Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi

Avrupa Birliği'nin Aralık 2000 tarihinde Nice Zirvesi‟nde onayladığı “Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi”nin 30 ncu maddesi iĢ güvencesi bakımından büyük önem taĢımaktadır.341

“Geçersiz Sebeple ĠĢten Çıkarmaya KarĢı Koruma” baĢlığını taĢıyan bu maddede Ģu ifadelere yer verilmektedir:

“Her iĢçi, topluluk hukuku ve ulusal kanunlar ve uygulamalara göre, geçersiz sebeple iĢten çıkarmaya karĢı korunma hakkına sahiptir.”

339 _{TUNCER: http://www.yayin.adalet.gov.tr/dergi/1_sayi.htm (22.11.2006)}

340 _{ALP, Mustafa: “Avrupa Birliği Temel Sosyal Hakları ve Türk İş Hukuku”, Dokuz Eylül} Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 1, Ġzmir, 2004, s. 27

341 _{ÇELĠK: www.kristalis.org.tr/aa_dokuman/yeni_is_yasasinin_anlami.pdf (20.11.2006); Bu düzenleme ile iĢ} güvencesinin, çalıĢma hakkının zorunlu bir unsuru olmanın ötesinde, ayrı bir temel hak olarak kabul edilmesi ve tanınması modern bir anlayıĢın göstergesidir. ALP: AB, s. 26

101 2000 yılında Nice Zirvesi‟nde ilân edilen AB Temel Haklar Bildirgesi, Nice AntlaĢması‟nda yer almamıĢtır. Almanya ve Fransa, Bildirgenin kurucu antlaĢmalara ithal edilmesi gerektiğini savunurken; Ġngiltere Bildirgenin yalnızca siyasi bir bildirge olarak kalması gerektiğini ifade etmiĢtir. Ancak Bildirge, hiçbir değiĢikliğe gidilmeden, Avrupa Birliği Anayasası‟nın II nci bölümüne olduğu gibi aktarılmıĢtır.342

Böylelikle AB Anayasası‟nın yürürlüğe girmesi halinde Bildirge, Birlik mevzuatı açısından bağlayıcı bir özellik kazanacak ve Adalet Divanı tarafından yapılan yargılamalarda esas alınacaktır. Bir baĢka ifadeyle Anayasanın yürürlüğe girmesi durumunda Birlik, “Ġnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ĠliĢkin Avrupa Konvansiyonu”343

ile “ÇalıĢanların Temel Sosyal Haklar Topluluk ġartı”nda344

yer alan özgürlüklerden çok daha kapsamlı ve bağlayıcılığı olan bir

temel haklar kataloğuna sahip olacaktır. Böylelikle AB Temel Haklar Bildirgesi,

Birliğin yumuĢak (yol gösterici, programlayıcı) hukuki düzenlemeleri arasında değil; katı (yargılanabilir) hukuki düzenlemeleri arasında yer alacaktır. Dolayısıyla AB ve üye ülkeler Bildirgeye uygun hareket etmek durumunda kalacak; Bildirgenin ihlâl edilmesi halinde ise, Adalet Divanı, Bildirgenin uygulanması konusunda önemli bir rol oynayacaktır. AB AntlaĢması‟nda güvence altına alınan malların, hizmetlerin, sermayenin ve iĢgücünün serbest dolaĢımı gibi diğer temel hakların ihlâlinde, uyuĢmazlıkları çözen Adalet Divanı, AB Anayasası‟nın yürürlüğe girmesi halinde diğer sosyal haklarla da ilgili bağlayıcı kararlar alarak, Avrupa bütünleĢmesinin sağlanmasında kritik bir görevi yerine getirecektir. Ayrıca Adalet Divanı, özellikle

342 _{AB Temel Haklar Bildirgesi‟nin Anayasanın 2 nci bölümüne aynen aktarılması sonucu ortaya} çıkan biçimsel tutarsızlık ve uyumsuzluk konusunda Bkz. ODER, Bertil Emrah: Avrupa Birliği‟nde Anayasa ve Anayasacılık, Anahtar Kitaplar Yayınevi, Ġstanbul, 2004, s. 319 vd.

343 _{İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Avrupa Konvansiyonu, 4 Kasım 1950} tarihinde imzalanmıĢ ve Birliğe üye tüm ülkeler tarafından onaylanmıĢtır.

344

Çalışanların Temel Sosyal Hakları Topluluk Şartı, Avrupa Konseyi‟nin 8-9 Aralık 1989 tarihinde Strasbourg‟da yaptığı toplantıda Ġngiltere‟nin karĢı oyuna rağmen 11 oyla kabul edilmiĢtir. ġart, hukuki bağlayıcılığı olmayan siyasi bir bildirge niteliğindedir. ġart‟ın değerinin azaltan en önemli etken de budur. AB düzeyinde iĢçilerin sosyal haklarını ilk kez düzenleyen belge olması açısından ise önem taĢımaktadır. Ġlgili düzenlemenin 11 nci maddesine göre; “Avrupa Topluluğu iĢverenleri ve iĢçileri, ekonomik ve sosyal menfaatlerini savunmak amacıyla istedikleri mesleki veya sendikal örgütleri kurmak için serbestçe bir araya gelme hakkına sahiptirler. Her iĢçi ve iĢveren mesleki ve kiĢisel zarara maruz kalmaksızın bu örgütlere üye olma ya da olmama özgürlüğüne sahiptir”. AYDEMĠR: s. 60

102 sosyal tarafların doğrudan müracaatları üzerine, vereceği kararlarla AB düzeyinde bir endüstri iliĢkileri sisteminin Ģekillenmesinde de önemli bir rol oynayacaktır.345

Bildirgede “onur”, “özgürlükler”, “eĢitlik”, “dayanıĢma”, “vatandaĢlık hakları” ve “adalet” baĢlıkları altında klasik insan haklarının yanı sıra siyasal ve sosyal haklar da güvence altına alınmaktadır. “Özgürlükler” adını taĢıyan Bildirgenin 2 nci baĢlığında sosyal politikaya iliĢkin olarak toplantı düzenleme ve örgütlenme özgürlüğü ile meslek seçme özgürlüğü ve bir iĢte çalıĢma hakkına yer verilmektedir. Buna göre, herkes çalıĢma ve özgürce seçilmiĢ veya kabul edilmiĢ bir mesleği ifa etme hakkına sahiptir. Birliğin her vatandaĢı, herhangi bir üye devlette iĢ arama, çalıĢma, yerleĢme hakkını kullanabilir. Ayrıca üye devletlerin topraklarında çalıĢma izni verilmiĢ üçüncü ülkelerin vatandaĢları, Birlik vatandaĢları ile eĢit koĢullarda çalıĢma hakkına sahiptir (md. II/75).

Bunun yanı sıra herkes huzur içinde toplantı yapma özgürlüğüne ve özellikle politika, sendika ve yurttaĢlık konuları da dahil olmak üzere her düzeyde örgütlenme özgürlüğüne sahiptir. Dolayısıyla herkes kendi çıkarlarını korumak için sendika kurma ve sendikaya üye olma hakkını kullanabilir (md. II/72-1). Böylelikle AB Anayasası‟nda bireysel çalıĢma özgürlüğünün yanı sıra, örgütlenme özgürlüğü de güvence altına alınmaktadır.346

Temel sosyal haklara AB Anayasası‟nda yer verilmesi, özellikle AB Sosyal Modelini fazla katı bulanlar ve esnekleĢtirilmesini savunanlar tarafından Ģiddetle eleĢtirilmektedir. ĠĢ güvencesi baĢta olmak üzere AB Anayasası‟nda yer verilen sosyal hakların, rekabetçilikten ve esneklikten geriye doğru atılan bir adımı temsil ettiği ve iĢverenler ile devlete ağır yükler getirdiği iddia edilmektedir. Halbuki AB Anayasası, sosyal hakları standart insan hakları olarak saygın bir yere kavuĢturduğu gibi, uluslarüstü (supranational) düzeyde demokrasiyi de gerçekleĢtirmektedir. Ancak Bildirgede özellikle sosyal politikaya iliĢkin hakların, Birliğin sınırlı yetkileri karĢısında tam anlamıyla uygulanıp uygulanamayacağı bir baĢka önemli tartıĢma

345 _{UÇKAN, Banu: “Avrupa Anayasası‟nın Genel Çerçevesi ve Sosyal Politikalara İlişkin} Düzenlemeler”, ÇalıĢma ve Toplum, S. 3, 2005, s. 109

103 konusunu oluĢturmaktadır. Bildirgede yer alan hakların kullanılabilmesi ve AB düzeyinde bir endüstri iliĢkileri sistemi oluĢturulabilmesi ile yetki dağılımı arasında büyük bir iliĢki mevcuttur. Çünkü Birliğin, Bildirgede güvence altına alınan temel haklar konusunda yetkisinin olmaması durumunda, bu hakların Birlik tarafından korunması da mümkün olamayacaktır.347