Bölüm Değerlendirmesi 65

Kentsel kuşak alanı teorisi, iş döngülerine göre zamanla düzensizce değişen kent büyümesi ve dışa doğru fark edilir şekilde farklı bir karakterde büyüyen alanlardaki arazi kullanım değişikliklerini temel alır (Whitehand, 1987, pp.76-94, 1988).

Ülke ekonomisinin iyi olduğu dönemlerde, özel sektör ve konut yatırımı; kötü olduğu dönemlerde altyapı gelişmeleri gibi kurumsal gelişmeler ön plana çıkmıştır. Genellikle daha geniş ve daha ucuz parsellerde yer seçen kuşak alanları çoğalmışlardır. Ekonominin darboğaza girdiği bu dönemlerde, düşen arazi fiyatlarının avantajı, özel sektörün de geniş parsel arayışına girmesine sebep olmuştur.

Bu arazi kullanımlarını sıklıkla, mezarlıklar, parklar, villa arsaları, askeri kışlalar, kampüs alanları, hastaneler, golf sahaları, arıtma tesisleri, spor alanları ve manastır gibi dini enstitüler oluşturmaktadır. Sonuç olarak, karma kullanımlı ve daha az yoğun karakterli kuşak alanı, bir önceki bölgenin daha yoğun ve homojen konut dokusundan faklılaşmıştır (M.R.G. Conzen, 1960).

Eğer konut bölgeleri bir miktar planlı denilebilirse, bu durumları onların hızlı ve bir şekilde bitişik biçiminden ötürüdür. Oysaki kuşak alanları tamamen kendiliğinden ortaya çıkmaktadırlar. Aynı zamanda diğer yapılaşmaların yanında kolayca fark

edilebilmeleriyle birlikte kuşak alanları, farklı yapı formlarını da içlerinde kaynaştırırlar.

Kuşak alanları ile ilgili çok sayıda ve çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu alanlara yapılan yaklaşımların ve potansiyellerinin daha iyi anlaşılması için önceki çalışmalarda yapılan saptamaları göz önüne almak faydalıdır.

Öncelikle yapılan saptamalardan biri, kuşak alanlarının kimliğinin yerel plan içerisinde göz ardı edilmesidir. Politikaların ve karar mekanizmalarının anlaşmazlığı ve iyi organize olmamış karar verme süreçleri, kentin tarihi-coğrafi yapısı üzerindeki planlama ihtiyacının altını çizmektedir. Ayrıca morfolojik kavramların teorik ve pratik olarak planlamaya yansıması çok zayıftır. Yarım yüzyıl boyunca kent morfologları tarafından çalışılan bir kavram olan kentsel kuşak alanı, erken Avrupa planlamasında Ortaçağ ve Rönesans kentlerini çevreleyen istihkâm bölgeleri olmalarının haricinde, plancılar tarafından çok nadir dile getirilmiştir. Bu bölgeler, kentsel alan içinde, eski ve yeni yapılaşma alanlarını birbirinden ayıran ve günümüze kadar varlıklarını devam ettiren belirgin bölgelerdir.

Şimdiye kadar yapılan çalışmalar çoğunlukla kentin kronolojik gelişimi üzerinde durmuş, kuşak alanlarının karar vericiler, karar verme süreci, planlama süreci ve gelişme kontrolü ile bağlantılarının kurulmasına dair çok az çaba gösterilmiştir. Koruma alanları tasarımı, tescilli binalar, parklar, tarihi bahçeler üzerinde düşünülmüş olsa bile, kentin daha geniş tarihi-coğrafi yapısı üzerinde bir farkındalık eksikliği bulunmaktadır.

Kuşak alanları, kendi içindeki gelişimlerine göre, tarihsel süreçler de göz önüne alınarak, ayrı bir şekilde değerlendirilebilirler. Kuşak alanlarının tam serisi ile ilgili daha çok çalışma henüz tanımlanamamış ve kuşak alanı dinamiklerinin kentin bütün mekânsal dokusunda yarattığı değişimler incelenememiştir (M.P. Conzen, 2009). Kuşak alanları kentin morfolojisinde önemli bir yere sahip midir? Kuşak alanları kentin morfolojisinde önemli bir yere sahiptir. Conzen’in kavramına göre kent morfolojisi üç tip arazi kullanımına ayrılmaktadır: konut, ticaret ve kuşak alanı kullanımları.

Kuşak alanlarının uzun dönemde evriminde teknoloji nasıl bir rol oynamaktadır? Özellikle ulaşım teknolojisindeki gelişmeler kentin daha hızlı yayılmasına sebep olmakta, yapılaşma döngülerini ve kuşak alanı oluşum ve değişim süreçlerini

etkilemektedirler. Endüstri dönemindeki yeni teknoloji ve oluşan endüstri bölgelerinin de 19. ve 20. yüzyılda kuşak alanı oluşumuna etkileri büyüktür.

Kuşak alanlarının kent bütününde sürekliliği ve dönüşümünün temel taşlarıyla ilgili yapılabilecek genellemeler nelerdir? Kentsel kuşak alanları kentin gelişim tercihlerine kolay adapte olabilen bölgelerdir. Genellikle açık, geniş, boş parsellere ve karma kullanıma sahiptirler. Bir kuşak alanından ötekine kayabilir ya da tamamen kuşak karakteristiklerini kaybedip yabancılaşabilirler.

Kuşak alanları ve eşik hatları arasında karakteristik ilişkiler var mıdır? Özellikle iç kuşak alanlarının oluşumunda eşik hatlarının etkisi büyüktür. Kent duvarı, nehir, dağ, deniz vb. yapay ya da doğal eşikler, kentin büyümesini sınırlar, yavaşlatır ve kuşak alanı oluşumuna zemin hazırlar. Tarihi surların etrafında oluşan, merkeze kıyasla geniş ve karma kullanımlı parsellerin farklı ülkeler ve coğrafyalarda benzer şekilde bulunması, eşik hatlarıyla bağlantılı olan bir ortak özelliktir.

Postmodern küresel dünyada kuşak alanları daha mı yaygındır? Postmodern küresel dünyada sosyal ve kamusal alanlar önem kazanmaktadır. Ayrıca kentin planlama ve tasarım süreçlerinde farklı yaklaşımların aktif katılımı artmaktadır. Kuşak alanları kent genişledikçe daha yaygın olarak tasarlanabilmektedir. Özellikle genç tarihi olan şehirlerde, örneğin Amerika’da (Conzen, 2009) kuşak alanları daha kapsamlı, dağınık, geniş parselli ve yaygındırlar.

Kültürler arası oluşumlarındaki sosyal olgularla kuşak alanı gelişimleri nasıl en iyi şekilde tanımlanır? Kültürler arası sosyal ve kurumsal ihtiyaçlar o ülkede ve o şehirde kentsel kuşağın oluştuğu dönem, şehrin/ülkenin tarihi, politik ve ekonomik durumuyla bağlantılıdır.

“Yeşil kuşak” örneği ile bağlantılı olarak, farklı planlama politikaları, kentlerdeki kuşak alanlarını nasıl değiştirmiştir? Kuşak alanları kent büyümesini kontrol edebilir ve yönlendirebilirler (Vilagrasa, 1990). Bu sebepten yeşil kuşak tasarımları yapmak ve bu alanları korumak kentin gelişimini bir eşik hattı olarak sınırlandırabilir. İngiltere’de, Birmingham örneğinde olduğu gibi, kentsel kuşak alanları bilinçli bir yeşil kuşak politikasıyla planlanmaktadırlar.

Kuşak alanlarının evrimindeki hangi farklılıklar, soyut ekonomik güçlerden çok, ülkesel-bölgesel-kültürel etkilerle oluşmuştur ve bu nasıl fark edilebilir? Bu oluşumu anlayabilmek için öncelikle farklı ülkelerin tarihsel gelişimlerinin incelenmesi ve

kuşak alanı oluşumlarının saptanması gerekmektedir. Kuşak alanı oluşumu politik, dini ve teknolojik konularla bağlantılıdır, bu sebepten, batı ve doğu ülkelerinde farklılıklar görülebilir. Aynı zamanda benzer ekonomik döngülerin sonucunda (dünya ekonomik krizleri vb.) aynı dönemlerde benzer kuşak oluşumları da görülebilir. Farklılıklar ve benzerlikler morfolojik, tarihi ve ekonomik geçmişlerin araştırılması ve karşılaştırılması sonucunda anlaşılabilir.

Kuşak alanlarına dair daha birçok soru sorulabilir. Bu alanların oluşumu, yer seçimi, değişimi ve kent içerisindeki öneminin anlaşılması için bu alanlarla ilgili daha çok çalışmanın yapılması ve örneklerin artması gerekmektedir.

Kuşak alanlarıyla ilgili sağlam teorik çalışmalar olmasına rağmen, uygulamalar ve kültürler arası farklılaşmalar, pratikte hem engeller hem de fırsatlar yaratmaktadır.