Azerbaycan Dili ve Türkçe Öğretim Programlarında Değerler Eğitimi

Türkiye’de, Cumhuriyet Dönemi ile birlikte 1924, 1929, 1931, 1938, 1949, 1962, 1981, 2006, 2015 ve 2017 yıllarında Türkçe dersi için öğretim programı hazırlanmıştır. Tulumcu ve İdi Tulumcu (2015), cumhuriyetin ilanından başlayarak öğretim programlarındaki değerleri incelemişler ve tespitlerde bulunmuşlardır. 1924’te hazırlanan ilk Türkçe programında değerler dolaylı yollardan ele alınmıştır. Değerlerin aktarılmasında edebî metinlerin işlevine değinilmiştir. 1929 yılında hazırlanan Türkçe programında değerlere daha fazla yer verilmiştir. Programın hedefler kısmında sosyal değer içerikli ifadeler bulunmaktadır. Bu ifadeler daha sonraki yıllarda hazırlanan programlarda da olduğu gibi kullanılmıştır. 1931 Türkçe programı esasında bir düzenleme niteliği taşımaktadır. İçerdiği değer ifadeleri 1929 Türkçe programı ile aynıdır. 1931 Türkçe programında yapılan düzenlemeler ile 1938 Türkçe programı hazırlanır. 1949 yılında hazırlanan Türkçe programı kendinden önceki programlarla karşılaştırıldığında daha belirgin ve açıklayıcıdır. Değer öğretimi bu programda da metinler aracılığıyla yapılacaktır. 1949 Türkçe programı gözden geçirilerek 1962 yılında tekrar hazırlanır. İçerdiği değerler açısından yenilik ve ekleme yapılmamıştır. 1981 Türkçe programında değer aktarımı noktasında edebî eser kullanımının gerekliliği vurgulanmıştır (s.542-545).

2006 yılında hazırlanan Türkçe programının temel yaklaşımı, değerler eğitimine olan ihtiyacı vurgulamaktadır:

“Türkçe Dersi Öğretim Programı’yla dinlediklerini, izlediklerini ve okuduklarını anlayan; duygu,

düşünce ve hayallerini anlatan; eleştirel ve yaratıcı düşünen, sorumluluk üstlenen, girişimci, çevresiyle uyumlu, olay, durum ve bilgileri kendi birikimlerinden hareketle araştırma, sorgulama, eleştirme ve yorumlamayı alışkanlık hâline getiren, estetik zevk kazanmış ve millî değerlere duyarlı bireyler yetiştirilmesi amaçlanmıştır.” (MEB, 2006, s.3)

Programın genel amaçlarında ise öğrencilerin millî birliğimizin ana ögesi olarak dilimizi benimsemeleri, edebî metinlerden hareketle millî ve evrensel değerleri tanımaları, sorunlara duyarlı, çözüm üreten, hoşgörülü, insan haklarına saygılı olmaları, değerlere önem veren ve bu doğrultuda kendilerini güçlendirmeleri amaçlanmaktadır (MEB, 2006, s.4). Programda değerler ile doğrudan ilişkisi olan bir kazanım maddesi yer almamaktadır.

Değerler eğitimin programa esas yansıması tema ve alt tema başlıklarında görülmektedir. Sevgi, Millî Kültür, Toplum Hayatı, Okuma Kültürü, İletişim, Hak ve Özgürlükler, Kişisel Gelişim, Bilim ve Teknoloji, Alışkanlıklar, Zaman ve Mekân, Duygular, Doğa ve Evren, Güzel Sanatlar, Kavramlar ve Çağrışımlar şeklinde isimlendirilen tema başlıkları, alt temalarıyla birlikte değerler eğitimini yansıtacak şekilde belirlenmiştir (MEB, 2006, s.58- 60).

2012 yılında Türk Eğitim Sistemi’nde köklü değişiklikler gerçekleştirilmiştir. İlköğretim okulu kavramı kaldırılarak dört yıl ilkokul ve dört yıl ortaokul şeklinde yeni bir düzenlemeye gidilmiştir. Bunun sonucu olarak Türkçe Öğretim Programı’nda da bir değişiklik yapılması gerekmiştir. 2006 yılında hazırlanan program ilköğretim döneminde olmasına rağmen iki bölüme (1-5. sınıflar ve 6-8. sınıflar) ayrıldığı için 2015 yılında Türkçe dersinin bir bütün olarak ele alındığı yeni bir öğretim programı hazırlanmıştır. 2015 Türkçe Dersi (1-8. Sınıflar) Öğretim Programı’nda yer alan “Programın Vizyonu" bölümü çoğunlukla 2006 yılında hazırlanan programla örtüşmektedir. Programın genel amaçlarında ise öğrencilerin değerlere önem vermelerini sağlamak, millî duygu ve düşünceleri güçlendirmek, millî ve evrensel değerleri tanımalarını sağlamak maddeleriyle değerler eğitimi amaçlanmaktadır (MEB, 2015, s.5).

2017 yılında Türkçe Öğretimi Programı tekrar hazırlanmıştır. Programın Temel Felsefesi başlığı altında öğrencilerin içinde bulunduğu toplumla uyumlu, sorumluluk sahibi, millî ve evrensel değerleri içselleştirmiş öz güven sahibi bireyler olarak yetişmeleri amaçlanmaktadır (MEB, 2017, s.3). Bu programda Millî Eğitim Bakanlığının eğitim politikalarında önceliğinin; öğrencilerin millî ve evrensel değerlere sahip, akademik ve sosyal anlamda başarılı, farklı kültürlere saygılı, mutlu ve sağlıklı olarak yetişmelerini sağlamak yönünde olduğu ifade edilmektedir (MEB, 2017, s.5). 2017 programını diğer öğretim programlarından ayıran en önemli nokta değerler eğitimi için ayrı bir başlık açılmasıdır. Programa göre değerlerin eğitim süreciyle birlikte kazandırılmasının, Türk Millî Eğitim Sistemi’nin hedeflerine ulaşmasında ve kültürel devamlılığın sağlanmasında önemli olduğu vurgulanmaktadır. 2017 programında da değer ifadeleri kazanım olarak yer almamaktadır ancak değerlerin öğrenciye hissettirilerek ve yaşantısal hâle getirilerek örtük bir biçimde kazandırılmaya çalışılacağı ifade edilmektedir. Değerler eğitiminin bilincinde olan öğretmenlerin farkındalığı ve becerisi bu süreçte büyük önem taşımaktadır (MEB, 2017, s.7).

Türkçe Öğretimi Programı 2018 yılında güncellenmiştir. Öğretim Programlarının Perspektifi başlığı altında Türkiye eğitim sisteminin temel amacının değerlerimiz ve

yetkinliklerle birleşerek bilgi, beceri ve davranışlara sahip bireyler yetiştirmek olduğu ifade edilmektedir. Bilgi, beceri ve davranışların kazandırılması esnasında değerlerimizin bağlantı ve ufuk işlevi gördüğü ifade edilmektedir. Bu perspektife göre değerlerimiz, toplumumuzun millî ve manevi kaynaklarından damıtılarak dünden bugüne ulaşmış ve yarınlarımıza aktaracağımız öz mirasımızdır. Değerlerimiz başlığı altında ise eğitim sistemimizin, her bir üyesi için uygun ahlaki kararlar alma ve bunları davranışa dönüştürme yeterliliğini kazandırma hedefiyle hareket ettiğinden bahsedilmektedir. Aynı zamanda değerlerimizin ayrı bir konu veya ünite olarak düşünülmediği, öğretim programının her aşamasında yer aldığı belirtilmektedir. Kendi başlarına ve ilişkili olduğu diğer alt değerlerle ele alınması istenen kök değerlerimiz ise şu şekilde ifade edilmiştir: adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik, yardımseverlik (MEB, 2018, s.4; MEB, 2019, s.4). Talim ve Terbiye Kurulunun 06/05/2019 tarihli ve 9 sayılı kararına göre 2019-2020 yılından itibaren uygulanmak üzere Türkçe Öğretim Programı bazı konulardaki değişikliklere göre güncellenmiştir. Bu değişiklikler arasında değerlerimiz ile ilgili bir madde yoktur. 2018 ve 2019 Türkçe Öğretim Programları değerler eğitimi açısından birbirinin benzeridir.

Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu’nun 30 Ekim 2006 tarihinde onayladığı 233 numaralı Milli Kurikulum (Ulusal Ders Programı) yürürlüktedir. Programın birinci bölümünde kişilere yüklenen sorumluluklar bulunmaktadır. Programa göre birey, hızla değişen dünyadaki süreçleri, sorunları ve gelişim eğilimlerini anlamak için insanların, ailenin, toplumun ve devletin çıkarlarına dayanan ulusal ve evrensel değerleri benimser. Programda eğitimli bir bireyin özellikleri şu şekilde ifade edilmektedir:

1. Anadili hakkında derin bir bilgiye sahip olmak,

2. Anavatanının tarihini kültürünü, sanatını, edebiyatını ve bilimsel kazanımlarını bilmek,

3. Vatandaşlık hak ve özgürlüklerine, demokratik ilkelere saygılı; devlete ve çıkarlarına bağlı,

4. Modern teknik ve iletişim araçları hakkında detaylı bilgi sahibi,

5. İnsanlara, ulusal geleneklere, doğaya, ahlaki ve manevi değerlere sahip (Azerbaycan Milli Kurikulumu, 2006).

İlköğretim öğrencilerinden Azerbaycan dilini, ahlaki ve ulusal değerlerini; Azerbaycan sanatını, kültürünü ve tarihini basit bir şekilde ifade edebilmesi istenmektedir. Ortaöğretimin amacı öğrencileri; anadillerini, edebî miraslarını, anavatanın geçmişini, bugününü ve geleceğini sevmeyi ve korumayı, doğayı sevmeyi ve korumayı, ulusal ve

evrensel değerlere saygı göstermeyi, insan haklarına ve özgürlüklerine saygı göstermeyi ve hoşgörüyü teşvik etmek olarak belirtilmiştir. Ortaöğretim öğrencilerinden beklenen ise insan haklarını, vatandaşların hak ve özgürlüklerini değerlendirmek, ahlaki ve etik değerler sağlamak, doğaya karşı duyarlı ve hoşgörülü bir tutum sergilemek ve anadili, ulusal gelenekler, Anavatan tarihçesi ve kültürü, millî gurur ve millî gurur hakkında derinlemesine bilgi göstermektir (Azerbaycan Milli Kurikulumu, 2006).

Azerbaycan Dili dersine ait birebir değerler eğitimi kazanımı bulunmamaktadır. Her iki ülkenin yetiştirmek istediği bireylerin sahip olması hedeflenen özellikler dikkate alındığında günümüz dünyasının gerektirdiği temel özelliklerin, evrensel değerlerin ve ulusal kültür unsurlarının ortak olduğu görülmektedir.