Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Türleri ve Yasal Statüleri

Günümüzde BKA’lara baktığımızda oldukça fazla türü ile karşılaşıyoruz, bu yüzden onları kurumsal özelliklerle tanımlamak zordur. BKA’lar merkezi hükümetin bir parçası olmamasına rağmen merkezi bütçe tarafından finanse edilmeleri, ajansların kurumsal yapılarının oluşmamasına neden olmuştur (Kovacs, 2006: 75). BKA’lar temel olarak kaynağına, faaliyetlerine, işlevlerine ve geleneksel ya da yenilikçi olmalarına göre sınıflandırılabilir (EURADA, 1999: 18-19):

1.2.4.1. Kaynağına Göre Bölgesel Kalkınma Ajansları

Uygulamada kaynağına göre birbirinden oldukça farklı BKA’lar mevcuttur. Bunlar: Merkezi hükümetler tarafından, yerel ve bölgesel yönetimler dâhilinde, yerel ve bölgesel yönetimler tarafından ve kamu kesimi ve özel sektör ortaklığı ile kurulan BKA’lar olarak sınıflandırılabilir (EURADA, 1999: 18). Kaynağına göre kurulan ajanslar aşağıda kısaca açıklanmıştır.

Merkezi hükümetler tarafından kurulan BKA’lar: Bu ajanslar merkezi hükümet tarafından oluşturulmuştur. Finansal durumları bakımından merkeze bağlı olmaları açısından mali kaynak avantajına sahiptirler. Hedefleri daha çok kısa sürelidir, uzun süreli hedeflere yönelmezler. Devlet eliyle kurulan Hollanda ve İngiliz ajansları örnek gösterilebilir.

Yerel ve bölgesel yönetimlerde kurulan BKA’lar: Yerel nitelikli ihtiyaçların giderilmesi için kurulan bu ajanslar, bürokratik kanallara olan bağlılığı nedeniyle işlevlerini yerine getirememektedir. Bu ajanslara Yunanistan’da belediye girişimleri olarak kurulan ajanslar örnek gösterilebilir.

Yerel ve bölgesel yönetimler tarafından kurulan BKA’lar: Yerel ve bölgesel yönetimler tarafından kurulan ajanslar kendi yapılarından bağımsız olarak kurulduğunda, politik davranışlara bağımlılığı azalacak ve karar alma süreci hızlanacaktır. Bu tip ajanslara Belçika’nın Wallon bölgelerinde belediyelerin ortak olarak kurduğu ajanslar örnek gösterilebilir.

27

Kamu kesimi ve özel sektör ortaklığı ile kurulmuş BKA’lar: Kamu ekonomisinin kurumsal yapısı ile özel sektörün tecrübesi birleşince yerel ve bölgesel kalkınma politikalarını teşvik etmek ve uygulamak için iyi bir alternatif olarak görülen bu ajanslar, kamu ve özel sektörün bakış açısını birleştirme şansına sahiptir. Ekonomik, siyasi ve sosyal eğilimler açısından değerlendirildiğinde gelecekte artacak yapılar olarak görülmektedir. Bu ajansların öncelikli amacı maliyetleri azaltmak ve verimliliği arttırmaktır. Bu ajanslara ise, Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve Polonya’da kurulmuş olan bazı ajanslar örnek gösterilebilir (Çakmak, 2006: 69-70):

1.2.4.2. Faaliyetlerine Göre Bölgesel Kalkınma Ajansları;

Faaliyetlerine göre BKA’lar, stratejik, küresel çalışan, sektörel çalışan ve dış yatırımları çekmek için kurulmuş olan ajanslar diye 4’e ayırmak mümkündür. (Kayasü, Pınarcıoğlu, Yaşar ve Dere, 2003: 11). Faaliyetlerine göre kurulan ajanslar aşağıda kısaca açıklanmıştır.

Stratejik ajanslar: Amaçları genellikle, mevcut girişim potansiyelini ortaya çıkartmak, bölgenin ulusal ve uluslararası alanda desteklenmesi ve KOBİ’lere destek sağlamak gibi çalışmaları vardır.

Küresel çalışan ajanslar: Stratejik ajansların işlevlerini dikkate alarak, sektörler arası gelişme projeleri oluşturması, yönetilmesi ve desteklenmesidir.

Sektörel çalışan ajanslar: Belirli bir bölgenin, sektörün veya projenin desteklenmesi amacıyla kurulmuş ajanslardır.

Dış yatırım çekmek için kurulan ajanslar (içsel cazibe ajansları): Bu ajansların amacı, bölgesel gelişme ve kalkınmanın sağlanması için yerel kaynaklara ek olarak dış yatırımı bölgeye çekmektir.

1.2.4.3. İşlevlerine Göre Bölgesel Kalkınma Ajansları

İşlevlerine göre ajanslar tek işlevli ve çok işlevli ajanslar olarak ikiye ayrılır. Tek işlevli ajanslar, esas itibariyle bölgeye dış yatırımları çekmek (bölgeyi pazarlaya bilmek) amacı taşıyan küçük ajanslardır. Bu ajanslar, bölgedeki ve bölge dışındaki firmaların bilgilendirilmesi amacıyla yurtiçi ve yurtdışında tanıtım amaçlı hizmet birimleri kurmak, yatırım yapacak yabancı firmalara çeşitli kolaylıklar yanında bunların yerli firmalarla stratejik ortaklıklar oluşturmalarını sağlamak gibi çeşitli fonksiyonlara sahiptirler (Kumral, 1994: 8).

28

Çok işlevli ajansların işlevleri daha geniş olup, bölgedeki altyapı, arazi yapısı ve gayrimenkul yapısının geliştirilmesinden başlayıp, her türlü bölgesel sorunları gidermek için kurulmuşlardır. Bu ajanslar kırsal kalkınmayı sağlamak için KOBİ’lere öncelikli olarak destek vermenin yanında sanayinin gelişmediği veya az geliştiği bölgelere de destek vermektedir (Altay ve diğerleri, 2004: 21).

1.2.4.4. Geleneksel ya da Yenilikçi Olmalarına Göre Bölgesel Kalkınma Ajansları

BKA’lar sundukları hizmet olarak geleneksel ya da yenilikçi olmasına göre sınıflandırılabilir (EURADA, 1999: 18). Tablo 4’te geleneksel ya da yenilikçi hizmetlere göre sınıflandırılma gösterilmiştir.

Tablo 4. Geleneksel ve Yenilikçi Bölgesel Kalkınma Ajansları

GELENEKSEL YENİLİKÇİ

Danışmanlık Uluslararası Danışmanlık Genel Yönetim

Finans / Yardım Piyasalar

Üretim

Finans Yardımlar, diğer Finans Özsermaye, kredi vs.

Altyapı Fabrikalar (Üretim Tesisleri)

Altyapı Bilim parkları Eğitim

Kaynak: EURADA. (1999). Creation, Development and Management of RDAs

Does it have to be so difficult? Bruxelles. s.19.

Tablo 4’te görüldüğü gibi yenilikçi kalkınma ajansları piyasa yapısı, üretim gibi özel sektör koşullarına daha uygun bir yapılanma olduğu sinyalini vermektedir. Eğitim ve bilim alanlarına verdiği önemde gözden kaçırılmamalıdır.

BKA’ların yasal ve yönetsel yapılarına baktığımızda birbirinden farklı yapılarda olduğu görülmektedir. Üniter yapılı devletlerde, belirli bir Bakanlığa ya da merkez teşkilatına bağlı olarak kurulmuştur. Federal yapılı olan ülkelerde ise, daha özerk bir yapıya sahip olan, kamu ve/veya özel şirket statüsünde kuruldukları ifade edilebilir (Meriç ve Can, 2011: 189). Kısacası BKA’lar için belirli bir yasal statü olmasa da, temelde aynı amaca hizmet eden farklı idari ve hukuki yapılara sahip birimlerdir (Altınışık ve Peker, 2010: 149). Kuruluş şekillerine göre BKA’lar:

 Belediyeler arası ajans

29  Sınırlı sorumlu şirket

 Kamu/özel hukuk kuruluşları

 Kamusal sınırlı sorumlu şirketler (Yarı kamu şirketi)  Vakıf

 Limitet şirket

 Ortak hisseli şirketler

 Sivil toplum kuruluşları gibi faklı yapılarda olabilmektedirler (Meriç ve Can, 2011: 189).

Tablo 5’te farklı ülkelerdeki BKA’ların yasal statüleri ve personel durumları gösterilmiştir.

Tablo 5. Ülkelere Göre Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Yasal Statüleri ve Personel Durumları

Ülke BKA Yasal Statüleri Personel Sayısı

(Kişi)

Almanya Sınırlı Sorumlu Şirketler, Kamu Hukuku

Organizasyonları 10-50

ABD Kar Amacı Gütmeyen Dernek / Birlik -

Belçika Belediyeler Arası Ajans, Tüzel Kişiliğe

Sahip Kamu Kuruluşu 10-50

Bulgaristan Kar Amacı Olmayan Organizasyonlar 5-10

Çek Cumhuriyeti Estonya

Slovenya

Kamu / Özel Sektör Şirketleri, Limitet Şirket

-

Danimarka Kar Amacı Olmayan Vakıf 10-25

Fransa Karma Ekonomik Şirket 10-500

İsveç Limitet Şirket 10-25

İngiltere Bakanlık Dışı Kamu Kurumu / Özerk

Örgüt

25-500

İtalya Hollanda İrlanda

Sınırlı Kamu Sorumluluğu Olan Şirket 10-50

Polonya Kar Amacı Olmayan Vakıf, Anonim

Şirket

10-100

Yunanistan Belediye Girişimi 10-25

Türkiye Görev ve Yetkileri Kanunla Düzenlenmiş

Özel Hukuk Hükümlerine Tabi Tüzel Kişilik

10-50

Kaynak: Meriç, M. ve Can, E. (2011). Bölgesel Kalkınmada Kalkınma Ajansları

Modeli: İzmir Kalkınma Ajansı. 26. Türkiye Maliye Sempozyumunda sunuldu. s.190; Çakmak, Erol. (2006). Yerel Ekonomi ve Bölgesel Kalkınma Ajansları. Ankara : İmaj Yayınevi. s.136’dan yararlanılarak hazırlanmıştır.

30

Tablo 5’te görüldüğü gibi BKA’ların yasal statüleri ve personel durumları ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Örneğin İngiltere’de kurulan West Midlands ajansı 25-50 kişilik personele sahipken, Scottish Enterprise ajansı 500 veya daha fazla personele sahiptir. Ajansların personel sayılarının sabit olmaması personel rejimi olarak esnek bir yapı benimsediklerinin göstergesidir (Demirci, 2005a: 188- 189). Her ülkenin bölgesel kalkınma anlayışı kapsamında farklı yasal statü ve personel rejimi belirlediği görülmüştür. Böyle bir yapılanmanın belirlenmesindeki amaç, hizmetin yerinde, etkin, etkili ve hızlı bir şekilde sunulmasını sağlamaktır.