Avrupa Ombudsmanı’nın Statüsü

1993 tarihinde Lüksemburg’da yapılan konferans sonucunda, demokrasi, şeffaflık ve subsidiarite üzerine bir bildiri kabul edilmiştir. Bunun yanında, Parlamento, Komisyon ve Konsey, Lüksemburg’daki konferans sırasında üç farklı kurumlararası antlaşma hazırlamıştır. Bunlarda bir tanesi, Ombudsmanın görevlerine dair kuralları ve şartları içermekte olan ve Parlamento tarafından hazırlanmış karar taslağına ilişkindi128. 9 Mart 1994’de Avrupa Parlamentosu, Avrupa Ombudsmanının statüsünün belirlendiği kararı kabul etmiştir.129

Bu kararla, Avrupa Birliğini kuran anlaşmanın 138e (4) maddesine, Avrupa Kömür ve Çelik Birliği’ni kuran anlaşmanın 20d (4) maddesine ve Avrupa Atom Enerji Birliği’ni kuran anlaşmanın 107d (4) maddesine göre Ombudsman’ın faaliyetlerinin uygulanması ile ilgili maddeler ve genel kurallar tespit edilmiştir(md.1/1). Ombudsman görevini yerine getirirken, AB Antlaşması’nda verilen yetkilere uygun olarak hareket eder (md.1/2). Ombudsman yargı mercileri önündeki vakıalara müdahale edemez ya da yargısal bir karar verildiyse bu kararın doğruluğunu tartışamaz (md.1/3).

125

http://www.euro-ombudsman.eu.int/glance/tr/#Target3 ( 29.01.2008 ) 126

http://ombudsman.europa.eu/report95/en/rep95_1.htm (29.01.2008 ), Jacob SÖDERMAN, “The Early Years of the European Ombudsman” in The European Ombudsman, Origins, Establishment, Evolution, Office for Offical Publications of the European Communities, Luxembourg, 2005, s. 87.

127 _{a.g.e., s. 86.} 128

Epaminondas A. MARIAS, The European Ombudsman Working Document, European Institute of Public Administration, Maastricht, 1994 (a), s. 76.

Avrupa Ombudsmanı’nın statüsünün belirlendiği düzenlemenin 2. maddesine göre Ombudsman, Antlaşmalarda ve aşağıda belirtilen sınırlar dahilinde, yargı görevini icra eden ATAD ve ATİDM dışında, Topluluk kurum ve organlarının aktivitelerindeki kötü yönetimlerini açığa çıkarmakta yardımcı olmalıdır. Birlik kurum ve organları haricinde hiçbir kurum ya da merciin faaliyetleri Ombudsman denetiminin konusu yapılamaz.

Ombudsman’a kimlerin şikayette bulunabileceği de 2.maddenin 2. paragrafında belirtilmiştir. Buna göre; bir üye devlette ikamet eden gerçek ya da merkezi bir üye devlette bulunan bütün tüzel kişiler, direk ya da Avrupa Parlamentosu üyeleri aracılığı ile Birlik kurum ve organlarının kötü yönetimleri hususunda Ombudsmana şikayette bulunabilir. Yargı görevini icra eden ATAD ve ATİDM bu organların dışındadır. Ombudsman şikayet kendisine ulaşır ulaşmaz kurum ya da organı bilgilendirmekle yükümlüdür.

Ombudsman’a şikayette bulunan kişi, şikayet dilekçesinde şikayete konu olan olayı ayrıntılı olarak tanımlamalıdır. Ayrıca şikayette bulunan kişi, şikayetinin gizli kalmasını talep etme hakkına sahiptir (md.2/3). Başvurulardaki başvuru süresi de bu düzenlemede yer almıştır. Buna göre; şikayete sebep oluşturan gerekçeler öğrenildikten sonra iki yıl içinde Ombudsman’a başvurulması gerekmektedir. Ayrıca şikayete sebep oluşturan durumla ilgili kurum ya da kuruluş nezdinde daha önceden gerekli idari girişimlerin yapılmış olması gerekir. Yani iç idari yollarının tüketilerek Ombudsman’a şikayette bulunulması gerekmektedir (md.2/4).

Avrupa Ombudsmanı’na yapılan başvuruların büyük bölümü Ombudsman’ın görev alanı dışındaki şikayetlerden oluşmaktadır. Özellikle vatandaşlar kendi ulusal ombudsmanlarına yapmaları gereken başvuruları, Avrupa Ombudsmanı’na yapmaktadırlar. Ya da AB’nin herhangi bir kurumuna ya da organına yapılması gereken başvurular direk Ombudsman’a yapılmaktadır. Böyle durumlarda Ombudsman şikayette bulunan kişiye başka bir merciiyi adres göstererek o merciiye gitmesini tavsiye edebilir (md.2/5).

Şikayetlerin ombudsmana iletilmesi idari ve yargısal yollara başvuruya ilişkin zamanaşımı sürelerini etkilemez. Ayrıca, Ombudsman devam etmekte olan veya biten hukuksal prosedür nedeniyle bir başvuruyu kabul edilemez olarak nitelerse ya da araştırmasına son vermesi gerekirse daha önce başlattığı araştırmanın sonuçlarını rafa kaldırmak zorundadır (md.2/7).

2. maddenin 8. paragrafına göre; İç yönetimin sunduğu istekler ve şikayetlerle ilgili bütün olasılıklar dışında Ombudsman’a hiçbir şekilde kamu kurum ve kuruluşları ve bunların resmi ve diğer çalışanları arasındaki iş ilişkileri ile ilgili şikayet yapılamaz. Ayrıca, Personel Yönetmeliği’nin 90(1) ve (2)inci maddelerinde anlatılan prosedürlere göre sorumlu kişi ve zaman limiti tarafından sona erdirilmiştir ve bu nedenle de şikayet sona ermiştir.

Ombudsman, eğer şikayette bulunulan konu hakkında araştırma yapmaya başlarsa, incelemeye aldığı duruma ilişkin olarak şikayette bulunan ilgili kişiyi bilgilendirmelidir (md.2/9).

Ombudsman’ın statüsünün belirlendiği düzenlemede, Ombudsman’ın hangi durumlarda soruşturma ya da araştırma yapabileceği de açıklanmıştır. Buna göre; Ombudsman kendiliğinden ya da herhangi bir şikayet üzerine Topluluk kurum ve organlarının kötü yönetimleri ile ilgili soruşturma yapabilir. Ombudsman, soruşturmaya başladığında, incelemeye aldığı duruma ilişkin olarak ilgili kurum ya da organı bilgilendirmek zorundadır (md.3/1). Ombudsman soruşturmaya başladığında Birlik kurum ve kuruluşlarından belirli belgeler isteyebilir. Birlik kurum ve organları Ombudsman’ın istediği tüm bilgi ve belgeleri vermelidir. Ancak usulüne uygun olarak gizliliği olan bazı belgeleri vermeyi reddedebilirler (md.3/2).

Birlik kurum ve organları, Ombudsman’ın istemesi halinde, orijinali üye ülkelerde olan ve üye devletlerin önceki antlaşmalarda kanunen sır olarak gösterdikleri belgeleri vermek zorundadır. Orijinali üye ülkelerde olan gizli belgeler önceden izin alınarak edinilebilir. Gizlilik niteliği olsun olmasın Ombudsman bu belgelerin içeriğini hiçbir şekilde açığa çıkaramaz. Ayrıca Birlik kurum ve organlarının memur ve diğer çalışanları, Ombudsman’ın isteği ile tanıklık etmek zorundadırlar. Memurlar kendi

adlarına ve kanunlara uygun olarak yöneticileri adına konuşabilir. Görevlerinin gerektirdiği profesyonel sırları saklayabilirler (md.3/2).

Ombudsman soruşturma yaptığı sırada Birlik kurum ve organlarından belirli yardımlar ya da belgeler talep eder fakat beklediği yardım verilmezse Avrupa Parlamentosu durumdan haberdar edilir (md.3/4). Ombudsman şikayette bulunulan kötü yönetim örneğini mümkün olduğunca çabuk çözümler (md.3/5) ve kötü yönetim tespit edildiği zaman ilgili kurum ya da organa iletilir. İlgili Birlik kurum ya da organ üç ay içersinde Ombudsman’a detaylı görüş bildirir (md.3/6). Ombudsman kurumun görüşünü aldıktan sonra, Avrupa Parlamentosu’na ve ilgili kuruma bir rapor sunar. Raporunda tavsiyelerde bulunabilir. Başvuruyu yapan kişiye yapılan araştırmanın sonuçları hakkında bilgi verir (md.3/7). Bu şekilde çalışan Ombudsman, her yılın sonunda Avrupa Parlamentosu’na soruşturma sonuçları ile ilgili bir rapor sunar (md.3/8).

Ombudsman’ın statüsünün belirlendiği düzenlemenin 4/1. maddesine göre Avrupa Birliği Antlaşması’nın 214. maddesi, AKÇT’nı kuran Antlaşmanın 47(2). Maddesi ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu’nu kuran Antlaşmanın 194. maddelerine göre, Ombudsman ve Ombudsmanlık Kurumu personeli, soruşturmaların sonuçlarında elde ettikleri belge ve dokümanları açıklamamalıdır. Aynı zamanda, gerekli gördüklerinde, 2. paragraftaki taraflar hariç, şikayette bulunan kişi ya da üçüncü kişilere zarar verecek bilgileri gizli tutabilirler.

Ombudsman araştırma sırasında ceza hukukuna ilişkin durumlarla karşılaşırsa durumdan yetkili ulusal mercileri, Avrupa Topluluğu Üye Devletler Daimi Temsilciliği aracılıyla bilgilendirir. Topluluk kurum ve personelleri ile ilgili bir durumda uygun bulunması durumunda, Avrupa Topluluğu Ayrıcalık ve Dokunulmazlık Protokolü (ATDP)’nün 18. maddesinin ikinci paragrafına başvurulabilinir.130 Ombudsman ayrıca, Topluluk kurum ve organlarını, disiplinle ilgili bir durumdan dolayı hakkında soruşturma yapılan memurları hakkında bilgilendirir (md.4/2).

130 _{Avrupa Topluluğu Ayrıcalık ve Dokunulmazlık Protokolü’nün 18. maddesine göre; Birlik kurumları,} bu protokolün uygulanması sürecinde ilgili üye ülke kurumları ile işbirliği yapar. ATDP için bkz.

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2004:310:0261:0266:EN:PDF

Ombudsman, soruşturmasını yaparken şikayette bulunan kişilerin hak ve menfaatlerini olabildiğince korumada yardımcı olmalıdır. Araştırmayı daha etkili ve kesin kılacaksa ombudsman, ulusal ombudsmanlar ya da benzer kuruluşlarla yasaların elverdiği ölçüde işbirliği içerisine girebilir. Fakat bu 3. maddede bahsedilen sır niteliğindeki bazı belgeleri talep edebilir anlamına gelmemelidir (md.5).

Ombudsman’ın statüsünün belirlendiği düzenlemenin 6. maddesinde Avrupa Ombudsmanı’nın seçilme usulleri düzenlenmiştir. Buna göre; Ombudsman, Avrupa Parlamentosu tarafından, seçimlerden sonra parlamentonun görev süresi boyunca seçilir ve aynı Ombudsman’ın yeniden seçilmesi mümkündür (md.6/1).

Ombudsman her şeyden önce Birlik vatandaşı olmalıdır. Medeni ve siyasi haklara sahip, bağımsızlığından şüphe edilmeyecek kişiler arasından seçilir. Kendi ülkesindeki yüksek yargı görevlisinin sahip olması gereken şartlara sahip olmalıdır ya da görevin gerektirdiği bilgi ve uzmanlığı olmalıdır (md.6/2). Burada Ombudsman’ın eğitim durumu konusundaki genel teamül hukuk ya da hukuk bilgisine yeterince sahip olan bir kişi olması gerektiğidir.

7. maddede Ombudsman’ın görevinin sona ermesi durumları düzenlenmiştir. Ombudsman çalışma döneminin sona ermesi, istifa etmesi ya da görevinden azledilmesi hallerinde, göreviyle ilgili uygulamaları bırakmalıdır (md.7/1). Ombudsman görevinden azledilmesi durumu dışında, yerine yeni birisi atanana kadar görevinde kalmalıdır (md.7/2). Ombudsman’ın görev dönemi bitmeden ayrılması durumunda, üç ay içersinde Parlamento’nun kalan süresinde görev yapmak için bir halef atanmalıdır (md.7/2).

Ombudsman, görevlerini yerine getirmesi için aranan şartları kaybederse ya da bir takım uygunsuz davranışlarından dolayı suçlu bulunursa Avrupa Parlamentosu’nun talebi üzerine ATAD tarafından görevinden alınabilmektedir (md.8). Ombudsman görevini yerine getirirken bağımsız olmak zorundadır, Avrupa Birliği ve AB vatandaşları yararına hareket eder. Herhangi bir hükümet ya da diğer bir organdan talimat alamaz. Göreviyle bağdaşmayacak eylemlerden kaçınır (md.9/1).

Avrupa Ombudsman’ı görevine başlamadan, ATAD önünde, görevini bağımsız ve tarafsız olarak yapacağına, görev süresi ve sonrasında sorumluluklarına sahip çıkacağına, dürüst ve basiretli çalışacağına dair yemin eder (md.9/2).

Avrupa Ombudsmanı görevi süresince kazanç getiren ya da getirmeyen bir başka işte çalışamaz, politik ya da idari başka bir alanla ilişkisi olmamalıdır (m.10/1). Avrupa Ombudsmanı ATAD yargıçları ile aynı statüdedir. Aynı ücret ve emeklilik haklarına sahiptir. ATDP’ nün 12, 15 ve 18. maddeleri Ombudsman ve diğer çalışanları için de uygulanır.

Ombudsman atandıktan sonra, kendisine yardımcı olması için bir sekreter ve baş müdür atayabilir (md.11/1). Birlik ya da üye devlet çalışanları, Ombudsman’ın atadığı sekreteri bu kurumun ikamecisi olarak ikinci dereceden yetkilerini otomatik olarak kabul etmelidir (md.11/3). Ombudsman ile diğer çalışanlar Avrupa Birliği’nde çalışanlarla aynı kural ve düzenlemelere tabidir. Bütçe durumuna göre her yıl personel sayısı ayarlanmaktadır (md.11/2).

9 Mart 1994 tarihinde Avrupa Parlamentosu, Avrupa Ombudsmanının statüsünün belirlendiği düzenlemenin 12. maddesinde, Avrupa Ombudsmanı’nın bütçesini Avrupa Parlamento’su içersinde göstermiştir. Fakat bu 14 Mart 2002 tarihinde silinmiştir ve Ombudsman bağımsız bir bütçeye sahip olmuştur.

2.5. Maastricht Antlaşması Sonrası Avrupa Ombudsmanı’nın Seçilme