Büyük verinin riskleri

Büyük veri, yenilikçi faydaları da dikkate alındığında pek çok kurumsal organizasyonun yeni fırsatları değerlendirmesi hususunda yollar açmaktadır. Bununla birlikte, söz konusu kavramın ardında yatan kurumsal dinamiklerin göz ardı edilmemesi gerektiği önemle vurgulanmaktadır. Zira büyük verinin, üstün yararı bulunan alanlarda da (bilimsel araştırmalar, kamu yararı sağlayan uygulamalar gibi) kullanılması öngörülüyor olsa bile temelde ticari kuruluşların ve teknoloji

37 _{Marr, 2017: 1}

38 _{Chen ve ark., 2014: 207}

22

endüstrisinin ekonomik değer yaratma süreçlerini yansıttığı (Kutu1.1) ifade edilmektedir.40

Bu çerçevede üç temel risk alanının mevcut olduğu değerlendirilmektedir: Bunlardan ilki, büyük verinin sağlamakta olduğu ekonomik faydanın orantısız bir şekilde küresel anlamda gelişmiş ülkelere kayması riskidir. Zira büyük veri analizine dayalı iş geliştiren başta büyük BİT sektörü firmaları olmak üzere yenilikçi işletmelerin çoğunluğu veri pazarı olarak gözünü başta Asya olmak üzere doğuya çevirmiş bulunmaktadır. Hâlihazırda verinin, birkaç küresel merkezde gittikçe daha

çok toplanan ve paraya çevrilen bir kaynak haline gelmekte olduğu görülmektedir.41

İkinci olarak, büyük veriden beklenen fayda veri mahremiyeti ve anonimliğin sağlanması konusundaki zorluk karşısında etkinliğini kaybedebilme riskini bünyesinde barındırmaktadır. Söz konusu riski oluşturan faktörlerin dünyanın her yerinde ve tüm veri sahiplerince aynı şekilde anlaşılması veya takdir edilmesi mümkün gözükmemektedir. Nitekim dünyada mahremiyet politikaları ve düzenlemeleri konusunda yeknesak bir yaklaşım olmadığı gibi mahremiyet algısı da toplumlar bakımından farklılık arz etmektedir.

Son olarak, büyük veriden değer yaratan ve ekonomik faydasının farkına varan aktörler, söz konusu alanda uzmanlık ve liderlik hususunda, daha en başından oldukça avantajlı konumda bulunmaktadır. Zira teknolojik sistemlere ve altyapıya hâkim olan bu aktörler bu alanda kalıcı düzenlemeleri, yaklaşımları, standartları ve uygulamaları belirlemektedir. Büyük veri analizi konusunda yalnızca veri sahiplerinin ve işlenen verinin değil aynı zamanda veriye ilişkin tüm bu işlemlerin (veri altyapılarının oluşturulması, veri analizinin yapılması, yazılan uygulamalar vb.) kimler tarafından yapıldığına da dikkat edilmesinin önem arz ettiği değerlendirilmektedir. Büyük veriden tam anlamıyla fayda sağlanması, veriye ilişkin tüm süreçlerde güçlü bir

hâkimiyeti haiz olmayı gerektirmektedir.42

40 _{Watson, 2016: 2} 41 _{Dalton, 2016: 1} 42 _{Stevens ve ark., 2016: 6}

23

Kutu 1.1.Facebook’un Haber Akışı Deneyi43

Facebook tarafından 689.000 kullanıcısı üzerinde gerçekleştirilen gizli bir çalışmayla (News Feed deneyi), bireylerin arkadaş gönderileriyle aldıkları bilgilerin ruh hallerinde ve dolayısıyla davranışlarında ortaya çıkardığı etki denenmiş, bu deney kamuoyunda sert tepkilere neden olmuştur.

Facebook’un bireylerin ilişki durumu, gittiği ilkokul veya müzik zevki gibi kişisel bilgilerini biliyor olması günümüz toplumunda pek de yadırganmamaktadır. Ancak dünyanın en büyük sosyal paylaşım sitesi kabul edilen Facebook’un kullanıcılarını yalnızca birkaç tuşa dokunarak nasıl daha mutlu veya daha üzgün hissettirebildiğine ilişkin çalışmanın ortaya çıkmasıyla toplumda tepkiler oluşmuştur. Şirket tarafından ayrıntıları yayımlanan haber akışı deneyinde, 689.000 kullanıcının ana sayfalarında yayımladıkları bilgilerin nasıl manipüle edildiği ve sonucunda da "duygusal bulaşma" vasıtasıyla bireylerin nasıl daha pozitif veya negatif hissedebileceği ortaya konulmuştur.44

Deneyde Facebook, kullanıcılarının haber akışlarını45 filtrelemektedir. Buna göre; bir grup kullanıcıya arkadaşlarının olumlu duygusal içerikleri daha az gösterilmiş, sonuçta o kullanıcının kendi haber akışında da olumlu duygusal içerik azalmıştır. Diğer grup kullanıcıya ise, arkadaşlarının olumsuz duygusal içerikleri daha az gösterilmiş ve sonuçta o kullanıcının kendi haber akışındaki olumsuz duygusal içeriklerinde de azalma meydana gelmiştir. Çalışmada, çevrimiçi sosyal ağlarda arkadaşlar tarafından ifade edilen duyguların, bireyin ruh halini doğrudan etkilediği ortaya konulmuştur. Bu sonucun sosyal ağlarda büyük çapta duygusal bulaşmaya ilişkin ilk deneysel kanıt olduğu ifade edilmektedir. Hukukçular, sivil toplum ve politika yapıcılar duygusal manipülasyon yoluyla yapılan bu kitle deneyin "ürkütücü" ve "rahatsız edici" olduğunu ifade etmektedir.

Bireylerin özel hayatlarına ilişkin bilgiler sosyal medya şirketleri tarafından manipüle edilmektedir. Facebook veya farklı sosyal medya şirketlerinin, bireylerin politika tercihlerini veya başka alanlardaki düşüncelerini manipüle edebilme kabiliyetiyle onları kontrol altına alması karşısında bireylerin korunması ve en azından bu kabiliyetten haberdar olmaları gerekmektedir.

Facebook, ABD Ulusal Bilimler Akademisi Bildiriler Kitabı'nda yayımlanan bu araştırmayla, hizmetlerini iyileştirmeyi ve kişilerin Facebook'ta gördükleri içeriği olabildiğince alakalı ve ilgi çekici hale getirmeyi amaçladığını ifade etmiştir. Bu amaçla, insanların arkadaşlarından gelen haberler veya takip ettikleri sayfalardan gelen bilgilerden oluşan farklı içerik türlerine nasıl tepki verdiklerini araştırdıklarını ifade etmiştir. Ancak söz konusu uygulama, seçimler öncesi bireyleri belirli bir siyasi amaca yönlendirme veya reklam gelirlerini artırmak amacıyla bireyleri olumlu düşüncelerle besleyerek bir sitede kalma süresini aşırı uzatmak gibi sonuçlara götüreceği bakımından eleştirilmektedir.

Söz konusu şirketlerin bireylerin fikir ve tercihlerini manipüle etme becerilerin en çarpıcı sonuçlarından biri ise 2016 ABD başkanlık seçimlerinde yaşanmıştır. Söz konusu manipülasyon olayının çok öncesinde, Barack Obama'nın 2008 yılı ABD başkanlık seçim kampanyasının çevrimiçi ayağını yürüten Blue State Digital'in kurucu ortağı Clay Johnson,

43 _{Debatin ve ark.. 2009: 83-108} 44 _{Tufekci, 2014: 27}

45 _{Haber akışı terimi, kişilerin sosyal ağlarında yayımladığı yorumlar, videolar, resimler ve internet bağlantı} akışlarını ifade etmektedir.

24

Facebook’un duygusal bulaşma deneyinin ürkütücü boyutlara ulaştığının altını çizmiştir. Nitekim, 2016 ABD başkanlık seçimlerine gelindiğinde, ABD Başkanı Donald Trump'ın sosyal medya sorumlusu tarafından söz konusu seçimlerde gizli Facebook paylaşımlarının kullanıldığı açıklanmış, çalışmada kullanılan algoritmanın ise vatandaşları iknayı değil, hiç oy vermemelerini sağlamayı hedeflediği ifade edilmiştir. Örneğin seçimlerde kritik önemi bulunan Philadelphia eyaletinde yaşayan Afro-Amerikan erkekler doğrudan hedef kitle olarak belirlenmiştir. Görünürlüğünü kampanya ekibinin kontrol ettiği, böylelikle yalnızca görmesini istedikleri insanların görebileceği, herkese açık olmayan, hedefli paylaşımlar tasarlanmış, böylece söz konusu insanların doğrudan kararlarını etkileyebildikleri ifade edilmiştir. Kampanyada kullanılan gizli paylaşımlarda ne olduğu bilgisi ise halen Facebook tarafından kamuoyuna açıklanmamıştır.

2017 yılı sonunda ise, Facebook üzerinden uygulama üreten bir dizi firmanın üyelerin kişisel verilerini hukuka aykırı olarak işledikleri, Facebook tarafından da kabul edilmiştir. Başta İngiltere merkezli Cambridge Analytica adlı veri analiz firması olmak üzere Facebook üzerinde çalışan pek çok uygulama üreticisi firma 50 milyon hesaptan kişisel veri toplamıştır. Cambridge Analytica’nın bu verileri 2016 yılında yapılan ABD seçimleri ile İngiltere Brexit referandumunu etkilemek için kullandığı iddiaları sebebiyle İngiltere Bilgi Komisyonu (Information Commissoners’ Office-ICO), söz konusu iddiaların detaylı bir şekilde incelenmesi için soruşturma başlatmıştır. Kişisel veriler kullanılarak siyasi seçimlerin manipüle edildiği iddiaları sebebiyle Cambridge Analytica ve Facebook'un hukuki soruşturması 2018 yılı itibarıyla sürmektedir.