Büyükşehir belediyeleri 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nda yer aldığı şekliyle karar organları seçmenler tarafından oluşturulan kamu tüzel kişilikleridir. Bu organlar; büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediye encümeni ve büyükşehir belediye başkanıdır. Bu başlık altında büyükşehir belediyesi karar organlarının oluşturulma şekli ve yapısından bahsedilecektir.
1.2.1.Büyükşehir Belediye Meclisi
Büyükşehir belediye meclisi büyükşehir belediyesinin temel karar organı olup, 2972 sayılı Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun’da yer alan hükümlere göre oluşturulur. Büyükşehir belediye başkanı büyükşehir belediye meclisinin başkanlığını yürütmektedir. İlçe belediye başkanları da büyükşehir belediye meclisinin doğal üyeleridir (Köken, 2016).
Tablo 6:Büyükşehir Belediye Meclisinin Oluşturulması
İlçe Nüfusu İlçe Üye
Yukarıda yer alan tabloda görüldüğü üzere büyükşehir belediye meclislerinin için ayrıca bir seçim yapılmamakta, üyeler ilçe belediye meclis üyelerinden ve ilçe belediye başkanlarından oluşmaktadır. Bu noktada temel kriter ilçe belediyelerinin bulunduğu ilçenin toplam nüfusudur. 2972 sayılı kanuna göre büyükşehir belediye meclis üyeleri; ilçe seçim çevreleri için seçilecek ilçe belediye meclis üyelerinin her ilçe için beşte biri olarak belirtilmiştir. 5216 sayılı kanuna göre, büyükşehir belediye
18 meclisleri, her ayın ikinci haftası olağan meclis toplantısı için toplanmaktadır. Alınan kararlar, en geç yedi gün içinde ilin en büyük mülki amirine sunulmaktadır.
5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nda, büyükşehir belediyelerinin görevleri ayrı bir madde olarak sayılmamış, farklı maddeler içerisinde gösterilmiştir.
Ancak, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nda yer alan belediye meclisi görevlerine ilişkin hükümler büyükşehir belediyeleri için de geçerlidir (Ulusoy & Akdemir, 2014).
Tablo 7:Büyükşehir Belediye Meclisi Görevleri
Yasal Dayanak Hüküm
5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu madde/21
Büyükşehir belediyesinde birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesini yapmak.
5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu madde/24
Büyükşehir belediye bütçesi ile ilçe belediye bütçeleri görüşmek ve onaylamak.
5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu madde/27
Büyükşehir belediyesi mücavir alanlarının ilçe belediyeleri arasındaki bölüşümü yapmak.
Büyükşehir ilçe belediyelerine ayni veya nakdi yardım yapılmasına karar vermek.
5393 sayılı Belediye Kanunu madde/18
Stratejik plan, yatırım ve çalışma programını kabul etmek.
Bütçe kesin hesabını kabul etmek.
İlgili düzeylerdeki bütçe aktarımlarını yapmak.
Borçlanma kararı almak.
Ücret tarifesini belirlemek.
İmtiyaz, yap-işlet devret, yap-işlet gibi uygulamaların yapılmasına karar vermek.
Kamu İdarelerince Hazırlanacak Faaliyet Raporları Hakkında Yönetmelik madde/11
Faaliyet raporunu görüşmek ve onaylamak.
Kamu İdarelerince Hazırlanacak Performans Programları Hakkında Yönetmelik madde/6
Performans programını görüşmek ve onaylamak.
Kaynak:(www.mevzuat.gov.tr)
19
1.2.2. Büyükşehir Belediye Encümeni
Büyükşehir belediye encümeni, belediyenin yürütme organı niteliğinde görev yapan karar organıdır. 5126 sayılı kanunun 16. maddesinde büyükşehir belediye encümeninin seçilmesine ilişkin hükümler yer almaktadır. Buna göre, büyükşehir belediye encümeni, büyükşehir belediye başkanıdır. Mali hizmetler birim amiri ile genel sekreter encümenin doğal üyesidir. Toplamda on bir üyesi bulunmaktadır. Beş üyeyi belediye meclisi kendi üyeleri arasından seçmektedir. Diğer üç üyeyi de büyükşehir belediye başkanı birim amirleri arasından seçmektedir. Büyükşehir belediye başkanının katılmadığı toplantılara, genel sekreter başkanlık yapmaktadır ( Yılmaz vd.,2017).
5216 sayılı kanun öncesinde büyükşehir belediye yapısını düzenleyen 3030 sayılı kanunda büyükşehir belediye encümeni; başkan veya başkan tarafından görevlendirilen kişinin başkanlığında genel sekreter ile altı birim başkanından oluşmaktaydı. Bu yapıda halk tarafından seçilmiş olarak nitelendirilebilecek tek görevli büyükşehir belediye başkanıydı (Üzmez, 2012).
Büyükşehir belediye encümeninin görevleri, büyükşehir belediye meclisinde olduğu gibi 5216 sayılı kanunda ayrı bir madde olarak sayılmamıştır. Buna göre, 5393 sayılı kanun ve diğer kanunlarda yer alan encümenin temel görevleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 8:Büyükşehir Belediye Encümeni Görevleri
Yasal Dayanak Hüküm
5393 sayılı Belediye Kanunu madde/34
Stratejik plan ve kesin hesabı inceleyerek görüş bildirmek.
Kamulaştırma kararı almak ve uygulamak.
Fonksiyonel düzeydeki sınıflandırmada ikinci düzeydeki ödenekler arasında aktarma yapmak.
Kanunlarda yer alan cezaları vermek.
Süresi üç yılı geçmeyecek kiralamaları yapmak.
Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği madde/26
Bütçe tasarısını incelemek ve üst yöneticiye sunmak.
20
Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği madde/38
Yedek ödenekten diğer ödenek tertiplerine aktarma yapmak.
Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği madde/40
Kesin hesabı incelemek ve üst yöneticiye sunmak.
Kaynak:(www.mevzuat.gov.tr)
1.2.3.Büyükşehir Belediyeleri Başkanı
Büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediye idaresinin başıdır ve belediyenin tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Büyükşehir belediye başkanı büyükşehir sınırları içindeki seçmenler tarafından doğrudan seçilmektedir (Ulusoy & Akdemir, 2014). Büyükşehir belediye başkanlarının en üst idari amir olarak birçok yetki ve sorumluluk alanları bulunmaktadır. Büyükşehir belediye başkanının görev ve sorumlulukları doğrudan 5216 sayılı kanunda bulunmaktadır.
Büyükşehir belediye başkanı, belediyenin gelir ve kaynak yönetiminden belediye meclisine karşı sorumludur. Stratejik plan ve bütçelerin hazırlanmasından, meclis onayına kadar geçen süredeki hazırlık sürecinde temel yetkilidir (Can &
Gündüzöz, 2011). Hesap verme sorumluluğu kapsamında, faaliyet raporu ve ilgili dokümanların hazırlanarak kamuoyu ile paylaşılmasını sağlamak da görevleri arasında yer almaktadır. Ayrıca, bağlı kuruluş olarak örgütlenen su ve kanalizasyon idarelerinin kanuni olarak yönetim kurulu başkanlığı görevini yürütmektedir. Bu bağlamda, mali ve idari açıdan büyükşehir belediye başkanı temel sorumlu olarak gösterilebilir.