4. BULGULAR VE TARTIŞMA
4.5. Başakçık Sayısı
Çeşitlerin Başakçık Sayılarına ait Varyans Analiz sonuçları ve Değişim Katsayısı (D.K.) Çizelge 4.13’de verilmiştir.
Çizelge 4.13. Başakçık Sayısına İlişkin Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon
Bitkilerden Elde Edilen Başak Uzunluklarına ait Varyans Analiz Sonuçları ve Değişim Katsayısı (D.K.) Çizelge 4.14’ de verilmiştir.
Çizelge 4.14. Bitkilerin Başakçık Sayılarına Ait Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon
Çizelge 4.13 ve Çizelge 4.14 incelendiğinde yapılan istatistiki analiz sonucunda bloklar arasındaki farklılıkların önemli olmadığı, bitkiler ve çeşitler arasındaki farklılıkların ise, 0.01 önem düzeyinde önemli olduğu saptanmıştır.
Denemeden elde edilen başakçık sayılarına ait ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.15’de verilmiştir. Denemeden elde edilen ortalama başakçık sayısı değerleri ve oluşan grupları gösteren Çizelge 4.15 incelendiğinde başakçık sayısı ortalamalarının 16,5–
32,5 adet/başak arasında değiştiği, Karma–2000 (tritikale) çeşidinin 32,5 adet/başak ile en yüksek değeri aldığı görülmektedir. Bu çeşidi 30,3 adet/başak ile Tatlıcak–97 (tritikale) çeşidi izlemiştir. En düşük başakçık sayısı değerleri ise 16,5 adet/başak ile Golia (ekmeklik buğday) ve 17 adet/başak ile Amanos–97 (makarnalık buğday) çeşidinde gerçekleşmiştir.
Başakçık sayısı yönünden bitkiler arasında tritikalenin 29,8 adet ile ilk sırada, arpanın ise 27 adet ile ikinci sırada yer aldığı saptanmıştır.
Çizelge 4.15. Başakçık Sayısı Ortalamaları ve Oluşan Gruplar
Bitki Sıra
Hindistan, ABD, SSCB, Kanada, Macaristan, Avustralya ve Meksika’dan temin edilen 485 yazlık tritikale çeşidi ile yapılan bir çalışmada tritikale çeşitlerinde başakta başakçık sayısının 14–27,2 adet arasında değiştiğini belirlemişlerdir (Gill ve ark. 1990).
Çukurova koşullarında yapılan bir çalışmada ise değişik kökenli bazı triticale hatlarında başakçık sayısının 22,2–30,2 adet olduğu bildirilmiştir (Yağmur, 1993). Yapılan bu çalışmalarda belirtilen sonuçlar denememizin sonuçlarıyla paralellik göstermektedir.
4.6.Başakta Tane Ağırlığı
Çeşitlerin Başaktaki Tane Ağırlıklarına ait Varyans Analiz Sonuçları ve Değişim Katsayısı (D.K.) Çizelge 4.16’da verilmiştir.
Çizelge 4.16. Başakta Tane Ağırlığına İlişkin Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon
Bitkilerden Elde Edilen Başaktaki Tane Ağırlıklarına ait Varyans Analiz Sonuçları ve Değişim Katsayısı (D.K.) Çizelge 4.17’ de verilmiştir.
Çizelge 4.17. Bitkilerin Başaktaki Tane Ağırlıklarına Ait Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon bloklar arasındaki farklılıkların önemli olmadığı, bitkiler ve çeşitler arasındaki farklılıkların ise, 0.01 önem düzeyinde önemli olduğu saptanmıştır.
Denemeden elde edilen başakta tane ağırlığına ait ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.18’de verilmiştir. Denemeden elde edilen ortalama başakta tane ağırlığı değerleri ve oluşan grupların verildiği Çizelge 4.18 incelendiğinde başakta tane ağırlığı ortalamalarının 1,01–2,36 g/başak arasında değiştiği, Karma–2000 (tritikale) çeşidinin 2,36 g/başak ile en yüksek değere sahip olduğu görülmektedir. İkinci en yüksek değer ise 2,18 g/başak ile Svevo (makarnalık buğday) çeşidinden elde edilmiştir. En düşük başakta tane ağırlığı değerleri ise 1.01 g/başak ile Sunrise (arpa) ve 1,19 g/başak ile Sladoran (arpa) çeşidinde gerçekleşmiştir. Başaktaki tane ağırlığı yönünden bitkiler arasında makarnalık
buğday 2,03 g ile ilk sırada, tritikalenin ise 2,02 g ile ikinci sırada yer aldığı saptanmıştır.
Arpanın ise 1,23 g ile en düşük değere sahip olduğu Çizelge 4.18’de görülmektedir.
Çizelge 4.18. Başakta Tane Ağırlığı Ortalamaları ve Oluşan Gruplar
1985–87 yıllarında Çukurova’ da tritikalenin verim ve verim öğeleri üzerinde yapılan bir araştırmada tritikale çeşitlerinde başakta tane ağırlığı 1.57–2.34 g olarak belirlenmiştir (Genç ve ark. 1987b).
Çukurova koşullarında 46 tritikale çeşidi üzerinde yapılan diğer bir çalışmada ise başakta tane ağırlığının ortalama 2.34 g/başak olduğu bildirilmiştir (Ülger ve ark. 1989).
Çukurova koşullarında buğdayla tritikaleyi karşılaştırmak amacıyla yapılan bir çalışmada da başakta tane ağırlıkları 1.22 g ile 2.56 g arasında olduğu bildirilmiştir (Yağmur, 1993).
Arpanın, buğday ile tritikaleye oranla başak veriminin daha düşük olduğu Yağmur ve ark. (2007) tarafından bildirilmektedir.
Çizelge 4.19. Başakta Tane Sayısına İlişkin Varyans Analiz Çizelgesi
Bitkilerden Elde Edilen Başak Uzunluklarına ait Varyans Analiz Sonuçları ve Değişim Katsayısı (D.K.) Çizelge 4.20’ de verilmiştir.
Çizelge 4.20. Bitkilerin Başaktaki Tane Sayılarına Ait Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon
Çizelge 4.19 ve Çizelge 4.20 incelendiğinde yapılan istatistiki analiz sonucunda bloklar arasındaki farklılıkların önemli olmadığı, bitkiler ve çeşitler arasındaki farklılıkların ise, 0.01 önem düzeyinde önemli olduğu saptanmıştır
Denemeden elde edilen ortalama başakta tane sayısı değerleri ve oluşan gruplar Çizelge 4.21’de verilmiştir. Çizelge 4.21 incelendiğinde başakta tane sayısı ortalamalarının 24,8–64,8 adet/başak arasında değiştiği, Karma–2000 (tritikale) çeşidinin 64,8 adet/başak ve Mikam–2002 (tritikale) çeşidinin 61,3 adet/başak en yüksek değerlere sahip oldukları görülmektedir. En düşük başakta tane sayısı değerleri ise 24,8 adet/başak ile sladoran (arpa) çeşidinde, 26,8 adet/başak ile Sunrise (arpa) çeşidinde gerçekleşmiştir. Başaktaki tane sayıları yönünden Bitkiler arasında tritikalenin 59,6 adet ile buğday ve arpaya oranla daha yüksek tane sayısına sahip olduğu tespit edilmiştir. Arpanın iki sıralı olması nedeniyle diğerlerine oranla daha az sayıda tane sayısına sahip olduğu görülmektedir (Çizelge 4.21).
Çizelge 4.21. Başakta Tane Sayısı Ortalamaları ve Oluşan Gruplar sayısının ortalama 47,5 adet/başak olduğu bildirilmektedir (Ülger ve ark. 1989).
Ayrıca Hindistan, ABD, SSCB, Kanada, Macaristan, Avustralya ve Meksika’dan temin edilen 485 yazlık tritikale çeşidi ile yapılan bir araştırmada da tritikale çeşitlerinde başakta tane sayısının 16–130 adet arasında değiştiği belirlenmiştir (Gill ve ark.,1990). Belirtilen bu araştırma sonuçları denememizi desteklemektedir.
Çizelge 4.21’de görüldüğü gibi aynı istatistiksel gruplarda birden çok değer yer almaktadır.
Düşük değerler ise genel olarak tüm arpa çeşitlerinde saptanmıştır. Cinsler arasında tritikalenin başaktaki tane sayısı değerinin yüksek olduğu Yağmur ve ark. (2007) tarafından da bildirilmektedir.
4.8.Bin Tane Ağırlığı
Çeşitlerin Başaktaki Tane Sayısına ait Varyans Analiz Sonuçları ve Değişim Katsayısı (D.K.) Çizelge 4.22’de verilmiştir.
Çizelge 4.22. Bin Tane Ağırlıklarına İlişkin Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon
Bitkilerden Elde Edilen Başak Uzunluklarına ait Varyans Analiz Sonuçları ve Değişim Katsayısı (D.K.) Çizelge 4.23’ de verilmiştir.
Çizelge 4.23. Bitkilerin Bin Tane Ağırlıklarına Ait Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon
Çizelge 4.22 ve Çizelge 4.23 incelendiğinde yapılan istatistiki analiz sonucunda bloklar arasındaki farklılıkların önemli olmadığı, bitkiler ve çeşitler arasındaki farklılıkların ise, 0.01 önem düzeyinde önemli olduğu saptanmıştır
Denemeden elde edilen bin tane ağırlığına ait ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.24’de verilmiştir. Denemeden elde edilen ortalama bin tane ağırlığı değerleri ve oluşan grupları içeren Çizelge 4.24 incelendiğinde, bin tane ağırlığı ortalamalarının 32,2 g–
52,9 g arasında değiştiği, Vanessa (arpa) çeşidi 52,9 g ile en yüksek değere sahip olduğu görülmektedir. Bu çeşidi 49 g ile sladoran (arpa) çeşidi ve 48,8 g ile Amanos–97 (makarnalık buğday) çeşidi izlemiştir. En düşük bin tane ağırlığı değerleri ise 32,2 g ile Mikham–2002 (tritikale) çeşidinde ve 32,5 g ile Prestige (arpa) çeşidinde gerçekleşmiştir.
Bin tane ağırlıkları yönünden bitkiler arasında arpa ve makarnalık buğdayın sırasıyla 47,9 g ve 46,9 g ile tritikale ve ekmeklik buğdaya oranla daha yüksek değerlere sahip oldukları belirlenmiştir.
Çizelge 4.24. Bin Tane Ağırlığı Ortalamaları ve Oluşan Gruplar
Kansas’ta yapılan denemelerde tritikale çeşitlerinde bin tane ağırlığı 35,4–51,8 g arasında bulunmuştur (Sapra ve ark.1973).
Bornova’da üstün tritikale çeşitleri içeren denemelerde ise bin tane ağırlığının 43,9–
50,2 g olduğu bildirilmiştir (Demir ve ark. 1981).
1985–87 yıllarında Çukurova’da tritikalenin verim ve verim öğeleri üzerinde yapılan diğer bir araştırmada da bin tane ağırlığı 35,9–49,4 g olarak belirlenmiştir (Genç ve ark.
1987 b).
Arpanın bin tane ağırlığı değerinin tritikale ve buğdaydan daha yüksek olarak saptandığı Yağmur ve ark. (2007) tarafından da bildirilmektedir.
En düşük değerler ise ekmeklik buğdaylar ve tritikale genotiplerinde saptandığı
Çizelge 4.25. Tane Verimlerine İlişkin Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon
Çizelge 4.26. Bitkilerin Tane Verimlerine Ait Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon
Çizelge 4.25 ve Çizelge 4.26 incelendiğinde yapılan istatistiki analiz sonucunda bloklar arasındaki farklılıkların önemli olmadığı, bitkiler ve çeşitler arasındaki farklılıkların ise, 0.01 önem düzeyinde önemli olduğu saptanmıştır.
Denemeden elde edilen tane verimlerine ait ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.27’de verilmiştir. Denemeden elde edilen ortalama tane verimi değerleri ve oluşan grupları gösteren Çizelge 4.27 incelendiğinde tane verimi ortalamalarının 425 kg/da ila 761 kg/da arasında değiştiği, araştırmada incelenen temel özelliklerden olan tane verimi açısından genel olarak buğdaylar diğer tritikale ve arpaya oranla daha verimli bulunmuştur.
Aynı istatistiksel grupta birden fazla değer bulunmakla birlikte en yüksek tane verimi değeri ekmeklik buğdaylardan Ceyhan–99 çeşidinde 761 kg/da olarak saptanmıştır. Bu çeşidi 736 kg/da ile Karma–2000 (tritikale), 731 kg/da ile Seyhan–95 (ekmeklik buğday) ve 728 kg/da ile NN90-E3 (makarnalık buğday) çeşidi izlemiştir. En düşük değerler ise 425 kg/da ile Sunrise (arpa) çeşidine ve 475 kg/da ile Vanessa (arpa) çeşidine aittir.
Bitkiler arasında arpa dışında tritikale ve buğdaylar aynı istatistiksel gruba girmiş olmasına karşın en yüksek tane verimine ekmeklik buğdayın 720 kg sahip olduğu Çizelge 4.27’de görülmektedir. Arpa ise 517 kg/da ile son sırada yer almıştır.
Çizelge 4.27. Tane Verimi Ortalamaları ve Oluşan Gruplar
Bitki Sıra makarnalık buğday çeşitlerinde tane verimi 678–857 kg/da, Çukurova koşullarındaki çeşitlerde ise 448–595 kg/da arasında sonuç elde edilmiştir. Harran koşullarında, ekmeklik buğday çeşitlerinde tane verimi 496–724 kg/da, Çukurova koşullarında 539–653 kg/da arasında değişim göstermiştir.
Çölkesen ve Ark. (1993), tarafından Çukurova ve Şanlıurfa koşullarına uygun arpa çeşitlerinin saptanması üzerine yapılan çalışmada, incelenen arpa çeşit ve genotiplerinin tane verimi ve diğer karakterleri bakımından aralarında önemli derecede farklı olduğu bulunmuş, tane veriminin Çukurova’da 420–655 kg/da, Şanlıurfa’da ise 136–258 kg/da arasında değişmiştir.
Çukurova’da tritikalenin verim ve verim öğeleri üzerinde yapılan başka bir araştırmada da tritikale tane verimi 540–673 kg/da olarak bulunmuştur (Genç ve ark1987b).
Çukurova bölgesinin taban ve kıraç koşullarında yürütülen diğer bir çalışmada da tritikale tane veriminin 617,2–796 kg/da arasında değiştiği bildirilmiştir (Yağmur.1993).
Kaliforniya’nın Kuzey ve Güney bölgelerinde 10 tritikale çeşidini Anza ve Inia 66r buğday çeşitleriyle kıyaslamak amacıyla kurulan denemelerde en verimli tritikale çeşidinde tane veriminin 550 kg/da olduğu bildirilmektedir Prato ve ark.1975).
Bornova’da tritikale çeşitlerini içeren denemelerde tane verimi 354,4–479,3 kg/da arasında değişmiştir (Demir ve ark.1981).
Ülkemiz ve dünyanın çeşitli bölgelerinde yapılan çalışmalar incelendiğinde denememizden elde ettiğimiz sonuçlar birçok araştırmayla paralellik gösterdiği anlaşılmaktadır.
Ancak bizim çalışmamızda elde edilen sonuçların aksine bazı araştırmacıların yaptıkları çalışmalarda tritikalenin buğdaya oranla daha yüksek tane verimine sahip olduğu da görülmektedir (Demir ve ark., 1980; Lehman ve ark., 1983).
4.10. Hasat İndeksi
Çeşitlerin Hasat İndekslerine ait Varyans Analiz Sonuçları ve Değişim Katsayısı (D.K.) Çizelge 4.28’de verilmiştir.
Çizelge 4.28. Hasat İndekslerine İlişkin Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon
Çizelge 4.29. Bitkilerin Hasat İndeksine Ait Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon
Çizelge 4.28 ve Çizelge 4.29 incelendiğinde yapılan istatistiki analiz sonucunda bloklar arasındaki farklılıkların önemli olmadığı, bitkiler ve çeşitler arasındaki farklılıkların ise, 0.01 önem düzeyinde önemli olduğu saptanmıştır.
Denemeden elde edilen hasat indekslerine ait ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.30’da verilmiştir. Denemeden elde edilen ortalama hasat indeksi değerleri ve oluşan grupların verildiği Çizelge 4.30 incelendiğinde hasat indeksi ortalamalarının % 27,7–42,6 arasında değiştiği, Seyhan–95 (ekmeklik buğday) çeşidinin en yüksek değere (
% 42,6 ) sahip olduğu görülmektedir. En düşük hasat indeksi değeri ise % 27,7 ile Vanessa (arpa) çeşidinde gerçekleşmiştir. Çizelge 4.30’dan bitkiler arasında ekmeklik ve makarnalık buğdayların hasat indekslerinin daha yüksek değerlere sahip olduğu, en düşük değerin ise arpadan (% 31,4) elde edildiği görülmektedir.
Çizelge 4.30. Hasat İndeksi Ortalamaları ve Oluşan Gruplar
Bitki Sıra araştırmada da hasat indeksi değerleri %20,8–41,0 arasında bulunmuştur. Genel olarak toplam verimi ve tane verimi yüksek olan çeşitlerin hasat indeksleri de yüksek çıkmıştır.
Bulgularımız, tritikalede de hasat indeksini % 25,3–30,6 olarak bildiren Taşyürek ve ark. 1999 ve % 21,68–31,51 olarak bulan Ünver 1999’un sonuçlarıyla da uyum göstermektedir
Başka bir araştırmacı Bursa ekolojik koşullarında farklı buğday çeşitleriyle yapmış olduğu çalışmasında hasat indeksini % 29,0–37,3 olarak bildirmiştir (Doğan, R. 2004).
4.11. Hektolitre Ağırlığı
Çeşitlerin Hektolitre Ağırlıklarına ait Varyans Analiz Sonuçları ve Değişim Katsayısı (D.K.) Çizelge 4.31’de verilmiştir.
Çizelge 4.31. Hektolitre Ağırlığına İlişkin Varyans Analiz Çizelgesi
Çizelge 4.32. Bitkilerin Hektolitre Ağırlıklarına Ait Varyans Analiz Çizelgesi Varyasyon
Çizelge 4.31 ve Çizelge 4.32 incelendiğinde yapılan istatistiki analiz sonucunda bloklar arasındaki farklılıkların önemli olmadığı, bitkiler ve çeşitler arasındaki farklılıkların ise, 0.01 önem düzeyinde önemli olduğu saptanmıştır.
Denemeden elde edilen hektolitre ağırlıklarına ait ortalama değerler ve oluşan gruplar Çizelge 4.33’de verilmiştir Denemeden elde edilen ortalama hektolitre ağırlığı değerleri ve oluşan grupları gösteren Çizelge 4.33 incelendiğinde hektolitre ağırlığı ortalamalarının 61,5 kg/100lt ila 82,5 kg/100lt arasında değiştiği belirlenmiştir. Aynı istatistiksel grupta birden fazla değer bulunmakla birlikte en yüksek hektolitre ağırlığı değeri makarnalık buğdaylardan Atlar–84 çeşidinde (82,5 kg/100lt) saptanmıştır. En düşük değer ise 61,5 kg/100lt ile Vanessa (arpa) çeşidine aittir. Çizelge-35’de görüldüğü gibi bitkiler arasında makarnalık buğdayın 81,8 kg/100lt ile en yüksek arpanın ise 68,8 kg/100lt ile en düşük hektolitre ağırlığına sahip olduğu görülmektedir.
Çizelge 4.33. Hektolitre Ağırlığı Ortalamaları ve Oluşan Gruplar buğdaylar daha fazla un vermekte ve bu tip buğdaylarda nişasta miktarı yüksek olmaktadır (Taş, 2001).
Hektolitre ağırlığı 1. sınıf makarnalık buğdaylar için 80 kg ve üzeri, 2. sınıf makarnalık buğdaylarda 78 kg/100lt ve üzeri, 3. sınıflar için ise 76 kg/100lt ve üzeri olarak kg/100lt, Conlon (1990) ise 71,7- 77,0 kg/100 lt aralığındaki hektolitre ağırlığı değerleriyle araştırmadan daha düşük sonuçlar bildirmişlerdir.
Daha önce yapılan bu çalışmalar, netice itibariyle araştırmamızı desteklemektedir.
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Buğday, arpa ve tritikale üretiminde yüksek verim ve kaliteli ürün elde edebilmek için bölgeye adapte olmuş yüksek verimli çeşitlerin tercih edilmesi, toprak işleme ve tohum yatağı hazırlama gibi işlemlerin en ideal şekilde yapılması, zamanında ve düzgün ekim, yeterli miktarda gübreleme, etkili yabancı ot kontrolü, ihtiyaç duyulduğu dönemde sulama ve zamanında hasat yapılması gerekmektedir.
Bu çalışmada, Kahramanmaraş koşullarında 4’er farklı ekmeklik buğday, makarnalık buğday, arpa ve tritikale çeşitleri kullanılmış olup, bu çeşitlerin verim ve verim unsurlarına ait gözlemler alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre bölgeye uygun çeşitlerinin tespitine çalışılmıştır.
Araştırma sonucunda;
Tane verimi bakımından Ceyhan–99 (ekmeklik buğday) çeşidi, 761 kg/da ile en yüksek tane verimi değerine sahip olduğu görülmektedir. Bu çeşidi 736 kg/da ile Karma–2000 (tritikale) ve 731 kg/da ile Seyhan–95 çeşidi izlemiştir. Yapmış olduğumuz çalışma sonucunda ekmeklik buğday da Ceyhan–99, makarnalık buğday da NN90-E3, arpa da Prestige ve tritikale de Karma–2000 çeşidinin en önemli özellik olan tane verimi bakımından ön plana çıktığı ve bölgede yapılacak olan buğday, arpa ve tritikale yetiştiriciliğinde bu çeşitlerin tavsiye edilebileceği görülmüştür.
KAYNAKLAR
ALLEE, G.L., 1974. Triticale as Feed Triticale First Man-Made Cereal, Acc. St. Paul Minnesota. s. 272–279.
ANONİM., 1988. Tarımsal Yapı. T.C. Başbakanlık DİE, Ankara.
ANONİM., 1980. Result of Ninth International Triticale Yield Nursery (ITYN)1977-78 CIMMYT Information Bull. No.49.P:98 Mexico.
ANONİM, 2007. Kahramanmaraş Meteoroloji Gözlem İstasyonu İklim Verileri
AKDENİZ, H., B. KESKİN, İ. YILMAZveE. ORAL. 2004. Bazı Arpa Çeşitlerinin Verim Ve Verim Unsurları İle Bazı Kalite Özellikleri Üzerinde Bir Araştırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi 14 (2): 119–125.
AKMAN, Z., YILMAZ, F., KARADOĞAN, T., ÇARKÇI, K. 1999. Isparta Koşullarına Uygun Yüksek Verimli Buğday Çeşit ve Hatlarının Belirlenmesi. Türkiye 3. Tarla Bitkileri Kongresi, Adana. s 366–371.
AKKAYA, A., AKTEN, Ş. 1988. Erzurum Kıraç Koşullarında Farklı Ekim Kışlık Buğdayın Verim Ve Bazı Verim Öğelerine Etkisi. Doğa Türk Tarım Ve Ormancılık Der., S. 913-923.
AKKAYA, A., AKTEN, Ş. 1988. Susuz Koşullarda Yetiştirilen Bazı Kışlık Buğdayların Toplam Verimi, Dane Verimi Ve Hasat İndeksi Üzerine Bir Araştırma. Atatürk Üniv. Zir. Fak. Der., 19 (1–4): 133–144.
AYÇİÇEK, M., YÜRÜR, N. 1994a. Bursa Koşullarında Yetiştirilen Bazı Buğday Çeşitlerinin (Triticum turgidum var. durum L.) Adaptasyon ve Yeteneklerinin Belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 10: 173–180.
AYÇİÇEK, M., YÜRÜR, N. 1994b. Bursa Koşullarında Yetiştirilen Bazı Buğday Çeşitlerinin (Triticum turgidum var. durum L.) Verim Yeteneklerinin Belirlenmesi.
Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, l0: 181–193.
AYDIN, F., KOÇAK A.N. VE A. DAĞ, A. 1993. Bazı Buğday Çeşitlerinin Bulgur
Kalitesinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Makarnalık Buğday ve Mamulleri Simpozyumu, 30 Kasım–3 Aralık 1993, Ankara. s. 310–315.
AYDIN, M., KATKAT, V. 1997. Eskişehir Koşullarında Arpada Tane Doldurma Süresi ve Tane Doldurma Oranı Üzerine Bir Araştırma. Türkiye II. Tarla Bitkileri Konferansı, Samsun. s. 89–91.
AZMAN, M.A., ÇOŞKUN, B., TEKİK, H. VE ARAL, S. 1997. Tritikalenin Yumurta Tavuğu Rasyonlarında Kullanılabilirliği. Hayvancılık Araştırma Dergisi, 7, (1):
11 – 14.
BAĞCI, S.A. 2001. ALTERNATİF Bir Tahıl Tritikale. Konya Ticaret Borsası Dergisi, 10: 22–29.
BAĞCI, S.A. VE EKİZ, H. 1993. Tritikale’nin İnsan Ve Hayvan Beslenmesinde Önemi. 1.
Konya’da Hububat Tarımının Sorunları Ve Çözüm Yolları Sempozyumu, 12–14 Mayıs 1993, Konya. S. 135–156.
BAIER, A.C. 1990. Potential of Triticale in Southern Brazil. Proceedings of the Second International Triticale Symposium, s. 9-13
BAŞGÜL, A., ENGİN, A. 1995. Efes Bilsen arpa Araştırma – geliştirme Çalışmaları.
Arpa- Malt Sempozyumu (III), S: 69–83. Konya. s.
BELAID, A. 1994. Nutritive And Economic Value Of Triticale As A Feed Grain For Poultry. CIMMYT Economics Working Paper, CIMMYT, Mexico, D.F. s. 94-01.
BERNARD, M. 1979. Triticale, Cereal of the Future. Field Crop Abs., 32 (9), Abst.
No: 8504.
CAUDERON, Y., BERNARD. M. 1980. Yield Improvement from Crosses and Genetic And Cytoplasmic Diversification in Triticale. Hod. Rosl. Aklim. Nasien, 24 (4):
329.
CONLON, J.T. 1990. http://www.ag.ndsu.nodak.edu
COOPER, M., BYTH, D.E. WOODRUFF, D.R. 1994. Investigations of the Grain Yield Adaptatio of Advanced CIMMYT Wheat Lines to Water Stress Environments in Queensland. I. Crop Physiological Analysis. Australian Journal of Agricultural Research, 45(5): 965- 984.
ÇÖLKESEN,M., KIRTOK,Y.,YAĞBASANLAR, T., KILIÇ, M. 1993.Çukurova ve Şanlıurfa Koşullarına Uygun Arpa Çeşitlerinin Saptanması Üzerine Araştırma.
H.Ü.Z.F. Dergisi, 4 (1). 36–53.
ÇÖLKESEN, M., ÖKTEM, A., ENGİN, A., ÖKTEM, A. G., DEMİRBAĞ, V., YÜRÜRDURMAZ, C., ÇOKKIZGIN, A. 2002. Bazı Arpa Çeşitlerinin (Hordeum vulgare L.) Kahramanmaraş ve Şanlıurfa Koşullarında Tarımsal ve Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 5(2): 76–87.
ÇÖLKESEN, M., EREN, N., ÖKTEM, A., AKINCI, A. 1993. Şanlıurfa'da Kum ve Sulu Koşullara Uygun Makarnalık Buğday Çeşitlerinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma. Makarnalık Buğday ve Mamulleri Sempozyumu, Ankara. s. 533–539.
ÇÖLKESEN, M., ÖKTEM, A., EREN, N., YAĞBASANLAR, T., ÖZKAN, H. 1994.
Çukurova Ve Harran Ovası Koşullarına Uygun Ekmeklik ve Makarnalık Buğday Çeşitlerinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma. E.Ü.Z.F. Tarla Bitkileri Bölümü, Tarla Bitkileri Bilimi Derneği TÜBİTAK ve ÜSİGEM, Tarla Bitkileri Kongresi, İzmir, 18–21 Nisan. Cilt I, s. 13–17.
DEMİR, İ., AYDEM, N., KORKUT, K. Z. 1980 Türkiye‘de Tritikale Islahı Çalışmaları.
Bitki Islahı Simpozyumu, 1979. Ege Bölge Zir. Arş Ens. Müd. Yayınları, Yayın No: 79 Cilt I 17(41):158–166.
DEMİR, İ., AYDEM, N., KORKUT, K.Z. 1981. İleri Tritikale Hatlarının Bazı Agronomik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar. Ege Univ. Zir. Fak. Dergisi, 18 (1–3): 227–238.
DEMİR, İ., BİLGEN, G., AALTINBAŞ, M., ÇELİK, N. ABDEL-AL, S.M. 1987. Buğday
DEMİR, İ., BİLGEN, G., AALTINBAŞ, M., ÇELİK, N. ABDEL-AL, S.M. 1987. Buğday