Azerbaycan’ın Dış Ticaret Mevzuatı ve Dış Ticaret Anlaşmaları

Dış ticaret mevzuatında sürekli yeni düzenlemeler yapılmaktadır. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde dış ticaret işlemleri; 24.06.1997 tarihinde onaylanan Cumhurbaşkanı Fermanı, Katma Değer Vergisi’nden Muaf Olan Malların Listesi hakkında 124 nolu Karar ve Gümrük Vergilerinin Oranları hakkında 12 Nisan 2001 tarih ve 80 nolu Kararlar çerçevesinde yürütülmektedir (T.C. Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, 2004: 11).

Ülke sınırları içerisinde üretilen veya ithal edildikden sonra yeni bir üretim sürecine sokularak mamul hale getirilen malların ihracı gerçek ve tüzel kişiler tarafından serbestçe yapılabilmektedir. Bankalar Kurulu tarafından yapılan veya ilgili devlet organlarından izin alınarak gerçekleştirilen ihracat işlemleri dışında kalan bütün diğer malların ihracı gümrük organlarına beyan edilerek gerçekleştirilmektedir.

Kredili ihracat işlemlerinde ihracatı yapan şirketin devlet şirketi veya en az % 50’si devlete ait olan şirketler olması halinde, anlaşmaların mutlaka Ekonomi Kalkınma Bakanlığı’na kaydedilmesi gerekmekte olup diğer hallerde kredili ihracat Gümrük Organlarına önceden beyan edilerek gerçekleştirilebilmektedir. Azerbaycan Cumhuriyeti’nde devlet kuruluşlarında üretilmiş malların ihracı ancak, üretimi gerçekleştirenlere ürün bedelleri tam olarak ödendikden sonra mümkün olabilmektedir (Benli, 2008: 3).

Yeniden ihracat işlemlerinde ise ihracat işlemleri ile ilgili yapılan anlaşmalar Azerbaycan Cumhuriyeti’nin uluslararası yükümlülükleri gereğince belirtilen durumlarda Ekonomi Kalkınma Bakanlığı’ndan kayıttan geçirilmesi, diğer hallerde ise Gümrük Organlarına beyan edilmesi ile gerçekleşmektedir (AREKB Yayınları, www.economy.gov.az, Erişim: 06.01.2016). Konsinye ticaretinde süre, malların Gümrük Organlarına beyan edildiği günden itibaren en fazla 180 gündür, satıştan elde edilen hasılat malların satışından itibaren 10 iş günü içerisinde Azerbaycan Cumhuriyeti’ndeki banka hesabına yatırılmalıdır. Geçici ihraç amacıyla gönderilen mallar Gümrük Vergileri ödenmek şartıyla gönderildikleri ülkelerde satılabilir. Aksi taktirde mallar 30 gün içerisinde tekrar geri getirilmelidir (AGB Yayınları, www.customs.gov.az, Erişim: 07.01.2016).

İthalat işlemleri – başka ülkelerde üretilmiş malların, ülkedeki alıcılar tarafından satın alınmasıdır (Kaya, 2011: 11). Azerbaycan Cumhuriyeti’ne gerçek ve tüzel kişiler tarafından kendi dövizleri ile konsinye veya devlet garantisine bağlı olmayan krediler hesabına yapılan ithalat işlemleri ile ilgili yapılmış anlaşmalar Gümrük Organlarına beyan edilmek suretiyle gerçekleştirilmektedir. Bakanlar Kurulu tarafından yapılan ve ilgili devlet organlarından izin veya lisans alınarak gerçekleştirilen ithal işlemleri hariçtir.

Gerçek ve tüzel kişiler tarafından ithal edilen malların gümrük değerlerinin kontrolü yapılmakta olup, bu işleri Gümrük Organları yapmaktadır. Bazı stratejik malların ithalatı (silah, barut, patlayıcı maddeler vb.) Bakanlar Kurulu’nun izni ile gerçekleştirilmektedir. Barter yoluyla yapılan dış ticaret işlemlerinde, eşdeğer malların gönderilmesi ve teslim süresi en fazla 90 gündür. Mallar gönderilmediği takdirde mal bedeli mukavelede belirtilen döviz cinsi ile 10 iş günü içinde alacaklının banka hesabına yatırılmalıdır. Ayrıca, barter işlemleri İktisadi İnkişaf Bakanlı’ğının iznine tabidir.

Geçici kabul işlemlerinde, ihracat ve ithalat işlemlerini yapan devlet müessesini ise Ekonomi Kalkınma Bakanlığı’ndan izin alınarak, gerçek ve tüzel kişiler tarafından yapılması halinde ise Gümrük Organlarına beyan edildikden sonra gerçekleştirilir. Ayrıca, kuralların Azerbaycan Cumhuriyyeti Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenmesi kaydıyla Ekonomi Kalkınma Bakanlığı’nın izni ile sınır ticareti yapılabilmektedir. İhraç

edilen malların bedelinin önceden ödenmiş olması veya dönülemez akreditif yolu ile veya yetkili bankaların teminatının bulunması gerekmektedir (Hüseynova, 2007: 79).

Hüseynova’ya (2007: 80) göre Gümrük Vergileri - Azerbaycan’a ithalat esnasında mal gruplarına göre nisbi olarak % 0, % 0,5, % 1, % 3, % 10 ve % 15 olarak gümrük vergisi uygulanmaktadır, maktu vergi oranları ise ölçü birimlerine göre (kg., t., adet, m2, m³, cm³, metre, çift) farklılık arz etmekte ve USD ile 0,06 sentten 40 USD’ye kadar çıkmaktadır. Azerbaycan Cumhuriyeti Gümrük Organları tarafından asgari ithal fiyatı belirlenerek, bu fiyatın altında beyan edilen mallara belirlenmiş fiyatlar üzerinden Gümrük Vergisi uygulanabilmektedir. Bu yetki Gümrük Kanunda düzenlenmiştir.

Dış Ticarette Standardizasyon Uygulanması – Azerbaycan Cumhuriyeti’nin “Tüketici Haklarının Korunması Hakkında Kanun” gereğince uygunluk sertifikası (Standart Belgesi) olmayan ürünlerin satışı ve kullanılması yasaktır ve Azerbaycan’a yabancı ülkelerden ürünlerin ithalatının yapılabilmesi için milli sertifika belgelerine uygun olarak, ürünlerin standartlara uygunluk belgesi ve deneme protokollarının “Azerdevletstandard”a sunulması ve sunulan ürünlere milli sertifikalaştırma sisteminde testlerin yapılması gerekmektedir. Ancak, ithal edilen ürünlerde BDT Ülkeleri’nin standart kurumları ile TSE tarafından verilen standart belgeleri geçerli olarak kabul edilmekte olup TSE ile Azerdevletstandard arasında yapılan anlaşma dolayısı ile Türkiye’den TSE belgesi ile gelen ürünler diğer ülke ürünlerine göre avantajlı konumdadır (Hüseynova, 2007: 80).

Azerbaycan, BDT üyesi yedi ülke ile ikili serbest ticaret anlaşmaları imzalamıştır. Ancak bu anlaşmaların ticareti tam anlamıyla serbestleştiren hükümleri henüz tamamıyla yürürlüğe girmemiştir. Azerbaycan’ın Serbest Ticaret Anlaşması imzaladığı ülkeler aşağıdakilardır (AREKB Yayınları, www.economy.gov.az, Erişim: 06.01.2017):

1. Rusya Federasyonu – 30 Eylül 1992, 2. Moldova – 26 Mayıs 1995, 3. Ukrayna – 28 Temmuz 1995, 4. Türkmenistan – 18 Mart 1996, 5. Özbekistan – 27 Mayıs 1996, 6. Gürcistan – 10 Haziran 1996, 7. Kazakistan – 10 Haziran 1997.

Anlaşmalar çerçevesinde bu ülkelerle Azerbaycan arasındaki ticarette gümrük vergileri ve diğer eş etkili vergiler uygulanmayacaktır.

Azerbaycan halihazırda Rusya, Gürcistan, Kazakistan ve Ukrayna’dan ithal edilen mallara gümrük vergisi uygulamamaktadır. Temmuz 1999’da Azerbaycan AB ile bir “Ortaklık Ve İşbirliği Anlaşması” imzalamıştır ve bu anlaşmanın hedeflerinden biri Azerbaycan mevzuatını AB yasalarına uyumlu hale getirmekte olup uyum sağlanacak konular arasında fikri mülkiyet haklarının korunması, yatırımlar ve mülkiyet haklarına ilişkin alanlar da bulunmaktadır. Anlaşma Azerbaycan’a AB nezdinde “en çok kayrılan ülke” olma hakkını da tanımıştır (Karabayır vd., 2005: 7).

Azerbaycan, 30 Haziran 1997 yılında DTÖ’ye katılım amacıyla başvurmuş, aynı yılın Temmuz ayında Dünya Ticaret Örgütü’nde temsil için üyeler seçilmiştir ve seçilen üyelerin başlıca hedefi; Azerbaycan’ın var olan uluslararası ticaret siyasetlerini incelemek ve DTÖ üyesi ülkelerin tecrübelerinden yararlanarak Azerbaycan’ın standartlarını en üst seviyelere çıkarmaktır. (Zengin, 2010: 292). Piyasaya erişim konusundaki iki taraflı görüşmeler, malların ve hizmetlerin sunumunun gözden geçirilmesi temeline dayandırılmaktadır (Akyıldız, 2008: 276).

Azerbaycan, üyelik için gerekli reformları uygulamaya başladıkça, kısa dönemde, tarifelerde, gümrük prosedürlerinde, vergilendirmede, bankacılık ve finans alanında yapacağı uyumlaştırma çalışmaları nedeniyle finansal yüklerle karşılaşmakla birlikte; uzun vadede, DTÖ üyeliği ile birlikte ülkenin gireceği dışa açılma sürecinin etkisiyle rekabetin artması, yerel reformların hızlanması, yabancı ülkelere mal girişinin kolaylaşması ve yerli firmaların uluslararası kalite standartlarına uyumunun sağlanması gibi çeşitli avantajlar elde edecektir. 2005 yılının sonunda, Azerbaycan’ın uyguladığı ağırlıklı ithalat vergisi oranı % 5,7 olup, bu oran zaten uluslararası ortalamanın altındadır. Bu anlamda, DTÖ üyeliği sonrası tarife uyumu açısından ciddi bir sorun olmayacaktır (Zengin, 2010: 292).