Bütçe Açıkları İle Cari İşlem Açıkları İlişkis

İkiz açık terimi, iki farklı değişken arasındaki yakın ilişkiyi ifade etmek için kullanılmaktadır. Yukarıda bütçe açıkları ve cari işlem açıkları hakkında teorik bilgiler verilmektedir. Bu iki açık arasında bir ilişki olup olmadığı yapılan analizler sonucu ortaya konulmaktadır. Çalışmanın ikinci bölümünde iki açık arasındaki ilişki analiz edilmektedir. Ancak, ekonometrik analize geçmeden önce bütçe açıkları ve cari işlem açıklarının birlikte birbirleriyle olan ilişkilerinin teorik kısmı, bu başlık altında anlatılmaya çalışılmaktadır.

Bütçe açıkları ile cari işlem açıkları arasındaki ilişki, milli gelir tanımından yola çıkılarak ifade edilirse169,

Y = C + I + G + ( X – M ) (1) Burada Y ulusal geliri, C özel tüketimleri, I ekonomideki reel yatırım harcamalarını, G kamu harcamalarını, X-M ise ihracat ile ithalat arasındaki farkı göstermektedir. Cari işlemler dengesi ise (CA);

CA = X – M (2)

168 _{Tiryaki, a.g.m., s. 8.} 169 _{Ata, Yücel, a.g.m., s. 99.}

denkleminden oluşmaktadır. Burada cari işlem dengesi; ihracat ile ithalat arasında oluşan fark olarak gösterilmektedir.

Açık ekonomilerde ulusal tasarruf (S), milli gelirin gerek özel kesim tarafından gerekse kamu tarafından tüketilmeyen kısmına eşit olup;

S = Y – C – G + CA (3) olarak ifade edilmektedir. Burada Y – C – G = I olduğundan, ulusal tasarruf,

S = I + CA (4) olarak gösterilebilir. S, özel kesim tasarrufları (Sp) ve kamu kesimi tasarrufu (Sg) toplamından oluşur.

S = Sp+ Sg (5)

Burada Sp, vergi sonrası gelirin yani harcanabilir gelirin tüketilmeyen kısmını yansıtmaktadır.

Sp= Y – T – C (6) Sg ise, kamunun elde ettiği vergi gelirleri ile gerçekleştirdiği harcama arasındaki farktan oluşmakta ve,

Sg = T - G (7) Bu tanımlamalardan sonra ulusal tasarrufu tekrar yazarsak,

S = Y – C – G + CA = (Y – T - C) + (T - G) = Sp + Sg S = Sp + Sg = I + CA

Sp = I + CA - Sg = I + CA - (T - G) = I + CA + (G - T)

CA = ( Sp – I ) - (G - T) (8a) yada,

CA = BD + SD (8b) şeklinde de ifade edilebilir. Burada CA cari işlem dengesini, BD kamu kesimi dengesini, SD ise özel tasarruflar ile özel yatırımlar arasındaki farkı ifade eden tasarruf açıklarını göstermektedir. Özel tasarruflar ile özel yatırımlar arasındaki farkın istikrarlı olduğu varsayılır ise, bütçe açıklarındaki herhangi bir artış cari işlem açıklarının artmasına yol açmaktadır ki, literatürde genel olarak bu ilişki (çoğunlukla bütçe açıkları-cari işlem açıkları arasındaki ilişki için kullanılır) “ikiz açıklar “ olarak bilinir170_.

İktisadi metodolojide, bütçe açıkları ile cari işlem açıkları arasındaki ilişkiyi

açıklayan iki temel görüş mevcuttur. Bunlar, Keynesyen Geleneksel Teori ve Ricardian Denkliği Hipotezi’dir.

Keynesyen Geleneksel Teori, bütçe açıkları ile cari işlem açıkları arasında kuvvetli bir korelasyonun olduğunu kabul eder. Bu bağlamda bu teori, bütçe açıkları ve cari işlem açıkları arasındaki etkileşmeyi iki mekanizmayla açıklamaktadır.

Keynesyen Gelir-Harcama görüşüne göre, kamu harcamalarının artması veya vergi gelirlerinin azalması sonucunda artan bütçe açıkları, üretim ve tüketime pozitif etkide bulunarak milli geliri arttırır. Artan bu gelir yabancı mallara karşı olan talebi arttırır ve sonuçta cari işlem açıkları artar171.

Ayrıca yüksek sermaye akışkanlığının olduğu Keynesyen açık ekonomilerde, cari işlem açıklarının temel nedeninin yüksek bütçe açıkları olduğu ifade edilmektedir. Çünkü, gerek kamu harcamalarının artması gerekse vergi kesintileri nedeniyle, bütçe açıklarının fazlalaşması toplam talebin ve ulusal faiz oranının yükselmesine neden olur. Yüksek faiz oranları ise, yurt dışından sermaye girişine yol açtığı için yerli paranın değer kazanmasına yol açar. Yerli paranın yabancı paralar karşısında değer kazanması sonucunda, yabancı mallar daha ucuz hale geleceğinden ithalat artar,

170 _{Ata, Yücel, a.g.m., s. 100.}

171 _{Elif Akbostancı, Gül İpek Tunç, ‘’ Turkish Twin Deficits: An Error Correction Model Of Trade}

ihracat azalır. Bu da cari işlem açıklarını arttırıcı bir etki yapar172. Kamu harcamalarının artmasına bağlı olarak oluşan bütçe açığının cari işlemler dengesini olumsuz yönde etkilendiği bu duruma “ikiz açık” adı verilmektedir.

Özetle Keynesyen görüş, cari açıklar ile bütçe açıkları arasındaki ilişkiye ait iki yaklaşımda bulunur. Birincisi, bütçe açıkları ile cari işlem açıkları arasında pozitif bir ilişkinin var olduğudur. İkincisi ise, bu ilişkinin yönü ile ilgilidir. Genellikle Keynesyen görüş, cari işlem açıklarının nedeninin bütçe açıkları olduğunu ifade etmektedir173_.

Kamu harcamalarındaki artıştan dolayı meydana gelen bütçe açığının cari işlemler dengesini etkilediği kabul görmesine rağmen bazı iktisatçılar da Ricardocu Denklik Hipotezi’ni desteklemektedir. Ricardocu Denklik Hipotezi’ne göre vergi indirimi nedeniyle bütçe açığı, cari işlemler dengesi üzerinde bir etki teşkil etmemektedir. Hükümet harcamalarının sabit ve borçlanma baskısının bulunmadığı kabul edilecek olursa, cari vergi oranlarındaki indirim, arzulanan tasarruf düzeyini etkilemeyecektir. İnsanlar azalan vergi yükünü ileride ödeyeceklerini bildikleri için tasarruflarını artıracaklardır. Vergi indiriminden dolayı azalan kamu tasarruflarına eş miktarda özel tasarruflar artacağı için ulusal tasarruflar dolayısıyla cari işlemler dengesi etkilenmeyecektir174. Ricardian Denklik Hipotezi, kamu kesimi tasarruflarının cari işlemler denge düzeyini, faiz oranlarını, para talebini, özel tüketim harcamalarını, yatırım harcamalarını ve ulusal tasarrufları etkilemediğini vurgulamaktadır175.

Sonuç olarak ikiz açık mekanizması şu şekilde işlemektedir: İkiz açıklar hipotezine göre oluşan bütçe açıkları, ülkedeki faiz oranlarını yükseltmektedir. Faiz oranlarının yükselmesiyle yurt içine sermaye girişi artmakta ve ülkeye giren sermayenin artmasıyla da ulusal para değer kazanmaktadır. Dolayısıyla ihracat azalırken ithalat artmakta ve nihayetinde cari açık ta artış meydana gelmektedir.

172 _{Ata, Yücel, a.g.m., s. 5.}

173 _{Alkhatib Mamdouh Alkswani, ‘’ The Twin Deficit Phenomenon in Petroleum Economy: Evidence}

from Saudi Arabia ’’, Seventy Annual Conference, Economic Research Forum, Amman, s. 4.

174 _{Ay ve diğerleri, a.g.m., s. 76.} 175 _{Utkulu, a.g.m., s. 48.}

Bütçe ve cari işlem açıkları ile ilgili bilgiler ve ikiz açık mekanizmasının işleyişi teorik olarak çalışmanın bu bölümünde verilmektedir Çalışmanın ikinci bölümünde ise 1983-2005 yılları arasında Türkiye’de, bütçe ve cari işlem açıklarının nasıl bir seyir gösterdiği, ilgili dönemde her iki açık arasında bir ilişkinin var olup olmadığı ekonometrik analizlerle ortaya konulmaya çalışılmaktadır.

İKİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE’DE İKİZ AÇIKLAR İLİŞKİSİ