Azerbaycan’ın Tarım ve Gida Sanayi Ürünleri Dış Ticareti

Devlet tarafından tarıma amaçlı şekilde konulan yatırımlar artık sonuç veriyor. Öyle ki, geçtiğimiz yıllara kıyasla ülkemize bir takım tarım ürünlerinin ithalatı azalmıştır. Yani üretilen tarım ve gıda ürünlerinin ülke nüfusunun ihtiyaçlarını karşılama yeteneği artmıştır. Aşağıdaki tabloda Azerbaycan’ın tarım ve gıda sanayi ürünlerinin ihracatı 2012, 2013 ve 2014 yılları itibariyle gösterilmektedir:

Tablo 26

Azerbaycan’ın Tarım ve Gıda Sanayi Ürünleri İhracatı (1.000 USD)

Madde İsmi 2012 2013 2014 2015

Taze ve dondurulmuş balık - 24 - -

Patates 20.176,6 21.510,0 31.968,5 20.950,2

Taze sebze 35.620,2 55.595,2 66.847,8 70.692

Taze meyve 207.735,3 173.311,6 191.952,5 220.087,8

Çay 37.431,1 44.343,0 31.245,1 19.501,5

Buğday unu 29,1 - 23 20,5

Parfümeri ve eczane için

bitkiler ^{3.151,6 5.215,2 5.316,6 -} Şeker pancarı 2.781,6 - - - Bitki yağları 106.153,6 110.009,4 78,976 55.930,5 Hidrogenleşdirilmiş katı ve sıvı yağlar ^{74.665,8 72.811,9 59.548,2 49.545,4} Margarin,diğer gıda karışımları ^{40.946,6 45.035,5 51.810,5 47.846,5} Şeker 214.163,8 243 642,5 221.205,2 212.087,9

Meyve ve sebze konserveleri 9.880,0 12.033,3 8.087,9 3.945,7

Meyve ve sebze suları 8.814,4 9.931,7 9.055,3 6.911

Üzüm şarabı 7.135,4 6.895,1 6.137,9 3.794,7

Koyu alkollü içecekler 11.734,6 20.065,2 20.905,7 20.139

Tütün 7.912,9 10.757,4 12.415,2 7.431,8

Sigara 751,4 - 339,7 1.974,5

Toplam 798.075,0 831.181,0 795.835,1 740.859

Azerbaycan’ın 2012 yılında gerçekleştirdiği toplam ihracatın % 3,3’ünü, 2013 yılında gerçekleştirdiği toplam ihracatın % 3,5’ini ve 2014 yılında gerçekleştirdiği toplam ihracatın % 3,6’sını tarım ve gıda sanayi ürünleri oluşturmaktadır. 2013 yılında 2012 yılına göre Azerbaycan’ın toplam tarım ve gıda sanayi ihracatı % 4,1 oranında artarak, 798 milyon USD’den 831 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2014 yılında 2013 yılına göre % 4,4 oranında azalarak 796 milyon USD’ye, 2015 yılında 741 milyon USD’ye inmiştir.

2014 yılında Azerbaycan’dan ihraç edilmiş patatesin 31,8 milyon USD’lik kısmı, taze sebzenin 66,7 milyon USD’lik kısmı, üzüm şarabının 5,7 milyon USD’lik kısmı Rusya’ya ihraç edilmiştir.

Yukarıdaki tabloya bakarsak Azerbaycan’ın tarım ve gıda sanayi ürünleri ihracatında 2012 yılında 214 milyon USD ile şeker ihracatı en büyük paya sahip. 2013 yılında 243 milyon USD hacminde şeker ihracatı yapan Azerbaycan, şeker ihracatını bir önceki seneye göre % 12,1 oranında yükseltmiştir. 2014 yılında Azerbaycan’ın şeker ihracatı 2013 yılına göre % 10,1 oranında azalmıştır. 2014 yılında Azerbaycan’dan ihraç edilen 221,2 milyon USD’lik şeker ihracatının 128,9 milyon USD’lik kısmı Afganistan’a, 28,2 milyon USD’si Türkmenistan’a, 21,5 milyon USD’si İrak’a, 19,1 milyon USD’si ise Kırgızistan’a gerçekleştirilmiştir.

Azerbaycan’ın bir diğer önemli ihraç ürünü ise fermente edilmiş siyah çaydır. İhracatı gerçekleştirilen siyah çayın 20,6 milyon USD’lik kısmı İrak’a, 6,1 milyon USD’lik kısmı Rusya’ya, 3,2 milyon USD’lik kısmı Gürcistan’a gönderilmiştir.

Tablo 22 incelendiğinde Azerbaycan’ın toplam tarım ve gıda sanayi ihracatındaki payının büyüklüyüne göre sıralamada ikincilik 2012 yılında % 26 oranında payla, 2013 yılında % 20,1 oranında payla taze meyve ihracatına aittir. 2013 yılında 2012 yılına göre Azerbaycan’ın taze meyve ihracatı % 19,9 oranında azalarak 208 miyon USD’den 173 milyon USD’ye inmiştir. 2014 yılında taze meyve ihracatının payı toplam tarım ve gıda sanayi ihracatındaki payı % 24,1 oranına yükselmiştir. 2014 yılında Azerbaycan’dan ihraç edilen toplam taze meyvenin % 75,6 oranını yani 145 milyon USD’lik kısmı Rusya’ya, 22,8 milyon USD’si Almanya’ya, 10,2 milyon USD’si İtalya’ya ihraç edilmiştir.

Tablo 22’den görüldüğü üzere Azerbaycan’ın toplam tarım ve gıda sanayi ihracatındaki payının büyüklüyüne göre üçüncülük ise 2012 yılında % 13,3 oranında payla, 2013 yılında % 13,2 oranında payla, 2014 yılında ise % 9,9 oranında payla bitki yağları ihracatına aittir. 2013 yılında 2012 yılına göre Azerbaycan’ın bitki yağları ihracatı % 3,5 oranında artarak 106 milyon USD’den 110 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2014 yılında ise bir önceki yıla göre bitki yağları ihracatı % 28,2 oranında azalmıştır. 2014 yılında Azerbaycan’dan ihraç edilmiş toplam bitki yağlarının % 93,7 oranlık kısmı yani 74 milyon USD’si İrak’a, 3,7 milyon USD’si Gürcistan’a ihraç edilmiştir. 2014 yılında Azerbaycan’dan ihraç edilmiş tütünün 9,2 milyon USD’lik kısmı Beyaz Rusya pazarlarına, 3,1 milyon USD’lik kısmı Rusya pazarlarına gönderilmiştir.

Bölgelerin sosyo-ekonomik gelişmesine ve nüfusun gıda ürünleri ile güvenli teminatına dair Devlet programlarında öngörülen etkinliklerin başarılı bir şekilde uygulanması, "Tarım ürünleri üreticilerine devlet desteği hakkında "Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanının 2007 yılı 23 Ocak tarihli 1907 numaralı emrinde uygun olarak tarım ürünlerinin üreticilerine her hektar ekim alanının becerilmesinde kullandıkları yakıta ve motor yağlarına göre, ayrıca buğday ve çeltik üretiminin uyarılması amacıyla bütçe sermayesi hesabına yardımların verilmesi, ayrıca üreticilere satılan mineral gübrelerin değerinin ortalama yarısının devlet tarafından ödenmesi, onlara indirimli kredilerin, tohum ve damızlık çalışmaları ayarlanır tedbirlerin uygulanması vb. tarım üretimi alanında yıldan yıla dinamik gelişmenin elde edilmesini sağlayan faktörlerden olmuştur. Bunların sonucu olarak, 2012 yılında 2003 yılına oranla ilk hesaplamalara göre tarımın genel ürünü 42,9 oranında artmıştır. Bazı ürünlerin üretiminin artırılmasında önemli başarılar kazanılmış, tahıl, patates, sebze, kavun ürünleri, ayrıca meyve ve çilek üretimi alanında yüksek göstergeler elde edilmiştir (Çelikpala, 2013: 79).

1995 yılında Azerbaycan’a getirilen gıda mallarının ağırlığı dış ticaret hacminde % 41,6 oranında olduğu halde, 2010 yılının sonuçlarına göre, bu gösterge % 18,6’ya eşit olmuştur. 25 Ağustos 2008 yılında “2008-2015 yıllarında Azerbaycan Cumhuriyeti’nde nüfusun gıda ürünleri ile güvenli teminatına dair Devlet Programı” yürürlülüğe girmiştir. Azerbaycan’ın 2012 yılında gerçekleştirdiği toplam 9,7 milyar USD’lik ithalatın % 12,4’ünü 1,2 milyar USD ile, 2013 yılında gerçekleştirdiği 10,7 milyar USD’lik ithalatın % 12,1’ini 1,3 milyar USD ile, 2014 yılında 9,2 milyar USD’lik

toplam ithalatın % 13,7’sini 1,26 milyar USD’lik tarım ve gıda sanayi ürünleri ithalatı olmuştur. 2013 yılında 2012 yılına göre Azerbaycan’ın toplam tarım ve gıda sanayi ithalatı % 8,3 oranında artmış, 2014 yılında bir önceki yıla göre % 3,6 oranında azalmıştır. Aşağıdaki tabloda Azerbaycan’ın tarım ve gıda sanayi ürünlerinin ithalatı 2012-2015 yılları itibariyle gösterilmektedir:

Tablo 27

Azerbaycan’ın Tarım ve Gıda Sanayi Ürünleri İthalatı (1.000 USD)

Madde İsmi 2012 2013 2014 2015

Büyükbaş hayvan eti 6.740,9 12.289,8 9.938,1 10.899,7

Kanatlı kuş eti ve ilave et ürünleri 7.492,8 1.959,2 7.017,6 6.240,9

Taze ve dondurulmuş balık 6.023,8 7.888,8 7.989,4 6.868,7

Süt ve krema 6 966,8 9.441,3 7.525,9 5.761,7

Tereyağı ve diğer süt yağları ve

macunları ^{29 591,1 21 313,7 25.118,6 22.392,6} Kuş yumurtaları 10 308,8 9.245,4 10.513,4 8.609,1 Patates 5 531,4 7.211,4 8641,8 11.204,9 Taze sebze 13 453,1 4.051,4 2390,5 6.149,3 Taze meyve 19 734,2 13.506,2 10.000,5 33.299,5 Çay 16 444,0 20 321,8 18,992 16.319,9 Buğday 339 828,5 395.282,4 293.942,8 296.831 Mısır 20 222,6 27 663,7 26.024,4 31.202,6 Pirinç 6.302,0 6.625,8 2,661 8.031,5 Buğday unu 6,108 17.975,1 1.395,6 1.601,9 Bitki yağları 95.516,3 68.571,1 71.455,9 70.291

Margarin, diğer gıda karışımları 11.314,6 6.702,1 16,078 13.227,4

Et sosisi 2.235,4 2,59 4.003,4 1.978,6

Et ve balık konservleri 11.023,4 12.221,7 8.941,2 6.760,1

Ham şeker ve şeker 175,59 201,516 205.275,4 124.490,7

Şeker mamulleri ürünleri 25.641,9 24.944,9 28.674,5 23.135,2

Çikolata ve çikolata ürünleri 40.651,7 46.731,9 43,035 33.411,4

Makarna ürünleri 3.706,9 3.590,1 3.558,3 51.14,1

Meyve ve sebze ürünleri 17.243,7 20.922,1 20.074,5 16.514,4

Meyve ve sebze suları 6.470,1 7.291,2 7.214,2 4.245,3

Bira 766,2 450,3 571,3 1.711,7 Üzüm şarabı 3.125,2 2.590,2 2.114,6 1.140 Votka 6.724,5 9.069,4 11.352,5 13.633,2 Etil alkol 877,4 678,7 905,8 761,7 Tütün 5.127,9 5.784,1 9.230,6 10.333,1 Sigara 298.469,4 333.045,3 390.163,6 287.275,1 Yemek tuzu 3.682,1 2.904,6 2.429,2 1.923 Toplam 1.202.914,7 1.304.379,7 1.257.229,6 1.081.359

Yukarıdaki tablodan görüldüğü üzere 2015 yılında Azerbaycan’ın toplam tarım ve gıda sanayi ürünleri ithalatı 2014 yılına göre % 14 oranında azalmıştır.

Yukarıdaki tabloya bakarsak Azerbaycan’ın tarım ve gıda sanayi ürünleri ithalatında 2012 yılında 339,8 milyon USD ile buğday ithalatı en büyük paya sahiptir. 2013 yılında 395,3 milyon USD hacminde buğday ithalatı yapan Azerbaycan, buğday ithalatını bir önceki seneye göre % 16,3 oranında yükseltmiştir. 2014 yılında buğday ithalatı 2013 yılına göre % 25,6 oranında azalarak toplam tarım ve gıda sanayi ithalatınta ikinci sıraya inmiştir. 2014 yılında Azerbaycan’a ithal edilen toplam buğdayın % 50,6 oranı Rusya’dan, % 46,2 oranı Kazakistan’dan, % 3 oranı Türkiye’den getirilmiştir.

2014 yılında Azerbaycan’a getirilmiş büyükbaş hayvan etinin % 50,7’si Hindistan’dan, % 36,5’i Ukrayna’dan, kanatlı kuş etinin % 51’i ABD’den, % 27,4’ü Brezilya’dan, % 14,5 oranı Türkiye’den ithal edilmiştir. Aynı yılda ithal edilmiş toplam tereyağ ve diğer süt yağları ve macunlarının % 80,4’ü Yeni Zelanda’dan, % 6,2’si Fransa’dan tedarik edilmiştir.

Tablo 23’e göre Azerbaycan’ın toplam tarım ve gıda sanayi ithalatındaki payının büyüklüyüne göre sıralamada ikincilik 2012 yılında % 24,8 oranında payla, 2013 yılında % 25,5 oranında payla sigara ithalatına aittir. 2013 yılında 2012 yılına göre Azerbaycan’ın sigara ithalatı % 11,6 oranında, 2014 yılında 2013 yılına göre % 14,6 oranında artarak 390 milyon USD’ye ulaşmıştır. 2014 yılında ithal edilen toplam sigaranın % 51,4 oranı Rusya’dan, % 31,7 oranı Ukrayna’dan, % 7,5 oranı Almanya’dan, % 7,5 oranı Hollanda’dan ithal edilmişdir.

Yukarıdaki tablodan anlaşıldığı üzere Azerbaycan’ın toplam tarım ve gıda sanayi ithalatındaki payının büyüklüyüne göre üçüncülük ise 2014 yılında % 16,3 oranında payla ham şeker ve şeker ithalatına aittir. Adı geçen ürünün toplam ithalatının % 99,7’si Brezilya’dan tedarik edilmektedir.