BALIKESİR İLİ’NDE BİTKİSEL ÜRETİMİN GENEL GÖRÜNÜMÜ

Balıkesir İli, değişik iklimlerin bir arada yaşandığı, coğrafi konumu ve verimli toprakları ile Türkiye’nin önemli tarım alanlarından biridir. İlin bitki örtüsü de iklim özellikleri ile birlikte çeşitlilik göstermektedir. Toplam arazi varlığı 1.452.814 hektar olup, bunun %35.4’ü ekilebilir arazi, %14.4’ü çayır-mera alanları, %46.5’i orman arazisi, %3.5’si ise tarım dışı arazilerden oluşmaktadır.

Tablo 3.1. Balıkesir ili arazi dağılımı (2011)

Alanı (ha) Toplam araziye oranı (%)

Tarım alanı 513.758 35,4

Çayır-mera alanı 210.014 14,4

Orman alanı 675.010 46,5

Tarım dışı arazi 54.032 3,7

TOPLAM 1.452.814 100,0

Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011 yılı kayıtları

İlde orman alanlarının oranı yüksek, buna karşılık çayır-mera alanlarının oranı ise görece olarak düşüktür. Türkiye genelinde oranlar orman için %35.4, çayır-mera alanları

%24,2’dir (TÜİK, 2011). Çayır-mera arazisinin azlığı ilin hayvancılık potansiyelini kısıtlamakta; orman alanlarının uygunluğu ise yağışı ve erozyonun önlenmesini olumlu yönde etkilemektedir (TKB, 2006).

Balıkesir İli’nde toplam tarım arazisi varlığının %12’si Merkez ilçede yer almakta, daha sonra %9’luk paylarla Bandırma ve Gönen ilçeleri gelmektedir. Orman alanlarının %19’u Dursunbey ilçesinde bulunmakta, onu Sındırgı (%13) ve Balya (%8) ilçeleri izlemektedir.

Çayır-mera alanlarının ise dörtte biri Merkez ilçededir.

İlin toplam arazi varlığı içinde tarım alanlarının oranı %65’in üzerinde olan Ayvalık, Burhaniye ve Gömeç ilçelerinde bu alanlar büyük ölçüde zeytinlik olarak kullanılmaktadır.

Zeytinliklerin %90’ı Edremit Körfezi’nde yer alan 5 ilçede (Edremit, Havran, Burhaniye, Gömeç ve Ayvalık) yer almaktadır.

Öte yandan Bandırma (%69), Manyas (%50) ve Susurluk (%45) ilçelerinde de tarım amaçlı kullanılan alanların oranı oldukça yüksektir. Dursunbey ilçesinde orman alanlarının ilçenin yüzölçümüne oranı %70; Balya, Edremit, Erdek ve Marmara ilçesinde ise %60 dolayındadır. Merkez ilçede çayır-mera alanlarının toplam arazi varlığı içindeki payı %33’e yakındır. Çayır-mera il ortalamasının (%14.5) üstünde paya sahip olan ilçeler arasında Bandırma (%19), Gönen (%18), Savaştepe (%17) ve Marmara (%16) öne çıkmaktadır.

İlin tarımsal arazi varlığının yaklaşık olarak %59’unu tarla arazileri, %6’sını sebze arazileri,

%16’sını ise zeytinlikler oluşturmaktadır.

22

Tablo 3.2. Balıkesir İli tarım arazisi kullanım durumu (2011)

Kullanım Şekli Alanı (ha) Tarım arazisine oranı (%)

Tarla arazisi 301.255 58,6

Sebze arazisi 28.573 5,6

Zeytinlik 80.944 15,8

Meyvelik-dutluk 8.457 1,6

Bağ arazisi 2.435 0,5

Nadas 14.402 2,8

Diğer 77.693 15,2

GENEL TOPLAM 513.758 100,0

Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011 yılı kayıtları

Balıkesir İli’nde Organik Tarım Uygulamaları: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011 yılı kayıtlarına göre; İl’de toplam 7.991 dekar alanda organik tarım yapılmaktadır. Organik tarımın en yoğun olarak uygulandığı ilçe Ayvalık olup, onu Bigadiç Burhaniye ve Sındırgı izlemektedir. Organik olarak yetiştirilen başlıca ürünler haşhaş, buğday, yulaf, domates, biber, çam fıstığı, arpa, fiğ, nohut ve zeytindir. Üretimden en büyük payı çam fıstığı (4.627 dekar) ve haşhaş (792 dekar) almaktadır.

3.2. BALIKESİR İLİ’NDE HAYVAN VARLIĞI VE HAYVANSAL ÜRETİM 3.2.1. Balıkesir İli’nde Hayvancılığın Yapısal Özellikleri

Balıkesir İli, yıllara göre değişmekle birlikte Bandırma İlçesi’nde faaliyet gösteren entegre tavukçuluk işletmeleri ile Türkiye beyaz et üretiminin yaklaşık %20′sini, yumurta üretiminin ise %12’sini tek başına karşılamaktadır. Ayrıca süt ve besi hayvancılığında da çok büyük bir potansiyele sahiptir. Türkiye’deki entansif (endüstriyel) süt ve besi işletmelerinin önemli bir kısmı Balıkesir’de faaliyet göstermektedirler.

Balıkesir’de son 5 yılda sığır ve keçi varlığının arttığı, buna karşılık koyun varlığının düştüğü görülmektedir. Broiler ve yumurtacı tavuk varlığında yıldan yıla dalgalanmalar izlenmektedir. Kovan mevcudunda ise %30’luk bir artış olmuştur.

Tablo 3.3. Yıllar itibariyle Balıkesir İli’nde hayvan varlığı

Hayvan Türleri 2007 2008 2009 2010 2011

Sığır 398.365 442.161 453.951 493.058 495.121

Manda 2.430 1.954 2.128 2.015 2.101

Toplam büyükbaş 400.795 444.115 456.079 495.073 497.222

Koyun 666.707 656.525 607.537 630.302 634.637

Keçi 154.717 160.914 141.842 160.963 169.964

Toplam küçükbaş 821.424 817.439 749.379 791.265 804.601

Broiler 94.030.500 88.458.155 86.940.539 16.745.848 89.908.805 Yumurtacı tavuk 5.041.095 5.364.488 5.125.905 5.334.806 4.400.485

Hindi 4.862 4.088 4.135 3.610 4.555

Arı kovanı 99.531 97.875 117.419 128.322 132.172

Kaynak: Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 2011 yılı kayıtları

23 işletmelerin oranı %2 dolayındadır. Küçükbaş hayvancılık işletmelerinin %46’sını 50 başın altında hayvanı bulunan küçük işletmeler oluşturmakta; 200 başın üstünde hayvanı bulunan işletmelerin payı ise %2.3’te kalmaktadır.

Tablo 3.4. Balıkesir İli’nde süt sığırı işletme ve hayvan sayıları (2010) Kapasite (baş) İşletme

sayısı

Kaynak: Balıkesir Tarım İl Müdürlüğü (2011) 2010 Yılı Çalışma Raporu

Tablo 3.5. Balıkesir İli’nde besi sığırı işletme ve hayvan sayıları (2010) Kapasite (baş) İşletme

sayısı

Kaynak: Balıkesir Tarım İl Müdürlüğü (2011) 2010 Yılı Çalışma Raporu

Tablo 3.6. Balıkesir İli’nde küçükbaş hayvancılık işletme ve hayvan sayıları Kapasitesi

Kaynak: Balıkesir Tarım İl Müdürlüğü (2011) 2010 Yılı Çalışma Raporu

24

Balıkesir İli’ndeki 10 başın altında süt hayvanı bulunan işletmelerin yaklaşık yarısı Merkez (%14), İvrindi (%12), Dursunbey (%12) ve Bigadiç (%11) ilçelerinde bulunmaktadır. 11-50 baş süt hayvanına sahip işletmelerin %20’si Merkez ilçede yer almaktadır. 51 baştan fazla süt hayvanı barındıran büyük işletmelerin üçte biri Merkez ilçede bulunmakta, onu Susurluk (%11) ve Bandırma (%8) ilçeleri izlemektedir. Öte yandan ildeki yaklaşık 400 bini bulan süt sığırının %18’İ Merkez ilçedeki işletmelerde yer almaktadır.

Öncelikle Balıkesir İli genelinde mevcut büyükbaş besicilik işletmelerinin %52’sinin Bigadiç ilçesinde bulunduğunu belirtmek gerekir. Geriye kalan besi işletmelerinden %16’sı Merkez, %10’u da Erdek ilçesinde yer almaktadır. İlin 93.426 başlık besi hayvanı varlığının

%39’u Bigadiç, %26’sı Bandırma, %23’ü ise Merkez ilçedeki çiftliklerde bulunmaktadır. Bu üç ilçenin besi sığırcılığındaki payı %87’ye ulaşmaktadır.

İldeki koyunculuk işletmelerinin üçte birinden fazlası Merkez (%21) ve İvrindi (%15) ilçelerindedir. Koyunculuk küçük aile işletmeciliği şeklinde yapılmakta olup; 200 baştan fazla koyun barındıran işletmelerin %30’u Merkez ilçede bulunmaktadır.

Merkez (%13), Sındırgı (%12) ve Dursunbey (%12) ilçelerinin ildeki keçi işletmeleri içindeki payı %36 dolayında olup; 200 başı aşkın keçiye sahip olan işletmelerin oranı Susurluk’ta

%15, Erdek’te %12, Bigadiç’te %15 düzeyindedir.

2010 yılı itibariyle İlde toplam 2.632 adet entegre (endüstriyel) tavukçuluk işletmesi bulunmaktadır. Bunun %33’ü yumurtacı, %67’si ise broiler ırkı kanatlı üreten işletmelerdir.

50 bin adedi aşkın kapasiteli toplam işletme sayısı 68 olmasına karşılık, bunlar toplam kanatlı hayvan kapasitesinin yaklaşık %30’una sahiptirler. Söz konusu entegre 68 işletmeden 36 adedi Bandırma İlçesi’nde faaliyet göstermekte; bunların yarattığı çevre kirliliği ve koku gibi sorunlar ortada durmaktadır.

3.2.2. Balıkesir İli’nde Hayvansal Üretimindeki Değişmeler

Balıkesir İli’nde yıllara göre hayvansal üretim miktarları Tablo 3.7’de sunulmuştur.

Tablo 3.7. Balıkesir İli’nde yıllar itibariyle hayvansal üretim miktarları (ton)

2006 2007 2008 2009 2010

Kırmızı et 27.325 31.003 30.064 27.267 28.094

Süt 624.975 716.227 829.415 858.187 937.927

Peynir 74.997 85.947 99.530 102.983 112.551

Tereyağı 3.750 4.297 4.977 5.149 5.628

Yapağı 347 333 328 304 315

Tavuk eti 166.494 190.314 196.216 210.396 224.724

Yumurta 44.945 54.898 66.348 64.157 69.356

Bal 1.711 1.517 1.513 2.016 1.976

Kaynak: Balıkesir Tarım İl Müdürlüğü (2011) 2010 Yılı Çalışma Raporu

25

Görüldüğü gibi, son 5 yıllık dönemde Balıkesir İli ölçeğinde süt ve süt ürünlerinde süt sığırcılığındaki gelişmelere (özellikle kültür ırkı hayvanların artışına) paralel önemli artışlar gözlenmektedir. Buna karşılık söz konusu dönemde kırmızı et üretimi değişmemiş; 30 bin ton dolayında gerçekleşmiştir. Beyaz et, yumurta ve bal üretiminde ise artış eğilimi sürmüştür. Toplam kırmızı et üretimi içerisinde büyükbaş hayvanların payı ortalama %75, süt üretimi içerisinde inek sütünün payı ise %97 dolayındadır.

Balıkesir ilinde süt üretiminde ilçelerin payı incelendiğinde; önde gelen dört ilçenin birlikte payı, ilin toplam süt üretiminin yaklaşık % 52’sini karşılamaktadır. Bu ilçeler ve üretimdeki payları sırasıyla Merkez İlçe (%20), Bigadiç (%16), Bandırma (%9) ve Susurluk(%7) ilçeleridir.

26 4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI

4.1. GİRİŞ

4.1.1. Araştırmanın Önemi

Küresel ölçekte yaşanan çevre kirliliğinden kaynaklanan doğal dengenin korunması gereksinimi, bazı alternatif üretim yöntemlerini de birlikte getirmiştir. Bu üretim yöntemleri tarım alanına organik tarım şeklinde yansımıştır. Özellikle gelişmiş ülkelerde çevre ve sağlık bilinci ile hayvan haklarına saygının artmasıyla organik hayvancılığa da ilgi artmaktadır.

Uyum sürecinde yer aldığımız Avrupa Birliği’nde gerek tarım ve çevre politikaları, gerekse üretim ve pazarlama boyutlarında organik ürün yetiştiriciliğine büyük önem verilmekte ve desteklenmektedir. Türkiye iklim, toprak ve su potansiyeli; bitkisel ve hayvansal çeşitliliğine karşın organik tarım çalışmaları görece olarak oldukça kısıtlıdır. Organik hayvancılık konusunda ise karşımıza daha kötü bir tablo çıkmaktadır. Oysa tarımı gelişmiş ülkeler karşısında geleneksel yöntemlerle yetiştirilen ürünlerle rekabet şansımızın oldukça düşük olduğu; bu nedenle organik üretime yönelinmesi gerektiği unutulmamalıdır.

Yürütülen bu çalışma ile hem organik hayvancılık konusundaki bu olumsuz tablonun değişmesine, hem de organik hayvancılık adına bölgede farkındalık yaratılmasına çalışılmıştır.

4.1.2. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı

Sanayileşmenin çok yoğun olduğu Marmara Bölgesi’nde yer alan Balıkesir İli, entansif (endüstriyel) süt ve besi işletmelerinin önemli bir kısmını barındırmaktadır. Türkiye’deki kültür ırkı sığırların yaklaşık %10’u Balıkesir’de bulunmakta; kırmızı et üretimi konusunda önde gelen üç il arasında yer almaktadır.

Bununla birlikte, Balıkesir İli sadece entansif hayvancılıkla değil, uygun yörelerde yürütülecek organik hayvancılık faaliyetleriyle de ülkemizde belirli bir yere gelebilecek potansiyele sahiptir.

Yapılan bu çalışma ile Marmara Bölgesi gibi sanayileşmenin yoğun olduğu bir bölgede organik hayvancılığa ilişkin fırsat alanlarının olabileceği; hayvancılıkta tek alternatifin entansif yöntemle, hayvan refahı kurallarına uymayan, yem girdilerinde tümüyle dışa bağımlı bir sistemin olmadığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Balıkesir İli’nde ekstansif hayvancılığın öne çıktığı tüm köylere gidilmiş; böylelikle çevreye duyarlı sürdürülebilir anlamda da bir hayvancılık yapılabileceği konusunda yetiştiricilerde farkındalık yaratılmaya çalışılmıştır.

27

Bu amaçla Balıkesir’in tüm ilçelerinde, ilgili kurumlarla yapılan toplantılar sonucunda organik hayvancılık için uygun olan köylerin belirlenmesi ve uygulanan anket çalışması sonucu yetiştiricinin organik hayvancılık sistemine ne ölçüde uygun olduğunun saptanması hedeflenmiştir.

4.2. MATERYAL VE YÖNTEM 4.2.1. Materyal

Araştırma aşağıdaki tablodan da görüldüğü gibi, Balıkesir İli’nin tüm ilçelerine (Merkez, Ayvalık, Balya, Bandırma, Bigadiç, Burhaniye, Dursunbey, Edremit, Erdek, Gömeç, Gönen, Havran, İvrindi, Kepsut, Manyas, Marmara, Savaştepe, Sındırgı ve Susurluk) bağlı 902 köyden 270’inde yürütülmüştür. Araştırmanın ana materyalini söz konusu köylerden seçilen 963 yetiştirici ile, amaca uygun biçimde geliştirilen anket formu kullanılarak 14 Kasım 2011 - 14 Şubat 2012 tarihleri arasında karşılıklı görüşme yoluyla elde edilen birincil veriler oluşturmaktadır.

Anket yapılan köy ve uygulanan anket sayıları

İlçeler Anket yapılan köy sayısı Anket uygulanan işletme sayısı

1 Merkez 33 82

Balıkesir merkez ve diğer ilçelerinde ekstansif hayvancılık yapılan ve organik yetiştiriciliğe dönüştürülebilecek işletmeleri belirleyebilmek amacıyla Balıkesir Gıda Tarım ve Hayvancılık İl/ İlçe Müdürlükleri ve diğer hayvancılık kuruluşları ile ayrı ayrı toplantılar düzenlenerek görüşleri alınmıştır. Araştırma popülasyonunun belirlenmesinde söz konusu İl Müdürlüğü’nün 2010 ve 2011 yıllarına ait tarımsal arazi varlığı, bitkisel ürünler ekiliş ve üretimleri ile hayvan varlığı ve hayvansal üretime ilişkin kayıtlarından yararlanılmıştır.

28

Ayrıca konuya ilişkin daha önce yapılmış yurtiçi ve yurtdışı çalışmalardan da istifade edilmiştir.

4.2.2. Yöntem

Hayvan yetiştiricileri ile yapılan ankette sorulan sorularla; yetiştiricilerin sosyo-ekonomik yapısına ilişkin bilgiler, işletmelerin yapısal (yetiştirme, besleme, sağlığa ilişkin) özellikleri ile organik hayvancılığa ilişkin bilgi-tutumları ile ilgili bilgiler alınmaya çalışılmıştır.

Hayvan yetiştiricileri, ekstansif olarak hayvancılık yapılan bölgelerden şansa bağlı olarak seçilmiştir. Yetiştiricilerin anket sorularına verdikleri yanıtlardan elde edilen veriler SPSS paket programı kullanılarak verilerin % dağılımlarını ortaya koymak amacıyla frekans tabloları oluşturulmuş ve Ki-kare (Chi-Square test) testi kullanılarak istatistik analizleri yapılmıştır.