Bağ-Kur (Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal

Gerek statü hukuku, gerekse hizmet akdine dayalı olarak emeği ile çalışanların dışındaki yüz binlerce bağımsız çalışanı da devlet güvencesinde gelişen sosyal sigorta programları içine almak üzere 01.10.1972 tarihinde yürürlüğe giren 1479 sayılı “Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu” hazırlanmış ve kısaca Bağ- Kur adı ile üçüncü bir sosyal sigorta kurumu kurulmuştur. Buna ek olarak, 05 Kasım 1985 tarihinde kabul edilen 3235 sayılı Kanunla, 01.01.1986 tarihinden itibaren de bu kapsamdaki sigortalılara sağlık sigortası da sağlamaya başlanmıştır. Toplumun büyük bir kesimini sosyal güvenlik şemsiyesi altına alan devlet, 17 Ekim 1983 tarihinden itibaren, tarım kesiminde kendi adına ve hesabına çalışan kişileri de sosyal güvenlik kapsamına almış ve o tarihte çıkartılan 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigorta Kanunu’nu uygulama görevi de Bağ-Kur’ a verilmiştir. Bağ-Kur ülkemizdeki esnaf ve sanatkârlar ve tarım çalışanları ile ailelerine sigorta hizmeti sunarak, Sosyal Sigortalar Kurumundan sonra en büyük sosyal güvenlik kuruluşu olmuştur (Akbulak vd., 2004:89). Örneğin; 1985 yılı sonunda Bağ-Kur’a tabii sigortalı sayısı 1.681.747 kişiye ulaşmıştır. Aynı tarihte bu kurumdan malullük, yaşlılık ve ölüm aylığı alanların sayısı ise 259.096 kişi olarak tespit edilmiştir (Tunçomağ, 1988:72).

Bağ-Kur mali ve idari bakımdan özerk, kamu tüzel kişiliğine sahip bir kurum olarak hizmet vermiştir. Bağ-Kur’un genel merkezi Ankara’da oluşturulmuştur. Denetimini Yüksek Denetleme Kurumu tarafından yürütülmüştür. Bağ- Kur, 1479 sayılı Kanunla birlikte, aynı zamanda özel hukuk hükümlerine tabi bir kurum olarak yapılandırılmıştır (Koç, 2004:168).

2.3.2.1. Bağ-Kur Teşkilat Yapısı

Bağ-Kur’un kurumun Organları (www.bag-kur.gov.tr, 2009);

• Genel Müdürlük Kurulu,

• Yönetim Kurulu,

46

Bağ-Kur’un Genel Müdürlüğü; Genel Müdür Yardımcıları, Merkez Teşkilatı ve 81 İl Müdürlüğünden oluşturulmuştur (www.bag-kur.gov.tr, 2009). Kurumun merkez teşkilatı üç birimden oluşmuştur. Bu birimler (Tuncay, Ekmekçi 2009: 476 );

• Ana hizmet birimleri: Sigortalılar Dairesi Başkanlığı, Tahsisler Dairesi

Başkanlığı, Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı, Finansman ve Aktüerya Dairesi Başkanlığı, Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı,

• Danışma ve denetim birimleri: Teftiş Kurulu Başkanlığı, Hukuk Müşavirliği,

Araştırma Planlama ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı,

• Yardımcı hizmet birimleri: Muhasebe ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı, İnşaat

ve Emlak Dairesi Başkanlığı, Personel ve Eğitim Dairesi Başkanlığı, İdari İşler Dairesi Başkanlığı ile Savunma Uzmanlığı’ndan ve taşra teşkilatı il müdürlüklerinden oluşur.

2.3.2.2. Bağ-Kur’ un Hukuki ve Yönetim Yapısı

1479 sayılı Kanunla Bağ-Kur, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı, fakat mali ve idari bakımdan özerk bir kamu tüzel kişiliğe sahip bir hukuki yapıya sahipti. Merkezi Ankara olan bu kurumu, Yüksek Denetleme Kurumu denetlerdi.

Bağ-Kur’un yönetim yapısı; Genel Müdürlük, Yönetim Kurulu ve Genel Kuruldan oluşturulmuştur (Tuncay, Ekmekçi 2009:476).

• Genel Müdürlük: Genel müdürlük, genel müdür ile yeteri kadar genel müdür

yardımcısından ve merkez kuruluşu ile bölge ve şube müdürlerinden meydana gelmiştir. Genel müdür ve yardımcıları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığın önerisi üzerine Bakanlar Kurulunca atanmıştır. Değiştirilmeleri de aynı usulle yapılmıştır. Genel Müdürlük; Kurumun bütün işlerini, yönetim kurulunun gözetimi altında ilgili kanunlar hükümlerine göre yönetmek ve kurumu yönetim ve yargı yerlerinde ve üçüncü kişilere karşı o temsil etmekle görevlendirilmiştir. Genel müdürlükte; Teftiş Kurulu Başkanlığı, Hukuk Müşavirliği, Personel ve Eğitim Daire Başkanlığı, Araştırma ve Planlama Daire Başkanlığı, Sigortalılar Dairesi Başkanlığı, Tahsisler Dairesi Başkanlığı, Muhasebe ve Mali İşler Başkanlığı, Sağlık İşleri Başkanlığı, İnşaat ve Emlak Dairesi Başkanlığı, Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı, İdari İşler Başkanlığı, Savunma Uzmanlığı gibi çeşitli ünitelerden oluşturulmuştur (Güzel, Okur 2009:522).

47

• Yönetim Kurulu: Yönetim Kurulu, Kurumun en yüksek yönetim ve karar

organı olarak görev yapmıştır. Yönetim Kurulu bir başkan ve dört üyeden oluşturulmuştur. Genel müdür yönetim kurulunun da başkanı olarak görev yapmıştır. Kurula; bir üye Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanının, bir üye Maliye Bakanının önerisi üzerine ortak kararla ataması yapılmıştır. Sigortalıları temsil edecek iki üye bağlı bulundukları en yüksek meslek kuruluşlarınca gösterilecek ikişer aday arasından genel kurulca seçilmiştir. Yönetim kurulunun görev süresi üç yıl olarak belirlenmiştir. Bağ-Kur Yönetim Bağ-Kurulunun Çalışma Esasları Hakkında bir de yönetmelik yayınlanmış olup (RG.24.12.1975, 15448), Kanunda yapılan değişikliklere paralel olarak 19.8.1980 ve 25.4.1983 tarihlerinde iki defa değişikliğe uğramıştır. Yönetim Kurulunun görev ve yetkileri 1479 sayılı Kanunun 10. maddesinde belirtilmiştir (Güzel, Okur 2009:523).

• Genel Kurul: Sosyal Sigortalar Kurumunda olduğu gibi Bağ-Kur Genel Kurulu

da bir danışma organı niteliğinde çalışmıştır. Genel Kurulun görevleri, Kurumun çalışmalarını ilgilendiren raporlar hakkında görüş bildirmek, Kurumun gelecekteki politikası hakkında gerekli ve yararlı gördüğü tavsiyeleri yapmak, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının sunduğu konular hakkında düşüncesini bildirmek ve yönetim kurulunun sigortalıları temsil eden üyelerini seçmek olarak belirlenmiştir. Genel Kurul, sigortalıların bağlı bulundukları meslek kuruluşlarınca seçilecek belli sayıdaki temsilcilerden, Çalışma ve Sosyal Güvenlik, Sağlık ve Sosyal Yardım, Sanayi ve Ticareti DPT, SSK, T.C. Emekli Sandığı tarafından gönderilecek ikişer temsilciden, üniversite ve yüksek okul öğretim üyeleri arasından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca davet edilecek sigorta, sosyal politika ve ekonomi alanlarında uzman en çok 3 kişiden oluşturulmuştur. Genel Kurulun çalışma usul ve esasları hakkında bir de yönetmelik çıkartılmış olup (RG.11.2.1974 , 14796), 13.5.1983, 11.4.1986 ve 30.4.1992’de değişikliğe uğramıştır. Yönetmelikte, meslek kuruluşlarının genel kurula her beş bin sigortalı için bir delege göndermesi ve her meslek kuruluşunun en az beş delege ile katılması öngörülmüştür. Genel kurul üç yılda bir en geç, Mayıs ayı sonuna kadar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanının çağrısı üzerine toplantılar yapmıştır ( Tuncay, Ekmekçi 2009:477).

48