5. SERMAYE B‹R‹K‹M‹, VER‹ML‹L‹K VE BÜYÜME:
5.1. Büyüme, Verimlilik ve Sermaye Birikimi ‹liflkisi
Çal›flman›n ikinci bölümünde de belirtildi¤i üzere, sermaye birikimi büyüme sü-recinin en temel kaynaklar›ndand›r. ‹ncelenen ülkeler ortalamas›nda ve Türkiye’de tar›m, sanayi ve hizmetler sektörleri ayr›m›nda, çal›flan bafl›na katma de¤er oran› (ifl-gücü verimlili¤i) ve çal›flan bafl›na sermaye stoku düzeyi (üretimin mekanizasyon düzeyi) afla¤›da yer alan Grafik 5.1 - Grafik 5.6’da sunulmaktad›r. Grafik 5.7 - Gra-fik 5.8’de ise ayn› de¤iflkenler ekonomi geneli (GSY‹H) için verilmektedir. Di¤er ül-keler ortalamas›na iliflkin veriler, 1980-2003 dönemini kapsamakta olup, analizde kullan›lan Türkiye hariç di¤er ülkelerin a¤›rl›kl› ortalamas›n› göstermektedir11. Tür-kiye verileri ise 1972-2003 dönemini kapsamaktad›r.
(11) Di¤er ülkeler, Belçika, Kanada, Finlandiya, Fransa, ‹talya ve ‹spanya’dan oluflmaktad›r.
Afla¤›da sunulan grafiklerin büyük bir bölümünde, ülkelerin refah›n›n temel göstergelerinden olan iflgücü verimlili¤i ile sermaye birikimi aras›nda pozitif yönlü güçlü bir ba¤ oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r. Di¤er bir ifadeyle, sermaye birikimi bir yandan içerdi¤i yeni teknolojileri üretim süreçlerine aktararak ve teknolojik yenilik-lerin ortaya konulmas› için gerekli fiziki koflullar› sa¤layarak, di¤er yandan ölçek ve kapsam ekonomilerinin ortaya ç›kmas›na ve yaparak ö¤renme/görerek ö¤renme gi-bi çeflitli gi-bilgi edinimi süreçlerine imkan sa¤layarak ülkelerin üretken yetenekleri-nin geliflmesine katk› yapmaktad›r.
Grafik 5.1: Tar›m Sektöründe Sermaye Birikimi ve Verimlilik ‹liflkisi (Türkiye)
Grafik 5.2: Tar›m Sektöründe Sermaye Birikimi ve Verimlilik ‹liflkisi (Di¤er Ülkeler)
14.0 19.0 24.0 29.0 34.0
Sermaye Stoku / ‹stihdam
115
Grafik 5.3: Sanayi Sektöründe Sermaye Birikimi ve Verimlilik ‹liflkisi (Türkiye)
Katma De¤er / ‹stihdam
Sermaye Stoku / ‹stihdam
13.0 18.0 23.0 28.0 33.0
57.0
Grafik 5.4: Sanayi Sektöründe Sermaye Birikimi ve Verimlilik ‹liflkisi (Di¤er Ülkeler)
34.0 39.0 44.0 49.0 54.0 59.0
Katma De¤er / ‹stihdam
Grafik 5.5: Hizmetler Sektöründe Sermaye Birikimi ve Verimlilik ‹liflkisi (Türkiye)
17.0 18.0 19.0 20.0 21.0 22.0 23.0 24.0 25.0
Katma De¤er / ‹stihdam
Grafik 5.6: Hizmetler Sektöründe Sermaye Birikimi ve Verimlilik ‹liflkisi (Di¤er Ülkeler)
41.0 43.0 45.0 47.0 49.0
Katma De¤er / ‹stihdam
117
Grafik 5.7: Türkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi ve Verimlilik ‹liflkisi
Katma De¤er / ‹stihdam
Sermaye Stoku / ‹stihdam
18.0 23.0 28.0 33.0 38.0 43.0 48.0 53.0 58.0
9.0 11.0 13.0 15.0 17.0 19.0
Grafik 5.8: Di¤er Ülke Ekonomilerinde Sermaye Birikimi ve Verimlilik
‹liflkisi
36.0 38.0 40.0 42.0 44.0 46.0 48.0 50.0
Katma De¤er / ‹stihdam
Sermaye Stoku / ‹stihdam
150.0 170.0 190.0 210.0 230.0 250.0
Sermaye birikimi ile iflgücü verimlili¤i ana sektörler ayr›m›nda incelendi¤inde, Türkiye haricindeki alt› ülke ortalamas›nda bu göstergeler aras›ndaki iliflkinin hiz-metler sektörüne oranla tar›m ve sanayi sektörlerinde daha güçlü oldu¤u görülmek-tedir. Di¤er bir ifadeyle, bu iki sektörde incelenen dönem içerisinde çal›flan bafl›na sermaye stokundaki art›fl ve bunun beraberinde ortaya ç›kan çal›flan bafl›na katma de¤er art›fl›, hizmetler sektörüne oranla, çok daha büyük boyuttad›r (bkz. Tablo EK-3 - Tablo EK-10). Üretim sürecinin sermaye yo¤un nitelik tafl›mas› nedeniyle sana-yi sektörü için gözlenen bu durum beklenen bir geliflme olmakla birlikte, tar›m sek-töründe gözlenen olgunun önemli ölçüde bu sektör istihdam›nda meydana gelen azalmadan kaynakland›¤› düflünülmektedir. Hizmetler sektörü için dikkat çeken nokta ise, çal›flan bafl›na sermaye stoku art›fl h›z›n›n görece yavafl olmas›na karfl›n, çal›flan bafl›na sermaye stoku düzeyinin di¤er sektörlerin üzerinde oldu¤udur. Bu gözlemler, farkl› kanallardan da olsa, sermaye birikiminin üretim faaliyetlerinin tü-münde kritik bir rol üstlendi¤ini göstermektedir.
Çal›flan bafl›na sermaye birikimi ve çal›flan bafl›na katma de¤er iliflkisi Türkiye ekonomisi ve ana sektörleri özelinde incelendi¤inde, önceki bölümlerde ulafl›lan sonuçlar teyit edilerek, bu iliflkinin tar›m ve hizmetler sektörlerinde daha güçlü, sa-nayi sektöründe ise önemli ölçüde kopuk oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r. Söz konusu iliflkinin tar›m sektöründe daha belirgin oldu¤u görülmektedir. Düflük sermaye bi-rikimi düzeyine ra¤men, tar›m sektöründe verimlilik art›fl›n›n yat›r›mlardan daha fazla etkileniyor olmas›, bu sektörde yap›sal dönüflümü sa¤lamada, mekanizasyon düzeyinin art›r›lmas›, sulu tar›m›n yayg›nlaflt›r›lmas› gibi unsurlar›n büyük önem ta-fl›d›¤›n› göstermektedir.
Sanayi sektöründe ise 1980’li y›llara kadar olan dönemin önemli bir bölümünde, sermaye birikiminin verimlilik art›fl›n› uyard›¤›, izleyen dönemde ise bu iliflkinin kay-boldu¤u görülmektedir. Ekonomide piyasa ekonomisi mekanizmalar›n›n güçlendiril-mesinin amaçland›¤› ve d›fla aç›k büyüme stratejisinin benimsendi¤i dönemde, çal›-flan bafl›na sermaye stokunda önemli düflüfl görülmüfl, ancak meydana gelen önem-li dalgalanmalara ra¤men, çal›flan bafl›na katma de¤erde art›fl yaflanmaya devam et-mifltir. Önceki bölümde de¤inildi¤i gibi, artan d›fl rekabet bask›s› sonucu iflgücünün ve sermayenin daha etkin kullan›lmas›, bir ölçüde de olsa, geçmifl dönemde yarat›-lan üretim kapasitesinin daha etkin kulyarat›-lan›lmas› bu geliflmede etkili olmufltur.
Tar›m ve sanayi sektörlerine k›yasla hizmetler sektöründe sermaye
birikimi-ve-119
göstermifltir. Veriler, bu sektörde çal›flan bafl›na sermaye birikiminin 1990’l› y›llar›n ilk yar›s›nda ciddi bir ivmelenme gösterdi¤ini, izleyen dönemde ise bir durgunluk sürecine girdi¤ini iflaret etmektedir. Önceki bölümde de belirtildi¤i gibi, 1990’l› y›l-lar›n ilk yar›s›ndaki sermaye stokundaki art›fl, büyük ölçüde konut sektörüne yöne-len yat›r›mlar ile turizm, enerji ve ulaflt›rma gibi sektörlere yap›lan yat›r›mlardan kaynaklanm›flt›r.
Türkiye ekonomisi genelinde ise, verimlilik art›fl› ile sermaye stoku art›fl› aras›n-daki iliflkinin belirgin oldu¤u, ancak 1990 y›llarda önemli k›r›lmalar/dalgalanmalar yafland›¤› dikkat çekmektedir.
Özetle, gerek Türkiye ekonomisi ve ana sektörleri, gerekse uluslararas› düzey-de yapt›¤›m›z analizler, sermaye birikimini art›rman›n ekonomik baflar›da belirleyi-ci rol oynayaca¤›n› iflaret etmektedir.