KOBİ’ler, günümüz koşullarında üretim, pazarlama, ithalat, ihracat ve vergi gibi çok değişik sorunlarla karşı karşıyadırlar. Bu konulardaki sorunların çok büyük bir kısmının çözülebilecek türden olmasına karşılık, bunların çözümünü yavaşlatan veya engelleyen faktörler, “bürokrasi” konusunu gündeme getirmektedir. Günümüzde genel
117KOBİ’ler, İş Sağlığı ve Güvenliği Dergisi, sayı:36,2007,s:5-17
http://212.175.131.61/www.isggm.gov.tr/htdocs/images/articles/editor/sayi_36.pdf?category_id=177, Erişim Tarihi 08.11.2011.
anlamıyla bürokrasi, anlamsız ve gereksiz yere çıkarılan hukuki ve yasal engellemeler anlamında kullanılmaktadır. Bu çerçevede bürokrasi çeşitli görünümlerde karşımıza çıkmaktadır. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir118.
● Evrak sayısının çokluğu, kırtasiyecilik, ● İşlem zamanının uzunluğu, bekleme süreleri, ● Gereksiz denetleme işlemleri,
● İmza prosedürleri,
● Yasal prosedürü uygulama konusunda çıkan belirsizlik, ● Yasal organların kendi aralarındaki yetki tartışmaları,
● Hukuki işlemlerin sık aralıklarla değişerek bilgisizlik ortamı yaratması, ● Hukuki mevzuatın dilinin anlaşılmaz olması,
● Hukuki mevzuatın eşit davranma ilkelerine uygun yürütülmemesi, ● Mevzuat uygulayıcıların engelleyici tutumları,
● Mevzuat yokluğunun yarattığı boşluklar,
● Dolaşılan daire sayısının çokluğu ve birbirlerinden çok uzak alması, ● Daireler arasında koordinasyon eksikliği,
● İnisiyatif kullanma yetersizliği,
● Yasa ve mevzuatın ülke gerçeklerinden çok, örnek alınan ülkelerin şartlarına uygun olması,
Simdi de KOBİ’lerin kamu ve yerel yönetimlerden kaynaklanan bürokratik problemlerini inceleyelim.
6.4.1. Kamudan Kaynaklanan Bürokratik Sorunlar
KOBİ’ler ile ilgili literatürde, bürokrasiyi ilgilendiren şu sorunlara yer verilmektedir:
a-Vergi Konusundaki Şikayetler
KOBİ’lerle ilgili olarak vergi konusunda birçok şikayet olmakla birlikte bunların en önemlilerini;
● Katma Değer Vergisi uygulamalarındaki güçlükler, adaletsizlikler, ● Konutlara 5 yıllık vergi muafiyeti varken, iş yerlerine olmaması, ● Kurumlar vergisi oranlarının yüksekliği,
118 Ar, Aybeniz ; İskender. Hüseyin: Türkiye’de Kobi’ler ve Kobi’lerde Planlama,Uygulama ve
● Bütün olarak vergi kanunlarının güncelliğini yitirmesi, ● Bir işletmenin 7-8 çeşit vergi vermesi,
● Tek başına elektrikte birçok çeşit vergi olması, şeklinde sıralamak mümkündür.
b- Kredi ve Teşvikler Konusundaki şikayetler
Ülkemizde KOBİ’ler günümüzün ağır ekonomik koşulları altında tek başına ayakta kalmakta mutlak surette zorlanmakta ve bazı desteklere ihtiyaç duymaktadırlar. İhtiyaç duydukları bu destekler içerisinde maddi olarak ele alınabilecek olanlar “kredi ve teşvikler” dir. Gerçi son yıllarda Hükümetler teşvikler konusunda bazı adımlar atmakta ancak yetersiz kalmaktadırlar. Ayrıca teşviklerin ne derece adaletli verildiği ve ne derece yerini bulduğu tartışma konusu haline gelmiştir.
KOBİ’lerin teşvikler ve krediler konusunda bazı diğer şikâyetleri de vardır. Bunlardan bazıları;
● Yatırım teşvikleri konusundaki mevzuatın yetersizliği, ● İhracatı teşvik kredilerinden yeterince yararlanamama, ● Kredi alma konusunda çıkarılan güçlükler,
● Kredi konusunda sadece bir bankanın desteklemesi, ● Kredilerin yetersizliği,
● Mektup kredisine teminat istenmesi,İpotek değerinin % 50 altında kredi verme,
● Kredi karşılığında teminat istenmesinin yarattığı güçlükler, ● Kredi havuzunun kısıtlı olması,
● Kredi verilmesinde bürokratik işlemlerin uzunluğu, geri ödeme süresinin kısalığı,
● Kredi limitinin düşüklüğü, ● Kredi faizlerin yüksek olması, Şeklinde sıralanabilir.
c-İş Yeri Açma Konusundaki Şikayetler
Ülkemizde KOBİ’lerin hemen hemen her alanda olduğu gibi iş yeri açma konusunda da birçok şikâyetleri vardır. Daha yolun başında, yani kuruluş aşamasında ortaya çıkan sorunlar, insanların isteklendirme ve şevkini bozmaktadır. Bu şikâyetler:
● Küçük ve orta büyüklükte bir işletme kurabilmek için işin niteliğine göre birçok kamu kuruluşuna başvurma ve buna bağlı olarak belge düzenleme zorunluluğu,
● İş yeri için arsa temin etme formaliteleri,
● Küçük sanayiye destek veren kararnameleri işlememesi, ● Kendi iş yerine uygun koşullarla sahip olamama,
● İş yeri kurarken kara yollarından izin alınma zorunluluğu, ● İş yeri açarken devlet su işlerinden izin alma zorunluluğu, Şeklindedir.
d-Diğer Şikayetler
Yukarıda kategorilerine göre bahsettiğimiz problemlerin dışında KOBİ’lerin karşılaştıkları bazı başka problemler de vardır. Bunlar ise:
Türk Ticaret Kanun'unun 11. Maddesinin 1. Fıkrasının küçük iş yerlerini ticari işletme olarak kabul etmemesi, Sirkeci,119
● Küçük teşebbüslerin ihracatçı olamaması,
● 507 sayılı kanunun değiştirilmesi veya geliştirilmesi,
● Kamu kuruluşlarından büyük çoğunluğunun ihale şartnamelerini yetersiz ve yanlış hazırlamaları,
● Resmi kuruluşlardan tahsilatın zamanında yapılamaması, şeklindedir.
Görüldüğü gibi bu şikayetler işlemin niteliğinden çok hukuki prosedürlerin içeriğiyle ilgilidir. Bu çerçevede “bürokrasi” uygun olmayan yasal düzenlemelerle eş anlamda kullanılmaktadır.
119Osman: Y.T.T.K. ve Küçük Girişimcideki Hayal Kırıklığı, 2011,
http://www.kobipostasi.net/2011/01/16/yeni-turk-ticaret-kanunu-ve-kucuk-girisimcideki-hayal-hirikligi/, Erişim Tarihi 16.12.2011
6.4.2. Yerel Yönetimden Kaynaklanan Bürokratik Sorunlar
Bilindiği gibi, yerel yönetim kapsamına, büyük şehir ve ilçe belediye örgütleriyle il özel idaresi ve genelde belediyelere bağlı kuruluşlar girmektedir. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin, kuruluş ve faaliyetlerini sürdürme safhalarında yerel yönetim idarelerinin değişik bürokratik engeller çıkardığı ileri sürülmektedir. Bu şikâyetlerin başlıcalar aşağıdaki gibidir.120
6.4.2.1. Yerel Yönetim İdarelerinden Kaynaklanan Şikâyetler
A- Ruhsat Sorunları
● İş kurarken birçok formalitenin yerine getirilmesi. ● Ruhsat prosedürlerinin rüşvet verilerek yaptırılması.
● Geçici ruhsat uygulamasının belediyeye gelir aracı olarak görülmesi. ● Ruhsat alabilmek için takriben çok sayıda belge hazırlama
zorunluluğu.
● Ruhsatın uzun süreler uğraşılarak alınabilmesi.
● Ruhsat işlemleri için birinci heyette gelen uzmanın onayladığını ikinci heyette gelen uzmanın onaylamaması.
B- İş yeri Kontrolleri
● Yönetmelik maddelerinin uygulama ve kontrol yapanların takdir ve tefsirine bağlı olması nedeniyle sürtüşmelerin ortaya çıkması.
● Programla bir kontrolün bulunmaması.
Buradan anlaşılabileceği gibi KOBİ’lerin bürokratik anlamda çok sayıda problemleri vardır. Bu ve benzeri sorunların listesini uzatmak mümkündür. Her köşe basında, adeta her hamlede türlü zorlukların çıkması esasen iktisadi hayatın bir çok alanında köklü bir zihniyet değişiminin gereğini ortaya koymaktadır.
120 Seçen,K.Ankara, Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,