Baade Raporu ( 1958-59)

Prof. Dr. Fritz Baade, II. Dünya Savaşından önce Türkiye’de Ticaret Bakanlığı müşaviri olarak görev yapmıştı. Almanya’da Dünya Ekonomi Enstitüsü Müdürü iken, kısa adı FAO olan (Food and Agriculturel Organization Of The United Nation) Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşkilatı tarafından Türkiye’de tarımı incelemek üzere kurulan araştırma heyetine başkanlık etmiştir270_{. Rapor daha çok doğal}

kaynaklarımızın korunması ve geliştirilmesi üzerinde durarak Türk Ekonomisindeki yapısal değişikliklerden bahsederek tavsiyeler vermiştir. Baade 1959 yılının Mart ayında Türkiye’ye gelerek incelemelerde bulunmuş daha sonra Nisan ayında Ticaret ve Dış İşleri Bakanlıklarında toplantılar düzenlemiştir271_.

Rapor dört bölüm ve bir hülasa kısmından oluşmaktadır. Birinci ve İkinci bölümlerde Türkiye’de yapılan ihracattan bahsedilmektedir. Üçüncü bölümde ise yapılan ihracattaki ürünleri ayrıntılı olarak ele almaktadır. Son bölümde de turizme ait

267 _{“Fritz Alten’in Birinci Raporu”, Çev. Nihat Basri Somel, Tarım Dergisi, C. 1, S. 7, Y. 1 Ocak 1953,}

s. 16-23.

268 _{Somel, a.g.m., s. 18-25.} 269 _{Somel, a.g.m., s. 27.}

270 _{Reşat Aktan, ‘’Prof. Baade’nin Türkiye İhracatına Dair Raporun İzah ve Tahlili’’, AÜSBF Dergisi,}

S. 16, Ankara, 1961, s. 21.

gelirleri tahlil etmektedir. Raporun Türk İhracatının Umumi Tahlili adlı birinci bölümünde Türkiye ile ihracat yapan ülkelerin durumu ve ihraç edilen malların incelemesini yapmaktadır. Buna göre272_;

- En önemli memleketlerin başında % 22’lik hisse ile Amerika Birleşik devletleri gelmektedir.

- İngiltere, Fransa ve İtalya %20’lik ihracatımızdaki hisseleri ile Amerika’yı takip eden ülkelerin başında gelmektedir.

- II. Dünya Savaşından önce büyük müşterilerden olan Almanya savaştan sonra yeniden Türkiye ile ticaret yapmaya başlamıştır.

- Küçük sayılamayacak diğer ülkeler ise Rusya ve Doğu Avrupa da % 15’lik ihracatı ile bu sıralamayı takip etmektedir.

İhraç mallarına bakılacak olursa;

- En önemli ihraç malı olarak % 35’lik oranla tütün ilk sırada yer almaktadır. - Daha sonra kuru veya yaş meyve ve sebzeler her zaman ikinci sırada yer almaktadır.

- Miktarı çok fazla değişse bile hububat ve pamuk ihraç edilen diğer ürünlerdir. - Son olarak krom ve diğer madenler II. Dünya Savaşından sonra artış göstererek %13,5’luk hissesiyle önemli ihraç mallarından kabul edilmektedir.

Raporun, İhracat Hacmindeki Gelişmeler adını taşıyan ikinci bölümünde ise II. Dünya Savaşından önce ihracatta ortalama 134 milyon civarı gelir sağlanırken bu miktar harpten sonra 834 milyon liraya kadar artış gösterdiği vurgulanmaktadır. 1952- 54 yılları arasında artışın hızla yükselmesi buna karşılık süratle düşmesini pamuk ve hububattaki dengesizlikten kaynaklandığını dile getiren Baade bu konuda tedbir alınması gerektiğini raporunda bildirmiştir. Türk İhraç Mallarının Münferit Tahlilleri adlı başlıkta satılacak mallarının özelliklerinden bahsederek incelemelerde bulunan Baade bu ürünleri 15 başlık altında toplamıştır. Bunlar; Kuru Üzüm, İncir, Taze

272 _{Aktan, a.g.m., s. 22-23.}

Meyveler, Sofralık Üzüm, Portakal, Çilek, Tütün, Balık, Hububat, Hayvansal Et, Tiftik, Afyon, Maden ve Palamut Ağacı, Çimento, Şeker önemli mallar arasındadır273_.

Son bölüm olan Turizm alanında döviz gelirinin artan turist sayısıyla doğru orantıda olduğunu savunan Baade, öncelik olarak turizm için yoların ıslahının yapılmasına, turistler için lojistik desteğin sağlanmasına ve otel sayısının artmasına ihtiyaç olduğunu söyleyerek bu alandaki yatırımlara bir an önce başlanılması tavsiyesini vermiştir274_.

Baade Raporu, DP döneminde Türk tarımının mevcut durumunu, bölgesel ve yerel sorunları ve bu sorunların çözüm önerilerini ayrıntılı biçimde ele almaktadır. 200 sayfaya yakın hazırlanmış olan bu rapor, Türk tarım araştırmacıları için önemli bir kaynak niteliği taşımaktadır.

273 _{Aktan, a.g.m., s. 24-31.}

SONUÇ

1950’li yılları kapsayan iktisadi kalkınmanın kökü Osmanlı devletine kadar dayanmaktadır. Sonraları I. Dünya Savaşı, Büyük Buhran, II. Dünya Savaşı ve savaştan sonraki gelişmelerle iktisadi planlamanın yönü belirlenmiştir. Hazırlamış olduğumuz bu çalışma 1950-1960 yılları arasındaki gelişmeleri ele almıştır. Amerika’nın Türkiye ile yakın münasebetlerde bulunması, ABD’den alınan yardımlar, Türkiye’nin göstermiş olduğu yoğun siyasi-ekonomik etütler, yabancı uzmanlara hazırlatılan raporlar ve diğer yabancı uzman heyetlerin hazırlamış olduğu raporlar dönemin şartları göz önüne alınarak tarihsel sıralaması yapılarak değerlendirilmiştir.

Savaştan önce hazırlanan ve uygulanan BBYSP ve İBYSP ile Türkiye bir nebzede olsa saygınlığını arttırarak sanayileşme politikasına yasallık kazandırmıştır. II. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla birlikte Türkiye savaşa girmemesine rağmen diğer ülkelerde olduğu gibi ekonomik anlamda etkilenmişti. Bundan dolayı İBYSP tam olarak istenilen sonuç alınamadan yeni bir plan gündeme getirildi. Savaşın devam ettiği yıllarda İvedili Sanayi Planın hazırlığı yapılarak savaş sonrasında ABD’nin ve ülkedeki liberal kesimin istekleri doğrultusunda uygulanmak istense de Amerika’nın görüşlerine uymadığı gerekçesiyle iptal edilen planın daha liberal olarak hazırlanan Vaner planına da Amerika tarafından sıcak bakılmaması üzerine uygulamaya konmamıştır.

Amerika’nın Türkiye’den isteği sanayileşme hedefinden uzaklaşarak yerine tarımsal gelişmeye öncelik verilmesini uygun görüyordu. Türkiye, devletçi iktisat politikasından vazgeçerek yerini özel girişimcilere bırakarak, ağır sanayi yerine basit işleri yapacak hafif sanayi geliştirmeliydi. Dışarıdan talep edilen bu istekler ülke içinde başta tüccar kesimi olmak üzere politikacılar ve liberal fikirde olanları etkilemişti. Bu şekilde verimsiz bir uygulama yapılması Türkiye’nin Amerika’dan alacağı yardımı etkisiz hale getirebilirdi.

ABD’nin öncülüğünde serbest ticaretin yaygınlaşmasındaki unsurlardan en büyük etken olan SSCB’nin Türkiye üzerinden boğazlara hâkim olma fikrine, ABD’nin bu konuda kendi çıkarlarına ters düşmesinden dolayı aldığı önlemlerde

yardımın alınması için diğer bir faktör olmuştur. Türk Sovyet uzlaşmazlığının belirginleşmesinden sonra, hükümet Amerika devleti ile ilişkilerini daha da derinleştirmek için, ülkenin kalkınması ve sanayileşmesinde kullanılmak üzere 1947 yılında Truman doktrini ve Marshall planı ile önce 25 milyon dolar ardından 38 milyon dolar ve daha sonra da 10 milyon dolarlık kredi sağlandı.

Bu dönemde yaşanan çok partili hayata geçiş denemeleri 1950 yılında başarılı olarak Demokrat Parti, iktidara gelmiştir. DP’nin iktisadi alanda liberalizme önem vermesinin temelinde ABD’nin II. Dünya Savaşı sonrasında oluşturduğu yenidünya düzenine uyum sağlanmasının gerekliliği gelmektedir. Hükümete göre Türkiye’nin sanayileşmesinin önündeki engel ihtiyaç duyulan sermayenin alınamamasıydı. Demokrat Parti, ABD’nin savaş sonrasında Avrupa’nın yeniden kalkınmasına yardımcı olmak için kurmuş olduğu kredi kuruluşlarının yapacağı yardımlardan faydalanabilmek için ABD’nin istekleri doğrultusunda hareket etmesi gerekliydi.

Öncelikle yeterli ulaşım ağının olmaması, tarımsal faaliyetlerin halen ilkel yöntemlerle kullanılıyor olması, yeterli derecede sermayenin sağlanamaması ve devlet daireleri ya da özel alanlarda tecrübesiz kişilerin bulunması sorun teşkil etmektedir. Bu yüzden Türkiye’nin isteği üzerine ABD öncülüğünde kurulan IMF, Dünya Bankası ve Avrupa İktisadi Birliği Teşkilatı gibi kuruluşların gönderdiği uzman heyetler tarafından hazırlanan ve programlaştırılan bu raporlar Türkiye’nin kalkınması açısından görüş ve tavsiyelere yer vermektedir.

Hazırlanan bu raporların hayata geçirilmesi ve Demokrat Parti iktidarı boyunca tarım alanında yapılan düzenlemeler ile ekonomik olarak sermayede bir artış görülmüştür. Sanayi alanında çok fazla bir ıslah yapılmamış olmasına rağmen hafif sanayi alanlarında katma değer 1950’lerden önceki yıllara göre yükselmiştir. Bunun yanında madencilik sektöründe de bir atılım yaşanarak petrol üretimi artmış ve sonucunda Petrol Kanunu çıkartılarak yabancı petrol yatırımcıları Türkiye’ye gelmeye başlamıştır. Maden üretimindeki gelişmeler neticesinde ihracatında artması sağlanmıştır. Diğer madenlerin üretiminde de bir artış görülmüştür. Artan maden üretimi ihracatın da gelişmesine katkı sağlamıştır. Enerji üretiminin artmasıyla birlikte memleket genelinde enerji iletim ağıda gelişmiştir.

Ulaştırma sektörü ise raporlardan alınan tavsiyelerle en çok gelişme yaşayan sektörlerden biri olmuştur. Ulaşım ağında karayollarına daha çok önem verilmiştir. Menderes hükümetinin yönetimi devraldığı döneme kadar yapılan karayolunun yaklaşık beş katı kadar yeni ve kapsamlı kara yolu inşa edilmiştir. Karayollarında yapılan ıslah çalışmaları ile araçlardaki artış bunlara ek olarak yakıt ve madeni yağ tüketimini de artış gözlenmiştir. 1950-1960 yılları arasında ulaşım alanında en az gelişmeyi ise demiryolları yaşamıştır. Mali politikada ise Merkez Bankası aracılığıyla genişletici bir politika uygulanmıştır. Ayrıca kamu harcamalarının içinde genel idare harcamalarının payı azaltılarak bu alanda ki birikim eğitim ve alt yapı harcamalarına devredilmiştir. Bu da beraberinde bütçe açığını meydana getirerek kamu harcamalarının milli gelir içindeki payı dönem boyunca düşüş yaşamıştır.

Hazırlanan bu raporların tam anlamıyla uygulanabilmesi için Türkiye’nin alt yapı eksikliği, sermaye sorunları, gelecek kaygısı gibi unsurların olmaması gerekmektedir. Haliyle savaş zamanından sonra yeni yeni kendine gelmeye çalışan Türkiye için bu maddelerin müsait bir ortamda hazırlanması pek mümkün olmamıştır. Büyük umutlar ile hazırlatılan bu raporlar beklentinin altında seyrederek tam randıman sağlanamamıştır. Yine de 1945-1950 dönemi Türkiye Sanayisi açısından çok verimli geçmemesine rağmen 1950-1960 dönemi, sınai kalkınmasında ihtiyaç duyulan altyapının belli bir oranda sağlandığı ve özel sektörün güçlendiği bir dönem olmuştur.

BİBLİYOGRAFYA

A- Arşiv Belgeleri

1- Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı

BCA, 030.10.26.148.23, 26.04.1947 BCA, 30.18.1.2.126.70.12, 22.09.1951 BCA, 030.01.13.4.873.8, 21.08.1951 BCA, 030.01.40.238.14, 21.10.1953 BCA, 030.01.127.823.1, 14.04.1956 BCA, 030.18.01.185.22.19, 16.04.1965 B- Meclis Tutanakları

TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VII, Cilt:17, Toplantı: 2, 58. Birleşim, 21.5.1945

TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VIII, Cilt 1, Toplantı 0, 3. Birleşim, 14.8.1946

TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VIII, Cilt. 6, Toplantı: 1, 79. Birleşim, 1.9.1947

TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VIII, Cilt: 12, Toplantı: 2, 82. Birleşim, 5. 7. 1948

TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VIIII, Cilt. 24, Toplantı: 4, 37. Birleşim, 1.2.1950

TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: IX, Cilt. 9, Toplantı: 1, 107. Birleşim, 1.8.1951

TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VIII, Cilt. 2, Toplantı: 1, 3. Birleşim, 13.11.1956

C- Gazeteler Akşam, 1949. Cumhuriyet, 1946 Cumhuriyet, 1946. Cumhuriyet, 1947 Cumhuriyet, 1947. Cumhuriyet, 1950. Cumhuriyet, 1955. Dünya, 1955 Dünya, 2013. Ekonomi, 1946. Son Posta, 1948 Zafer, 1949. Zafer, 1959. D- Telif Eserler 1- Kitaplar

AĞAOĞLU, Samet, Demokrat Partinin Doğuşu, Yükselişi ve Sebepleri, Baha Matbaa, İstanbul 1972.

AKANDERE, Osman, Milli Şef Dönemi, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçişte Rol Oynayan İç Ve Dış Tesirler (1938-1945), İz Yay., İstanbul 1992.

ARMAOĞLU, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasî Tarihi, Timaş Yay., İstanbul 2016. ARMAOĞLU, Fahir, Belgelerle Türk Amerikan Münasebetleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.

AVANER, Tekin, Türkiye’de Kamu Yönetimi Reform Raporları, Gazi Kitabevi, Ankara 2018.

AYDEMİR, Şevket Süreyya, İkinci Adam, Remzi Kitabevi, C. 2, 4. Baskı, İstanbul 1979.

BORATAV, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002, İmge Yay., Ankara 2003.

BORATAV, Korkut, 100 Soruda Devletçilik, Gerçek Yay., İstanbul 1974. DOĞAN, Yalçın, IMF Kıskacında Türkiye 1946–1980, Tekin Yay., İstanbul 1987.

EROĞUL, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitabevi, Ankara 2003.

FEROZ, Ahmat, Demokrasi Sürecinde Türkiye, Çeviren: Ahmet Fethi, Hil Yay., İstanbul 1996.

GOLOĞLU, Mahmut Demokrasiye Geçiş:1946-1950, Kaynak Yay., 1. Baskı, İstanbul 1982.

GÜNAL, Erdoğan, Türkiye’de Demokrasinin Yüzyıllık Serüveni, Karakutu Yay., İstanbul 2009.

GÜRÜN, Kamuran, Dış İlişkiler Ve Türk Dış Politikası ( 1939’dan Günümüze Kadar), AÜSBF Yay., Ankara 1983.

GÜVEN, Sami, 1950’li Yıllarda Türk Ekonomisi Üzerinde Amerikan Kalkınma Reçeteleri, 1. Basım, Ezgi Kitabevi, Bursa 1998,

HAYTAOĞLU, Ercan, “İnönü Döneminde Siyasal Yaşam 1938-1950”, Yakın Dönem Türk Politik Tarihi, Anı Yay., Ankara 2006.

HİLTS, Amerikan Yol Heyeti, Türkiye’nin Yol Durumu, (T.C Bayındırlık Bakanlığına sunulan rapor), Ankara 1948.

İLKİN, Selim; İlhan, Tekeli, Savaş Sonrası Ortamında 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı, Türkiye Belgesel İktisat ODTÜ Yay., Ankara 1981.

KARATEPE, Şükrü, Tek Parti Dönemi, İz Yay., İstanbul 1997.

KEPENEK, Yakup; Nurhan Yentürk, Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitabevi, İstanbul 2016.

KOÇAK, Cemil, Türkiye'de Millî Şef Dönemi 1938- 1945, İletişim Yay, Ankara 1986.

MARDİN, Şerif, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, İletişim Yay., İstanbul 2004. MORTAN, Kenan, Geçmişten Geleceğe Kalkınma Arayışları, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 1987.

ORAN, Baskın, “1945-1960 Batı Bloku Ekseninde Türkiye Döneminin Bilançosu”, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt 1: 1919- 1980), İletişim Yay., İstanbul 2001.

ORMANOĞLU, Burhan, Yabancı Sermaye Yatırımlarına İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümünde Uluslararası Tahkim, Devlet Bütçe Uzmanlığı Araştırma Raporu, Ankara 2004.

ÖRMECİ, Ozan, İttihat ve Terakki’den AKP’ye Türk Siyasal Tarihi, Güncel Yayıncılık, İstanbul 2008.

ÖZDURAK, Tufan Samet, Türkiye Ekonomisi Ders Notları, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul 2013.

ÖZTÜRK, O. Metin, Ordu ve Politika, Gündoğan Yayınları, Ankara 2000. PARASIZ, İlker, Türkiye Ekonomisi 1923’ten Günümüze İktisat ve İstikrar Politikaları, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa 1998.

SAMUEL, Joseph Nye Jr, Amerikan Gücünün Paradoksu: Dünya’nın Tek Süper Gücü Neden Tek Başına Davranamaz, Çev. Gürol Koca, Literatür Yayınları, İstanbul 2003.

SANDER, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, İstanbul 2005.

SANDER, Oral, Türk-Amerikan İlişkileri 1947- 1964, ASBF Yay., Ankara 1979.

SANDER, Oral Türkiye’nin Dış Politikası, İmge Kitabevi, Ankara 1998. SARINAY, Yusuf Türkiye’nin Batı İttifakına Yönelişi Ve NATO’ya Girişi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1988.

SEMİZ, Yaşar, Atatürk Dönemi Milli İktisat Politikası - Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti, Saray Kitabevi, Konya 1996.

SSCB Bilimler Akademisi, Ekim Devrimi Sonrası Türkiye Tarihi, Çev. A. Hasanoğlu, Bilim Yay., No. 35, İstanbul 1978.

TEZEL, Yahya Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1994.

THORNBURG, Max Weston, Türkiye Nasıl Yükselir, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul 1950.

THORNBURG, Max Weston, Türkiye’nin Bugünkü Ekonomik Durumunun Tenkidi, Çeviren: Nail Altuner, Varan Kitabevi, Ankara 1950.

TOSUN, Tanju, Türk Parti Sisteminde Merkez Sağ ve Merkez Solda Parçalanma, Boyut Yay., İstanbul 1999.

Türkiye Cumhuriyetleri Hükümetleri, Cilt I, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1978.

Türkiye İktisadi Kalkınması, Barker Misyonu Raporu (Hulasa ), Milletlerarası İmar Ve Kalkınma Bankası, Washington 1951.

TÜRKMAN, Sayim, ABD-Ortadoğu ve Türkiye, Nobel Yay., Ankara 2007. TÜTENGİL, Cavit Orhan, İçtimai ve İktisadi Bakımdan Türkiye’nin Karayolları, İstanbul Matbaası, İstanbul 1961.

ÜLMAN, Haluk, İkinci Cihan Harbi’nden Truman Doktrini ’ne kadar Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri (1939-1947), ASBF Yay., Ankara 1961.

YENAL, Oktay, Cumhuriyetin İktisat Tarihi, İş Bankası Yay., İstanbul 2013. YETKİN, Çetin, Karşı Devrim (1945-1950), 6. Baskı, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yay., Antalya 2007.

YÜCEL, Hüseyin Cumhuriyet Ekonomisinin Kuruluşu Ve Gelişimi, Ezgi Kitabevi, Bursa 2000.

ZÜRCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yay., İstanbul 2008.

1930 Sanayi Kongresi – Raporlar – Kararlar – Zabıtlar, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti Yay., Ankara 1930.

1948 Türkiye İktisat Kongresi, İstanbul 22-27 Kasım, Der. Kemal Kılıçdaroğlu, İstanbul 1948.

IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı ÖİK Raporu, Karayolu Ulaştırması, Devlet Planlama Teşkilatı Yay., Ankara 1992.

2- Makaleler

AKDAĞ, Ömer, ‘‘Cumhuriyetin İlk Yıllarında Eğitim Alanında Yabancı Uzman İstihdamı (1923-1940)’’ , Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.1, Uşak 2008.

AKIN, Fehmi “12 Temmuz Beyannamesi’nin Türk Siyasi Tarihindeki Yeri ve Önemi”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 7, No: 2, Aralık Sivas 2006.

AKTAN, Reşat, ‘‘Prof. Baade’nin Türkiye İhracatına Dair Raporun İzah ve Tahlili’’, AÜSBF Dergisi, S. 16, Ankara 1961.

ARDIÇ, Bülent; Turgay Ergun, ‘‘Siyasal Nitelikli Yüksek Yönetici Atamaları’’ Amme İdare Dergisi, C.13, S.2, İstanbul 1980.

_______Büyük Anketimiz’, İktisadi Yürüyüş Dergisi, 1 Ağustos 1946, Y. 7, C. 7, S. 159, s.4-16 ve 22; 17 Ağustos, İstanbul 1946.

ÇAVDAR, Tevfik, ‘‘Demokrat Parti’’, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İletişim Yayınları, İstanbul, 1983.

ÇAVDAR, Tevfik, “İktisadi Düzen ve Sorunları Cumhuriyet Döneminde Türk İktisadi Düşüncesi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. 4, İletişim Yayınları, İstanbul 1983.

DİK, Esra, ‘‘1948: Marshall Planıyla “Hür Dünya’ya Giriş”, Açıklamalı Yönetim Zaman Dizini 1940 – 1949’’, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Aralık, Ankara 2008.

DURSUN, Davut, ‘‘Bağdat Paktı’’, TDV İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, C.4, İstanbul 1992.

ERHAN, Çağrı, “Türkiye-ABD ilişkileri ve 2003 Irak Savaşı’nın Getirdikleri”, 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2004.

ERHAN, Çağrı, Ortaya Çıkışı ve Uygulanışıyla Marshall Planı’’, AÜSBF Dergisi, C. 51, S. 1, Ankara 1996.

EŞİYOK, B. Ali, ‘‘Sanayi Planlarından 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı’na: Bir Dönüşümün Kısa Bir Öyküsü’’, Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, C. 4, S.11, Aralık Ankara 2009.

EROĞLU, Nadir, “Türkiye’de İktisat Politikalarının Gelişimi (1923-2003)”, 80. Yılında Türkiye Cumhuriyeti Sempozyumu, T.C. Marmara Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, 29-31 Ekim İstanbul 2003. ERTEM, Barış, ‘‘Türkiye-ABD İlişkilerinde Truman Doktrini Ve Marshall Planı’’, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 12, S. 21, Balıkesir 2009.

GÜNÇE, Ergin, ‘‘Türkiye’de Planlamanın Dünü Bugünü Yarını’’, Toplum ve Bilim, Sayı 14, Ankara 1981.

KALAĞAN, Gökhan, ‘‘Cumhuriyet Dönemi Türk Kamu Bürokrasisinde Yeniden Yapılanma Ve Yönetsel Reform Çalışmaları’’, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, C.2, S.1, Isparta 2010.

KALYON, Levent, ‘‘Truman Doktrini Üzerine Bir Analiz, Atatürk Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’’, Güvenlik Stratejileri Dergisi, S. 11, İstanbul 201.

KARTAL, Öznur, ‘‘Erken Cumhuriyet Döneminde Yabancı Uzman

Raporlarına Göre Türk Eğitim Sisteminin Ezbercilik Sorunu’’, Eğitim ve Toplum Araştırması Dergisi, C.3, S.1, Ankara 2016.

KAYA, Fevzi, ‘‘Türkiye Cumhuriyeti’nde Yapılan İdari Reform Çalışmalarının Karşılaştırmalı Analizi’’, Sosyal Bilimler Dergisi, S.48, İstanbul 2016.

MALKOÇ, Eminalp, ‘‘Türk Basınında Truman Doktrini Ve Türkiye’ye Amerikan Yardımları (1947-1950)’’, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi, S. 9, İstanbul 2016.

MİNKARİ, Ali Esen, ‘‘1950 – 1960 Yıllarında İktisadi Kalkınma ve Gelişme’’, Demokratlar Kulübü Yayınları, Sayı: 6, Ankara 1992.

NEUMARK, Fritz, ‘‘Türkiye’de Harp Sonrası Mali Meseleler’’, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C: 8, S. 1-4, İstanbul 1946.

OKYAR, Osman, ''Mr. Thornburg ve Türk Ekonomisi'' İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 9, No., 4, Temmuz 1948.

_______ “Prof. Dr. Fritz Alten’in Birinci Raporu”, Çev. : Nihat Basri Somel, Tarım Dergisi, C. 1, S. 7, Yıl: 1, Ocak, İstanbul 1953.

SEMİZ, Yaşar ‘‘Cumhuriyet Döneminde Amerikan Emperyalizminin Türkiye'ye Girişi: Thornburg Raporu’’ II. Uluslararası Demokrasi Sempozyumu - Emperyalizm, Hegemonya Ve İstihbarat Faaliyetleri, 30 Kasım-02 Aralık 2017 / Giresun, Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 2018.

SEMİZ, Yaşar, ‘‘İstanbul İktisat Kongresi 22 – 27 Kasım 1948’’, Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl. 4, S. 15, Ekim İstanbul 2017.

SEMİZ, Yaşar,"1923-1938 Döneminde Türkiye'nin Sanayi Politikası ", Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C. 17, İstanbul 2002.

ŞAMİLOĞLU, Ali Rasizade, “Türkiye Açısından Truman Doktrini Ve Stalin Diplomasisini Hataları”, Çev., Muhibbi Ahmedov, Belleten Dergisi, TTK Yayınları, S.55, Ankara 1991.

ŞAYLAN, Gencay, ‘‘Kamu Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine Geçiş’’, TESEV, İstanbul 2000.

ŞİBAY, Esat, ‘‘Marşall Planı ve Türkiye’’, Çalışma Dergisi, S. 27, Nisan, Mayıs, Haziran Ankara 1949.

TEKELİ, İlhan; Selim, İlkin, "II. Dünya Savaşı Sırasında Hazırlanan Savaş Sonrası Kalkınma Plan ve Programları", ODTÜ Gelişme Dergisi Özel Sayısı.

TOPRAK, Zafer, “Unutulan Kongre: 1948 Türkiye İktisat Kongresi”, İktisat Dergisi, S. 211-212, Haziran-Temmuz İstanbul 1982.

TÖKİN, İsmail Hüsrev, ‘‘Beş Senelik Programın Manası’’, Kadro Dergisi, S.3, Ankara 1934.

TUNA, Serkan, “Cumhuriyet Ekonomisinin İlk Devalüasyonu: 7 Eylül 1946”, Akdeniz İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.13, Antalya 2007.

_______ ‘‘1948 Türkiye İktisat Kongresi Devletçilik Komisyonu Raporu’’, Türkiye İktisat Mecmuası, S. 11, Aralık, İstanbul 1948.

3- Tezler

ERDOĞAN, Zeki, ‘‘1950-1960 Dönemi’nde Türkiye’de İzlenen İktisat Politikalarının Analizi’’, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.

KÖKYAY, Ferhat, ‘‘1923’ten Günümüze Türkiye Cumhuriyeti’nin Petrol Yatırım Politikaları’’, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2008.

SOYLU, Perihan Ünlü, ‘‘Türkiye’de İkinci Dünya Savaşı Sonrasında İktisadi Politikanın Dönüşümü’’, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara 2015.

TÖREN, Tolga, ‘‘Yeniden Yapılanan Dünya Ekonomisinde Marshall Planı: Türkiye Örneği’’, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.

YILDIZ, Murat, ‘‘Demokrat Parti Dönemi Türkiye’de Sanayi Politikaları’’, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Elazığ 2015.

YURTOĞLU, Nadir, ‘’Demokrat Parti Dönemi Tarım Politikaları Ve Siyasi, Sosyal, Ekonomik Hayata Tesirleri (1950-1960)’’, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara 2014.

4- Sözlük

Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara 2011.

SEYİDOĞLU, Halil, Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük, Güzem Can Yay., İstanbul 1999.

D- WEB Siteleri

Belgede Amerikan heyetlerinin Türkiye hakkında hazırlamış olduğu raporlar (1948-1951) (sayfa 80-104)