Aydınlatma

Aydınlatmanın (hem doğal hem elektrikli aydınlatma) okuldaki aktivitelerin gerçekleĢmesini teĢvik edici bir katkısı olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Ġyi bir aydınlatmanın amacı, sadece yeterli ıĢığı sağlamak değil, bina kullanıcılarına görevlerini güvenli ve konforlu bir ortamda sağlamak ve çevreye tasarımla uyumlu bir güzellik de katmaktır.

Gündüz saatlerinde doğal aydınlatma temel kaynak olmalıdır ancak doğal aydınlatmanın soluk kaldığı zamanlarda elektrikli aydınlatmadan yararlanılmalıdır. Mimari tasarımda pencerelerin tasarımı oran ve iĢlevsellik arasındaki dengeyi gerektiren önemli bir unsurdur. Ġlginçtir ki binanın çoğu iç ve dıĢ karakteri pencere tasarımıyla doğmaktadır ve genellikle binanın çekiciliği pencere tasarımındaki dengenin bozulmasıyla kaybolabilmektedir. IĢığı tam alamayan iç mekânlar itici ve kasvetli olabilirken aĢırı ıĢık alması yaz aylarında aĢırı güneĢe maruz kalmaya sebep olabilmektedir ve kıĢ aylarında da ısının kaybolmasına yol açabilmektedir. Ayrıca pencere tasarımına dikkat edilmemesi binanın görsel olarak zayıf kalmasına, yetersiz havalandırılmasına ve çekici olmayan bir mekana dönüĢmesine sebep olabilir (Loe, Watson, Rowlands, Mansfield, Venning ve Baker, 1999). Dolayısıyla aydınlatmanın okul tasarımında Ģu unsurları yerine getirilebilmesini sağlayacak Ģekilde planlanması gerekmektedir (Loe, ve diğerleri, 1999; Orlowski, Loe, Watson, Rowlands, Mansfield, Venning, Seager, Minikin, Hobday ve Palmer, 1997):

27

 Aydınlatma ve mimarinin bütünleĢmesi: Doğal aydınlatma ve elektrikli aydınlatmanın bina tasarımında bütünleĢmesi gerekmektedir.

 Görev /aktivite aydınlığı: ĠĢlevsel aydınlatma olarak da ifade edebileceğimiz aydınlatma kullanıcılara çeĢitli görev ve aktiviteleri kolaylıkla ve görsel olarak rahatsızlık duymadan yürütebilmelerini sağlamalıdır dolayısıyla tasarımcının bu gereklilikleri dikkatli bir Ģekilde değerlendirmesi önemlidir. Okuma, yazma ve tipik okul aktiviteleri belli bir aydınlatma düzeyi gerektirmektedir ancak görsel ödevler gibi daha detay gerektiren ödevler için daha yüksek düzeyde aydınlatma gerekebilmektedir. Burada önemli olan diğer bir husus da görsel konfordur. Bunun için göz kamaĢmasına, göz ağrısına, baĢ ağrısına sebep olmaması için parlaklık düzeyinin normal olması gerekmektedir. Bunun için parlak ıĢıklar, güneĢ ıĢığına direkt alması ya da elektrikli aydınlatma donanımı gibi unsurların düĢünülmesi gerekmektedir. Ayrıca aydınlatma için kullanılan lambaların titrememesi de önemlidir.

 Aydınlatma maliyeti: Aydınlatma donanımı ve kurulumu açısından hem sermaye hem iĢletme maliyetleri göz önünde bulundurulmalıdır ve böylelikle yanlıĢ ekonomik sonuçların önüne geçilebilmelidir.

 Aydınlatma Bakımı: Aydınlatma donanımının kurulumundan itibaren aydınlatma düzeyi sürekli olarak azalma gösterir. Buna lambalar üzerindeki kirler, toz, armatürler ya da doğal aydınlatma için kullanılan pencerelerdeki kirler sebep olabilmektedir. Dolayısıyla aydınlatma düzeneğinin sürekli ve düzenli bakımının yapılması gerekmektedir.

 Görsellik için aydınlatma: Bir okul için ödev ve aktiviteler için uygun aydınlatma sağlamak elbette önemlidir ancak aynı Ģekilde mekânın görünümü için de aydınlatma önemlidir. Mekânı aydınlatmak, oraya parlaklık ve ilginçlik katacaktır. Duvarlardaki parlak yüzeyler bu görselliğe katkıda bulunacaktır. Aydınlatmanın renk görünümü de ortama ―sıcaklık‖ ya da ―serinlik‖ katmak açısından diğer bir ayrıntıdır.

 Aydınlatma ve enerji tasarrufu: Birincil enerji kullanımını azaltmak için ve bundan dolayı karbondioksit emilimini düĢürmek ve ayrıca aydınlatma maliyetini de düĢürmek için enerji tasarrufu göz önünde bulundurulmalıdır. Dolayısıyla doğal aydınlatmadan mümkün olduğunca yararlanabilmek, enerji tasarruflu aydınlatma araçlarını seçmek ve elektrikli aydınlatmadan sadece

28

gerekli olduğu zamanlarda yararlanmak enerji tasarrufu yapılmasını sağlayacaktır.

Fiziki mekânlarda doğal aydınlatmanın öğrenme üzerinde olumlu etkileri olan birçok deneysel çalıĢma yapılmıĢtır. Bu çalıĢmaların sonucuna göre pencerelerin olduğu sınıflarda doğal aydınlatma ile öğrencilerin sınavlardan aldıkları puanların, suni aydınlatma kullanılan sınıflardan daha yüksek olduğu görülmüĢtür (Kuller ve Lindsten, 1992; Grocoff, 1995; O‘Connor, 1999; Harrigan, 1999). Tablo 3‘te okul mekânlarındaki aydınlatmaya iliĢkin standartlar verilmiĢtir.

Tablo 3.

Okullar için Aydınlatma, Düzgünlük Oranı ve Sınırlı Göz KamaĢması indeksi Standart Güvenceli Aydınlık lüks Düzgünlük Oranı Sınırlı Göz KamaĢması indeksi 1. Genel Derslikler 300 * 0.8 19 2. Yakın ve detaylı çalıĢmalar gerektiren derslikler (resim dersliği, el sanatları dersliği, vs.) 500* 0.8 19 3. Sirkülasyon Alanları: koridorlar, merdivenler, giriĢ holleri, lobi ve bekleme alanları, danıĢma alanları 80-120* 175-250* 250-350* - - - 19 19 19 4. Atria 400* - 19

Kaynak: (Loe, ve diğerleri, 1999)

Görsel algılamanın temel verisi olan ıĢığın oluĢturduğu aydınlığın azlığı-çokluğu yapılan eylemin niteliğine bağlı olarak değiĢmektedir. Ġlgili literatürde, dersliklerde sağlanması gereken aydınlık düzeyi değerleri Tablo 3‘te verilmiĢtir (Loe, ve diğerleri, 1999). Buna göre yakın ve detaylı çalıĢma gerektiren dersliklerde (resim, el sanatları derslikleri, vs.) aydınlık düzeylerinin yüksek (500 lüks) olması gerekmektedir. Atria (orta avlu, kapalı teneffüs alanları) alanlarında ise bu oran en az 400 lüks olmalıdır çünkü bu alanlarda bireysel ya da grup çalıĢmaları yapılabildiği, öğrencilerin sosyalleĢtiği, yemek yedikleri, dolaĢtıkları ve sergi gibi birçok aktivite yapıldığı görülmektedir.

29

Bir mekanda, genel aydınlatma ve bölgelik aydınlatma olmak üzere aydınlığın iki ayrı dağılım özelliğinden söz edilebilir. Dersliklerde, öğrencilerin oturduğu bölümde aydınlık gereksinimi benzerlik gösterdiği için düzgün yayılmıĢ genel aydınlatma yapılması uygun olur. Aydınlığın düzgünlük oranı, minimum aydınlık düzeyinin, ortalama aydınlık düzeyine oranıdır (Aydın Sözen ve ġerefhanoğlu Sözen, 2016). Tablo 3‘te, derslikler için 0,8 düzgünlük oranı önerildiği görülmektedir.