista tistik c e t v e lle r iy le ta k ip olunmuştur.
(B an ka k r e d ile ri v e p lâ fo n ta tb ik a tı) a d lı ta b lo d a k i ra ka m lar, R aporu muzun p a r a ve kredi kısm ın d ak i ra k a m la ra n a za ra n fa rk lı bu lu nm aktad ır. B ahis konusu ta b lon u n g a y e s i, a lın m ış o lan k a ra rın n e su retle ta tb ik e d il d iğ in i g ö sierm ek ten ib a ret oldu ğu n d an , bu fark, p lâ fo n ta tb ik a tı sey rin in ta h lilin d e b ir m ân i teşkil etm em ekted ir. Bu b a h iste b irleşik b ilâ n ç o esa sın a m üstenit ra k a m la r k u lla n ıla ca k tır.
4 A ğ u sto s 1958 ta rih in d e ilâ n e d ile n 5 B s a y ılı T e b liğ le ta k y it e d ile n b a n k a p la s m a n la rın ın 30 H a zira n 1958 ta rih in d e k i s e v iy e le r i mecm uu o la n 12.213 m ily o n lir a y a 2D0 m ily o n lira lık lim it ilâ v e e d ile re k , p lâ fo n - la r 12.413 m ily on lira o la ra k tespit ed ilm iştir. 1959 y ılı son u n da bu p lâ fo n , ikin ci 200 m ily o n lira lık lim it İlâ v e e d ile re k 12.813 m ily o n lir a y a ç ık a
rıl-iniştir. 9 Tem m uz 1960 ta rih in d e B an ka K re d ile rin i Tan zim K o m itesi ta ra fın d a n ittih a z olu n a n 92 s a y ılı K arar, g e re k ih ra ca ta , g e rek iç istih lâ k e m ü teveccih istih sa lin a rtm a sın ı teşvik m a k s a d iy le v e â c il b ir ted b ir o la rak ih ra ca tçı v e s a n a y ic i k r e d ile rin i p la to n la m u k a y y et p la s m a n la r d ış ı na çıkarm ıştır. Bunların 1958 y ılı H a zira n a y ı sonu n daki m ik ta rla rı h e saplan m ış v e 30 H a zira n 1958 tarih in d en sonra 12.613 m ily o n a çıkm ış o la n p lâ fo n d a n düşülmüştür. 978 m ily o n lira n ın ten zili n eticesin d e, b a n ka p lâ s m a n la rı p lâ lo n u 1 1.635 m ily o n lir a y a inm iştir.
B an ka k red ileri, 4 A ğ u sto s 1958 den IS58 y ılı A r a lık a y ı sonunda, O ta rih le rd e 12.413 m ily on lira o la n p lâ io n u 5 m ily o n lir a k a d a r aşm ış v e
1959 y ılı H a zira n a y ın d a , p lâ fo n a tabi c a ri p la s m a n la r 12,194 m ily o n li r a y a in erek , p lâ fo n u n 219 m ily o n lir a a ş a ğ ıs ın d a kalm ıştır. Â ııca k , p lâ - fo n a ta b i o lm a y a n h e s a p la rın 1958 v e 1959 y ı l l a n H a zira n a y l a n a r a sın d a 2 m ily a r 207 m ily o n Ura a rttığ ı k a y d a d e ğ e r. Bu a rtışın bü yü k kıs m ın ın iştira gücü n a k liy le ilg ili o lm a y a n h e s a p la rd a k i a rtış la rd a n jle r î g e ld iğ i kabu l e d ils e b ile , 4 A ğu sto s 1958 Sarihinden son ra a lın a n k a ra r la r la resm î sektöre a ç ıla n ta kriben 900 m ily o n lir a lık k red i bu k ısım d a y©ı a lm a k ta d ır.
Bu g ib i k a ra rla rın en ön em lisin i Süm erbank, E tiban k, İîîe r B an kası v e D e n iz c ilik B a n k a sın a tanın an im tiy a z teşkil eder. B u n ların 1958 y ıîî H a zira n a y ın d a n sonra, Öz k a y n a k la rın d a m e y d a n a g e lm iş o la n a rtışla r ile A m o rtism an v e K red i S a n d ığ ı, T. C Em ekli S a n d ığ ı v e tşçi S ig o rta la r ı Kurum undan e ld e e ttik le ri y e n i im k â n la rla y a p a c a k la r ı p la s m a n la r, p lâ - fon d ış ın a çık a rılm ıştır. Bu karar, 1959 y ılı H a zira n a y ın d a 418 m ily o n li ran ın v e 1960 y ılı M art a y ı sonunda 1.294 m ily o n lira n m p lâ fo n d ışın a çık m a sın a s e b e p olm uştur. O ta rih lerd e g a y e n in ek o n o m iye i f t ir a gücü zerk ed ilm em e si ve resm î sek töre v e r ile n k r e d ile r d e s e y y a liy e t tem in i ile bu k re d ile rin ta h d id i o ld u ğ u n a z a ra a lın ırsa , k red i ta k y itle r in in a sıl g a y e d e n n e k a d a r a y r ıld ığ ı a n la şılm ış olur. H a zin e b o n o la rı ile H a zin e k e fa le tin i h a iz b o n o la r ıskontosunun p lâ fo n d ış ın d a b ıra k ılm ış o lm a sı cü z'i a rtış la ra se b e p olmuştur. Buna m ukabil, p lâ fo n d ış ı b ıra k ılm ış o la n nakit t e v d ii k a r ş ılığ ı k red iler, 1958 H a z ira n ın a n aza ra n 150 m ily o n lir a c iv a r ın d a artm ıştır. Resm î b a n k a la rın âm m e sektörü k r e d ile r in e ta a llû k ed e n 150 m ily o n lira lık M e rk e z B an kası k red ileri lim itin den a ld ık la r ı k re d ile rin p lâ fon dışı b ıra k ılm a sı, bu n e v i k r e d ile r i â za m i 150 m ily o n lir a a rtırm ıştır.
1959 y ılı H a zira n v e 1960 y ılı M art a y la r ı a ra s ın d a p la to n a ta b i p la s m an lar, 12.194 m ily o n lira d a n 12.975 m ily o n lir a y a çıkarak , 781 m ily o n lir a artm ış v e 12.613 m ily o n lir a lık p lâ fo n u 362 m ily o n lir a aşm ıştır. P la ton a ta b i o lm a y a n p lâ s m a n la r d a bu d e v r e d e 861 m ily o n lir a artm ıştır.
P la to n a ta b i c a ri p la s m a n la rın , b ilh a s s a Î959 y ı l ı H a z ira n a y ın d a n sonra g lo b a l p lâ fo n u aşm a sın a , hususî k a n u n la rla kurulm uş o la n b a n k a
la r seb ep olmuştur. T ica ret b a n k a la rı p la sm a n la rı, mecmuu, d a im a bun la r a tekabü l eden kısm ı plâ fon u n d e v a m lı o la ra k a ltın d a kalm ış, buna m u kabil, hususî k a n u n la rla kurulm uş b a n k a la rın p la sm a n la rı, b u n larc ta a llû k ed en kısm î p lâ fo n u n üstünde seyretm iştir, 1959 y ıh sonuna kadar g lo b a l p lâ fo n u n için d e k a lın m a sı, a ncak bu şek ild e k a b il o lab ilm iştir.
1960 y ılı M art v e A r a lık a y la r ı a ra sın d a p lâ fo n a tabi krediler, M a rt tan itib a ren h er a y a za la ra k . H a ziran a y ın d a n sonra p lâ fo n u n a ltın d a seyretm iştir,
P lâ fo n a tabi h e s a p la ra a it tarifin m üphem oluşu v e kredi ile ilg is i o l m a y a n h e s a p la n ih tiv a etm esi, d iğ e r ta rafta n m ü teaddit istisn a la r tanım ış o lm ası g ib i birçok teknik ku su rların a rağm en, b ü n yesi it ib a r iy le cid d î g ib i görü n en 4 A ğ u sto s 1958 ta rih li kredi ta k yit k a ra rları, ta tb ik a tta b il hassa resm î sek töre a ç ıla n k re d ile r v e y a bu sektöre k red i a ça n b a n k a la r b a k ım ın d a n müspet b ir n etice verm em iştir. Bu te s irs iz liğ in s e b e p le ri b il h assa resm î sektöre d a h il b a n k a la rın p lâ fo n la r ı a şm a sın a b ir m üddet m ü sa m ah a v e b ilâ h a r e m ü sa a d e ©dilm esi, munzam 400 m ily o n lira lık li m itin bü yü k kısm ının en flâ syo n u n m uharriki o la n resm î sektör m üstakriz- le rin e îe v z i e d ilm esi v e kontrol sistem inin kusurları ta tb ik a tla b e lir d iğ i h ald e, te d b irle rin ısla h ed ilm em e sid ir.
K red i ta k y itle rin in ik tisa d ı n eticesi tetkik olu n d u ğu za m a n , bu ta k y itle r in resm î sek töre o la n p a ra a k ışın ı ön ley em em iş, a n c a k hususî sek tö re v e r ile n k re d ile r ü zerin d e m ü essir o la ra k m ezkûr sek törd ek i y a tırım la rı y a v a ş la tm ış v e n e tic e itib a riy le , ekon om ide 1959 y ılın d a n itib a re n bir du rgu nlu k te v lit etm iş old u ğu m ü şah ede olun m aktadır.
F e v k a lâ d e h a lle r d e istisn aî b ir tedbir o la ra k m ü racaat e d ile n p lâ fo n - la ta k yit sistem i y e rin e , d a h a i y i b ir kontrol sistem i tesis etm ek im kânını, 1958 d e kabu l ed ile n B a n k a la r Kanununun 33 üncü m a d d esi kısm en v e r m iş bu lu nu yordu B a n k a k red ilerin e p lâfon v a z'etm e k s u re tiy le kredi h a c m inin a rtm a sın a v e iştira gücü ya ra tm a s ın a m ani o lu n a m a d ığ ı m üşahede e d ilir ed ilm ez, sözü g e ç e n 33 üncü m a d d e y i ıslah etm ek su re tiy le bu k re d ile r i b e s le y e n k a y n a ğ ı, e n flâ s y o n şid d etlen m ed en d a h a b id a y e tte tahdit etm ek mümkün o la b ilird i.
B an ka K re d ile rin i Tan zim K om itesi, B a n k a la r K an u nu n a d a y a n a ra k m evdu at k a rş ılık la rın ı 29/1/1959 ta rih in d e % 20 o la ra k ip k a etm iştir. Bi lin d iğ i g ib i, 1936 y ılın d a ih d a s olu n a n bu k a rş ılık la rla , o ta rih ten sonra, 1952 y ılın a k a d a r b a n k a la r iç istik ra z ta h v ille r i a lm ış la r v e 1952 den son*
ı a y e n i k a rş ılık la rı A m ortism an ve K red i S a n d ığ ın a n ak den y a tırm ışla rd ır. Bu p a r a la r b a h is konusu S an dık v a s ıta s iy le , resm î sektöre kredi o lara k d a ğ ıtılm ış ve d a ra ltıc ı, ö n le y ic i v a z ife le r in i gö rem em işlerd ir,
B anka K r e d ile r in i Ta n zim Kom itesi, M illî İn k ılâ p ta n sonra her türlü nüfuz v e m ü d a h a led en â2a d e o la ra k ç a lış m a ğ a b a şla m ış v e kredi kontro- lu y la a lâ k a lı, is a b e tli te d b ir le r alm ıştır. F a iz h a d lerin in İk tisa d î ic a p la ra g ö re y e n id e n lesp iti, b a n k a la rc a a lın a c a k ücret v e k o m isy o n la rın tesp iti, ih ra ca tın v e sın a î istih sa lin teşvik i iç in bu n e v i k re d ile rin p lâ fo n d ış ı b ı ra k ılm a sı bu cü m led en d ir. A y r ıc a Kom ite, m unzam m evd u a t k a r ş ılık la rı n ın k red i kon trolü m evzu u n d a tesirli bir v a s ıta h a lin e g e tir ilm e s in i temi- nen, bu k a rş ılık la rın M erk ez B an kasın da m u h a fa za e d ilm e s i v e karşılık n isp etlerin in fiy a tla r , is tih s a l ve istihdam s e v iy e le r in in s e y rin e gö re, tesir li Ölçüde d e ğ iş tir ile b ilm e s i im k ân la rın ı s a ğ la y a c a k b ir kanun ta sa rısı h a z ır la y a r a k M a liy e B a k a n lığ ın a takdim etm iştir.
Bu p ro je k a n u n la ş tığ ı ta k d ird e, p lâ fo n la ta k yit sistem i k a ld ırıla c a k v e m evd u a t k a rş ılık la rı y o liy le kontrol sistem i, onun y e rin i a la ca k tır.