Kur’an’da günahları anlatan terimlerden “ism” küçük ve büyük günahları içine alırken arapçada bulunan ve dolayısıyla Kur’an’da geçen “lemem” kelimesi ve “seyyie” kelimesi küçük günaha, diğer bir deyişle kabahat’a, zenb ve çoğulu zünub kelimesi de, büyük günaha işaret eder. Ayrıca Kebire kelimesinin çoğulu olan kebair kelimesi büyük günaha delalet eder ki, ayetlerde bu şekilde çoğul olarak kullanılmıştır.Nitekim Kur’an’da: “Size yasak edilen büyük günahlardan kaçınırsanız, kusurlarınızı (kabahatlerinizi) örteriz.”194
“Allah büyük günahlardan ve hayasızlıktan kaçınanlara ufak tefek kabahatleri bir yana işlediklerinden daha iyisi ile karşılığını verir.”195
“Rabbimiz Günahlarımızı bağışla ve kabahatlerimizi ört...”196 ayetleri
ile büyük ve küçük günahın varlığına temas edilmiştir.Görüldüğü gibi günahları büyük ve küçük olarak taksime tutan Allah Tealadır. Ayetlerde geçen Kebaire; üzerinde tehdit gerçekleşen veya haddi gerektiren yahut açıkça
193 Bebek,a.g.e, s.94.
194 Nisa, 4/31. 195 Necm, 53/32. 196 Âl-i İmran, 3/193.
yasaklanmış günah olurken fevahiş ise, onların içinde çirkinliği açık ve aşırı olan günahlardır. 197
Gazzali günahın bu ayırımı hususunda şöyle der: Küçük günahlarla büyük günahların arasında fark olduğunu kabul etmemek uygun olmaz. Çünkü dinden öğrendiğimize göre bir günaha bazen büyük bazen de küçük denilmektedir. Zira günahlar şahıslara ve durumlara göre farklılık gösterirler.198
Şimdi bu günahların ne anlam taşıdıklarını görelim.
1 - Büyük Günahlar (kebire)
Kur’an’da kebair ve zünub olarak ifade edilen büyük günahlar, Allah’ın ceza tayin ettiği ve açık olarak azabıyla tehdit ettiği günahlardır. İbn Ebi Hatim’e göre, Allah’ın cehennem azabıyla tehdit ettiği her şey büyük günahtır. Beyhaki’ye göre kulun üzerinde ısrar ettiği her günah büyük günahtır. Fakat kulun tevbe edip, vazgeçtiği şey ise büyük günah değildir.199
İbn Abbas, büyük günahla ilgili olarak şu kriterleri ortaya koymuştur: a) Allah’ın yasak ettiği şey büyük günahtır.
b) Allah’a isyan demek olan şey büyük günahtır.
c) Allah’ın hakkında ateşle, öfkeyle lanetle, ve azapla hükmünü bildirdiği her iş büyük günahtır.200
Abdullah ibn Mes’ud’dan gelen bir rivayette:
Rasülullah’a Allah’ın katında en büyük günah hangisidir ? diye sordum. O da: “Allah seni yarattığı halde O’na bir şeyi şirk (ortak)
koşmandır.” buyurdu. Ben şüphesiz bu büyüktür sonra hangisidir, dedim. Şöyle buyurdu:
197 Yazır , a.g.e., c.VII, s.4605. 198 Gazzali, İhya. c.IV, s.21.
199 Şevkani, Muhammed b. Ali Fethu’l-Kadir, Kahire, 1993, c.I, s.421-422.
200 Şevkani, a.g.e., c.I, s.421; Heysemi, Ebu’l Abbas Ahmet b. Muhammed b. Ali b.
“Seninle birlikte yemek yiyeceği korkusuyla çocuğunu öldürmendir.” Sonra hangisidir dedim, şöyle dedi:
“Komşunun hanımıyla zina etmendir.”201
Abdurrahman b. Ebi Bekr Babasından şöyle dediğini rivayet ediyor: “Rasülullahın yanında idik üç defa şöyle buyurdu: “Size büyük
günahların en büyüğünü haber vereyim mi? Allah’a şirk koşmak, ana babaya itaatsizlik etmek ve yalancı şahitlik yapmak...202
Başka bir hadiste büyük günahlar “el-Mûbikat” yani helak edici, mahvedici günahlar olarak ifade edilerek şöyle buyurulmuştur:
“Helak edici yedi şeyden kaçının” Bunlar nedir, Ya Rasülallah denilince;”Allah’a şirk koşmak; sihir yapmak, Allah haram kıldığı halde bir kimseyi haksız yere öldürmek, yetim malı yemek, faiz yemek, düşmana hücum anında savaştan firar etmek, namuslu, kendi halinde olan mümin kadınlara zina iftirası atmaktır.203 buyurdular.
2- Küçük Günahlar(sağira)
Kur’an’da “seyyie”204 ve “lemem”205 olarak kullanılan küçük günahlar
islam bilginlerince şöyle tarif edilmiştir: Küçük günahlar, büyük günahların dışında kalan, yani hakkında bir ceza/hadd bulunmayan, dolayısıyla faili için cehennem ateşi tehdidi olmayan günahlardır. Ayrıca Kebire, tevbe ile affolunurken küçük günahların (Sağıre)nin silinmesi için güzel amel (amel-i saliha) yeterlidir.206 Fakat bu küçük günahlar önemsenmez ve onlar ısrarla
işlenmeye devam edilirse büyük günahlara dönüşürler.
201 Buhari,a.g.e., c.7, s75, Edeb 20; Müslim, a.g.e., c.1, s.90, h.no.141, İman,bab 37. 202 Buhari, a.g.e., c.7, s.70-71, Edeb 6, İman 16.
203 Buhari, a.g.e., c.III, s.195, Vasaya , 23; Müslim,a.g.e, c.I, s.92, bab.38, h.no.145, İman 38;
Ebu Davud, a.g.e., c.III, s.295, h.no.2874, Vasaya,10.
204 Bkz. Nisa,4/31. 205 Bkz. Necm, 53/32. 206 Heysemi, a.g.e., c.I, s.6.
Hz Peygamber (sav), Hz Aişe’yi uyararak şöyle buyurmuştur. “Ey
Aişe önemsiz gibi görünen günahlardan sakın. Çünkü bu günahlar için Allah tarafından görevlendirilmiş bir görevli vardır.207
Ahmed b.Hanbel’in Müsned’inde geçen bir hadiste küçük günahın devamlılığı, ne gibi büyük günahlara götüreceği şöyle ifade edilmiştir:
“...Çünkü küçük günahlar insanda bir araya gelince (çölde tek tek toplanıp üst üste yığılan çer-çöp’ün tutuşturulması halinde çevredeki canlıları yakıp yok etmesi gibi) onu helak eder.”208
Küçük günahlar ibadetlerin kendileri için keffaret olmasıyla affedilen günahlardır ki, beş vakit namaz, Ramazan orucu, hacc, umre, abdest gibi hayırlı amellerin günahlara keffaret olacağı bir çok hadiste ifade edilmiştir.
“İki umre, aralarında yapılan günahlara keffarettir”209
“Kabul edilmiş Hacc, o yılki hatalara keffarettir.”210
“Allah cumayı kılanın iki cuma arasındaki günahlarını örter.”211
İbadetlerle affedilen bu günahlar küçük günahlardır. Büyük günahlar ise; insan öldürmek, içki içmek, zina etmek, vb.. bütün bunlar tevbe edip ceza yerine getirildikten sonra affedilir.
İslam bilginleri küçük günahlar hakkında şöyle bir tarif geliştirmişleridir;
1) Korkutma, tehdit, lanet, ceza, gazap gibi nehiy sebebleriyle ilgili olmayanlar küçük günahlardır, ama bunlarla ilgili olur veya işleyenin imanını zedelerse o büyük günahtır.
2) Şöyle bir tarif de getirilmiştir. Rasülullahın yasakladıkları küçük, Allah’ın yasakladıkları büyük günahlardır.
207 İbn Mace, a.g.e., c.2, s.1417, h.no.4243, Zühd 29.
208 Ahmed b. Hanbel, el-müsned, c.I, s.402, c.V,s.331, c.VI, s.70. 209 Ahmed b. Hanbel, a.e., c.II, s.461.
210 Ahmed b. Hanbel. a.e., c.II, s.348. 211 Ahmed b. Hanbel, a.e., c.V, s.181.
3) Dünyada had vurulmaktan, ahirette tehdite muhatap olmaktan aşağı derecede küçük olanlar küçük günahlardır.212
İmamü’l-Harameyn “ Bizce her günah büyük sayılır.Çünkü nice şeyler vardır ki akranlarına nispetle küçük sayılır. Allah Tealaya muhalefete izafe edilen her şey büyük günahtır. Günahlar rütbe ve derecelerine göre farklıdır. Bundan dolayı bir kısmı diğer bir kısmından büyük sayılır. Günahlar arasındaki bu durum peygamberler arasındaki rütbe farklılıkları gibidir. Onların her biri Peygamberdir ama aralarında rütbe farkı vardır.213 Küçük
günahlarda ısrar ve onları hafife almak büyük günahtır. Tembellik, gaflet ve ihmalden dolayı bir kere bile olsa özürsüz sünnetleri terk etmek veya mekruhu işlemek küçük günahtır. Bir kimse küçük bir günah işlediği halde ona önem vermez, cezasından korkmaz, onu işlerken haya etmezse o günah büyük günah olabilir .
Gazzali’ye(ö.505/1111) göre kalbi karartma hususunda, devamlı olarak yapılan küçük günahlar, bir defa işlenen büyük günahtan daha etkilidir. Ayrıca, ani olarak işlenen ve kendisine devam edilmeyen büyük günahın affı, devamlı olarak işlenen küçük günahlardan daha çok ümit edilmektedir.214
Cennet ve cehennemin tabaka tabaka yaratılması da günahların ve iyiliklerin küçüklük ve büyüklüklerine göre değiştiğinin bir göstergesidir. Aynı günah insanın niyeti ve yapılış şekline göre büyüdüğü gibi aynı zamanda da küçülmektedir.
İnsan imanını kamil, olgun hale getirmek için günahların büyüğüne de küçüğüne de asla bulaşmaması gerekir. Ancak beşer olması hasebiyle insan her zaman günah işleyebilir. Ancak günah işlememiş hale dönmenin tek yolu vardır o da tevbedir.215
212 İbnü’l- Kayyım, Muhammed b. Ebibekir, el-Cevabu’l-Kafi, Beyrut 1405/1984, s.136.
213 Cüveyni İmamu’l-Harameyn, Abdülmelik b. Abdullah, el-İrşâd,Kahire,1950,
s. 391.
214
Gazzali , a.g.e., s.59
Günah, Allah hakkı olan, kul hakkı olan ve kendisinde her iki hakkın mevcut olduğu günahlar şeklinde de tasnife tabi tutulmuştur.