Bahaeddin Veled’in Belh’ten Göç Etmesi

Bahaeddin Veled, Belh halkından incinince Allah’tan ona bir “hitap” gelir. Allah ona hitabında Belh’i bir an önce terk etmesini, gönlünü kırdıkları için oraya belâ ve azap göndereceğini söyler. Bahaeddin Veled aldığı manevî işaretle Hicaz’a doğru yola çıkar. Daha yolda iken Moğol askerlerinin İslâm askerlerini bozguna uğrattığı haberini alır.61

“Sultânü’l-Ulemâ” lâkabını alan Bahaeddin Veled’in ünü her tarafa yayılır. Vaazlarına hükümdar, âlim ve şeyhlerin de içinde bulunduğu sayısız kalabalıklar katılır. Çok kalabalık olan vaazlarının birinde Sultan Harzemşah ve Fahreddin Râzî hazır bulunur. Fahreddin Râzî’nin Bahaeddin Veled’e olan kıskançlığı bu vaazla daha da artınca sultanı ona karşı kışkırtmak ister, fakat bir türlü fırsatını bulamaz. Sultanın Bahaeddin Veled’e olan güven ve inancının farkındadır. Sultan Harzemşah, Bahaeddin Veled’in başka bir vaazında Fahreddin Râzi’ye dönerek sayısız kalabalık toplandığını ifade eder. Fahreddin Râzi, sultanın sözlerini bir fırsat bilerek kalabalığı dağıtmanın bir yolu bulunmazsa iktidarının temelden sarsılacağını söyler. Bahaeddin Veled, Sultan Harzemşah ve Fahreddin Râzî’nin kendisine karşı olumsuz tutumlarından haberdar olur. Belh’ten göç etmeye karar vererek ailesi, müritleri ve talebelerinden oluşan üç yüz kişilik bir kafile ile yola çıkar. Sultan Harzemşah, Bahaeddin Veled’den özür diler, fakat o Belh’ten göç etme konusunda kararlıdır.62

Ferîdun bin Ahmed-i Sipehsâlâr’a göre üç yüz âlimin bir gecede aynı rüyayı görmesiyle “Sultân’ül-Ulemâ” lâkabına mazhar olan Bahaeddin Veled’in ünü her tarafa yayılır. Birçok âlim ve müftü onun müridi olur. Bahaeddin Veled, dinin emirlerini yerine getirme, sünneti uygulama konusunda yüksek bir hassasiyete sahip takva ehli büyük bir âlimdir. Onun bu istikamet üzere duruşu, verdiği vaazlara rağbeti daha da arttırır. Bu durum, Fahreddin Râzi gibi birçok âlimi kıskançlığa sevk eder. Bahaeddin Veled’e kötülük yaparak gönlünü incitirler. Bahaeddin Veled, bir

61 _{Sultan Veled, age., s. 251.}

vaazında Sultan Harzemşah’ı ve Fahreddin Râzî’yi bid’atçılıkla suçlar. Âlimler ve filozoflar onun sözlerinden rahatsız olurlar. Bahaeddin Veled’in Belh halkını kendine bağladığını, sultana ve bilginlere itibar etmediğini, saltanat tahtına yerleşmek istediğini söyleyerek onu padişaha karşı kışkırtırlar. Sultan Harzemşah, Bahaeddin Veled’e bir haberci gönderir. Padişahlık makamını ona bıraktığını, kendisinin başka bir ülkeye gideceğini ifade eder.63

Ahmed Eflâkî’ye göre Bahaeddin Veled, Sultan Harzemşah’a dünyanın fani güzelliklerinin ancak padişahlara yakışacağını, kendisinin bir derviş olduğunu ve dervişlere de saltanatın uygun düşmeyeceğini belirtir. Göç hazırlığına başlar. Kitaplar, eşyalar ve yol azıkları üç yüz deveye yüklenir. Kemal sahibi kırk müftü ile zahit ona eşlik eder. Sultan Harzemşah bu durumdan rahatsız olup bir haberci göndererek Bahaeddin Veled’den özür diler. Bu da yetmez, halk içinde meydana gelen huzursuzluk durulsun diye veziriyle birlikte Bahaeddin Veled’in huzuruna gider. Yalvarır, yakarır, ona gitmemesini söyler, fakat Bahaeddin Veled’i ikna edemez. Sultan Harzemşah, Bahaeddin Veled’i ikna edemeyince ondan sessiz bir şekilde, halkın haberi olmadan Belh’ten ayrılmasını ister. Bahaeddin Veled göç etmeden önce Belh’ten gideceğini ve arkasında gelen Moğol ordusunun Horasan’ı ele geçirip büyük bir acı yaşatacağını, Sultan Harzemşah’ın da Rum ülkesinin sultanının elinde öleceğini söyler.64

Bedîüzzaman Fürûzanfer’e göre Ahmed Eflâkî ve tezkire yazarlarının ortak kanaati Bahaeddin Veled’in, Sultan Harzemşah’tan gönlü incindiği için Belh’ten göç ettiği şeklindedir. Sultan Muhammed Harzemşah’ın Kübreviye tarikatına müntesip olanlarla arası iyi değildir. Necmeddin-i Kübra’nın halifelerinden Necmeddin Bağdadî, Sultan tarafından Ceyhun ırmağına atılır. Fahreddin Râzî’nin tasavvuf ehliyle ve Bahaeddin Veled’le olan fikir ayrılığı tarihî bir asla dayanır. Aralarındaki düşmanlık fikir ayrılığından kaynaklanmaktadır. Muhammed Harzemşah’ın Fahreddin Râzi’ye büyük bir teveccühü vardır. Sûfîlere pek hoş bakmayan Fahreddin

63 _{Ferîdun bin Ahmed-i Sipehsâlâr, age., s. 27-28.} 64 _{Ahmed Eflâkî, age., s. 71-72-73.}

Râzî’nin Bahaeddin Veled hakkında koğuculuk yapması gerçeğe yakındır65_,fakat

yazara göre Fahreddin Râzî’nin (606/1209), Bahaeddin Veled’in hicret tarihinden (610/1213) dört yıl önce vefat etmesi, Bahaeddin Veled’in Sultan’dan gönlü incindiği için Belh’ten göç ettiği rivayetinin doğru olmadığını gösterir. Yazara göre Bahaeddin Veled’in Belh’ten hicret etmesinin en önemli sebebi, Moğollar’ın dehşetengiz saldırılarından duyulan korkudur.66 _{Bu korku insanları endişeye sevk}

ederek yaşadıkları yerleri terke mecbur bırakır. Helmuth Ritter de “Mevlânâ ve Etrafındakiler” adlı makalesinde Belh’ten göç etme sebebinin Moğol ordusunun saldırılarından duyulan endişe olduğunu belirtir.67 İslâm Ansiklopedisi’nde Reşat Öngören ise Ahmed Eflâkî’nin ve Ferîdun bin Ahmed-i Sipehsâlâr’ın göç le ilgili rivayetleri anlatılarak Bahaeddin Veled’in sadece Moğol ordusundan kaçmak maksadıyla göç ettiğinin kaynaklarda yer almadığı belirtilir.68 _{Bahaeddin Veled’in}

Belh’ten göç etme sebebi ile ilgili olarak eserlerde üç husus öne çıkar. Bunlardan ilki Sultânü’l-Ulemâ lâkabına mazhar olan Bahaeddin Veled’in ilmi, dirayeti, ahlâkı ve verdiği vaazlar ile halk üzerindeki kuvvetli tesirinin diğer âlimler tarafından kıskanılması, ikincisi bu âlimler tarafından kışkırtılan Belh hükümdarı Sultan Harzemşah’ın, Bahaeddin Veled’i, söz ve davranışları ile incitmesi, üçüncüsü de Moğol saldırılarından duyulan endişe ve güvenli bir yer arama düşüncesidir.