IĞDIR

3.3.1. Iğdır Kayısısı

Iğdır ili, Doğu Anadolu’nun sert ikliminin aksine mikroklima özelliği taşımaktadır. Iğdır ili, sınırlarımız ötesinde uzanan Aras ırmağının diğer tarafında yer alan Erivan ovası ile birlikte Sürmeli çukurunu oluşturmakta ve mikroklima özelliği nedeniyle tropik ve subtropik türler hariç tüm tarla ve bahçe bitkileri ürünleri yetiştirilebilmektedir (Geçer ve ark., 2016). Iğdır ilinde meyveler içerisinde en fazla kayısı üretil-mekte, bu ürünü elma, şeftali, kiraz, nektarin ve vişne gibi meyveler takip etmektedir.

Iğdır kayısısı büyük ölçüde sofralık olarak yetiştirilmektedir. En önemli çeşitler; Şalak, Teberze, Ağkayısı ve Ordubat’dır. Çeşit bazında istatistikler bulunmamakla birlikte, uzman görüşleri ve geçmiş dönemlerde yapılan çalışmaların sonuçlarına göre üretimin %75 – 85’i Şalak çeşidinden oluşmaktadır. Iğdır ilinde yetiş-tirilen bazı önemli kayısı çeşitlerinin özellikleri;

• Şalak: Şalak çeşidinin en önemli özellikleri erkenci, çok iri ve hafif tüylü olmasıdır. Meyvenin eti çok sulu, yarma lifleri az ve görünümü çok güzeldir.

• Şekerpare: Olgunlaşması Şalak çeşidi ile aynı döneme rastlamaktadır. Meyvesi tam olgunlaşmadan tatlanıp sulanarak yarılma göstermektedir. Meyve eti sulu, çekirdeği ete yapışık, az lifli ve albenisi zayıftır.

• Orduvat: Orta erkenci bir çeşit olup Şalaktan sonra olgunlaşmaktadır. Kurutmalık bir çeşittir. Verimi yüksek olup, çillilik göstermez. Hafif tüylü, orta sulu, albenisi orta, aroması iyidir.

Fotoğraf 16: Iğdır İl Tarım ve Orman Müdürlüğü

• Beyaz Reçellik (Teyvent): Yöre halkı tarafından “ağerik” olarak bilinmektedir. Geç olgunlaşan bir çe-şit olup olgunlaşma döneminde diğer kayısı çeçe-şitlerine göre daha sert ve dayanıklıdır. Hafif tatlı ve krem renklidir, orta düzeyde çillilik gösterir.

• Teberze: Şalaktan sonra olgunlaşmaktadır. En çok çillilik gösteren çeşittir. Şıra oranı yüksek olup özellikle pestil ve pekmez yapımına uygundur. Albenisi yüksektir (Alım ve Kaya, 2012).

Iğdır ilinde yetiştirilen kayısı çeşitleri üzerine yapılan çalışmaların sonuçlarına göre; Şalak sofralık tüketim ve derin dondurmaya, Tebereze; kurutmalık ve sofralık tüketime, Ağerik; sofralık tüketime, Ordubat ise kurutmalık ve konserve üretimine elverişlidir (Özyörük ve Güleryüz, 1992).

Iğdır ilinde üretim en fazla ilkbahar geç donlarından etkilenmektedir. Bölgenin iklimi kayısıları çil hastalı-ğına karşı nispeten korumakla birlikte, bu hastalığın görüldüğü dönemler de olmaktadır. Kabuklu bit de önemli bir sorun olarak görülmektedir. Kabuklu bite karşı sistemik ilaçlar kullanılması öncelikle insan sağ-lığı, ardından da pazarlama açısından önemli bir risk taşımaktadır. Çiçek açma dönemindeki sıcak ve kuru rüzgâr ile şiddetli donlar üretimin yıldan yıla dalgalanmasına neden olabilmektedir (Alım ve Kaya, 2012).

Iğdır’da kayısı üretimi uygulamalarında belli bir standart bulunmamaktadır. İldeki tarım il ve ilçe teşkilatla-rı üreticilerin budama, sulama ve gübrelemede çok farklı uygulamalar yaptığını ifade etmiştir. İl genelinde üretilen çeşitlerin neredeyse tamamı sofralık olduğu için hasat elle yapılmaktadır. Meyvelerin üretiminde fidanların dikiminden, hasat sonrası ambalajlama ve depolamaya kadar geçen tüm tarımsal uygulama-lar ürün kalitesini etkilemektedir. Örneğin gübreleme ve hasat zamanının doğru ayarlanması kayısı gibi ürünlerde lezzetin oluşmasında son derece önemlidir. Lezzet ise pazarlamada ürünü ön plana çıkartan bir kalite unsurudur. Bu nedenle üretim uygulamalarının doğru yapılması pazarlama açısından önemlidir.

Fotoğraf 17: Iğdır İl Tarım ve Orman Müdürlüğü

34

T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI

3.3.2. Iğdır Halı ve Kilimleri - Karabağ Kilimi

Karabağ kilimi Iğdır ilinde dokunan bir kilimdir. Ahıska Türklerinin Iğdır iline göç etmesi bu kilimin dokunmaya başlanma-sında etkili olmuştur. Kilimin en önemli özelliği motifleridir. Koyu zemin üzerine büyük kanaviçe tarzı bitkisel motifler ya-pılmaktadır. Büyük yapraklar ile yeşil ve kırmızı çiçekler, gül, lale ve sümbül en sık rastlanılan motiflerdir. Kilimlerde zaman zaman bordüre rastlamak mümkündür.

Kilimin her iki tarafı da kullanılabilmek-tedir. Karabağ kilimlerinde koyunyünü ipliği ve kök boya kullanılmaktadır.

1990’lı yıllarda Iğdır merkezinde kurulan bir dokuma atölyesi ile Karabağ kilimle-rinin üretimi başlamış ve yine 90’lı yılla-rın sonlayılla-rına kadar bu kilimlerin ticareti yapılmıştır. Pazarlama ve hammadde temini sorunları yaşanmaya başlanın-ca dokumacılık da azalmış, nihayetinde durma noktasına gelmiştir. Iğdır’da Nisan 2018’de İl Özel İdaresinin katkısı ile Iğdır Üniversitesi Karaağaç Kampüsü Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu bünyesinde halı ve kilim atölyesi açılmıştır (Anonim, 2018d). Üniversite bünyesinde açılan halı ve kilim atölyesinde İŞKUR, Halk Eğitim Merkezi ve Iğdır Üniversitesi’nin arasında imzalanan protokol ile dokuma kursları düzenlenmeye başlanmıştır. Bu kurslarda usta öğretici yetiştirilmektedir. Halk Eği-tim Merkezi tarafından sergiler düzen-lenmekte ve sergiye gelen ziyaretçiler beğendikleri desenlerdeki halı ve kilimler için sipariş vermektedir. Sergilerin dışında da atölyeden haberi olanlar, yapılan dokumaları yerinde görerek sipariş verebilmektedir. Söz konusu siparişler tamamlandık-tan sonra döner sermaye aracılığıyla satılmaktadır. Atölye bünyesinde katalog hazırlama çalışmaları de-vam etmektedir.

Iğdır halı ve kilim atölyesinde iplik temini ve pazarlama sorunları yaşandığı ifade edilmiştir. Sergiler ve re-ferans üzerine gelen alıcıların sayısı yeterli değildir. Halı ve kilim dokumak için gerekli ipliği satın almakta nakit sorunu yaşanmaktadır.

Fotoğraf 18: Hatice MENGİ

Kurslara başvuran kadınlar kura usulüyle belirlenmektedir. Kurs süresince kursiyerlere belli bir ücret öden-mesine karşılık bu ücret özellikle köylerden gelen kursiyerler için yetersiz kalmakta ve bu nedenle kursi-yerlerin bir kısmı kursu bırakmaktadır. Aynı zamanda bazı kursiyerler de halı ve kilim dokuma sabrını gös-teremeyerek kurstan ayrılmaktır. Kursların süresi 6 ay olmakla birlikte, iyi bir dokumacı olmak için en az 1 yıl gerektiği ifade edilmiştir. Kurstaki usta öğreticiler halı ve kilim dokumanın sürdürülebilirliği ve geleceği konusunda endişe duymaktadır.

Günümüzde Iğdır’daki halı ve kilim dokumacılığı Halk Eğitim Merkezi desteğiyle ayakta durmaktadır. Ka-dınlar evlerdeki tezgâhlarda sadece evin ihtiyacı için dokuma yapmaktadır.

Iğdır’da 3 parçalık el dokuma araba takımları ile 4 ve 5 m²’lik halılar en fazla talep gören dokumalardır.

5 m²’lik bir halı 4 kişi ile (3 kişi tezgâhta oturmakta ve bir kişi de yardımcı olmaktadır) desenine göre de-ğişmekle birlikte, yarım günlük çalışma ile 4 – 5 ay içerisinde tamamlanmaktadır. Usta dokumacılar, aynı halıyı daha kısa sürede bitirebilmektedir. İl genelinde 10 usta öğretici vardır.

Karabağ kilimleri ve Iğdır’da dokunan halıların değerini en fazla etkileyen unsurlar; kullanılan malzemenin kalitesi, motifler, kilim/halının boyutu ve dokuma sıklığıdır.