Askeri Yargıtay

Askeri Yargıtay, askeri ceza yargısının üst derece yani temiz mahkemesidir. İlk olarak 6 Nisan 1914’te 233 sayılı Geçici Kanun ile Divan-ı Temyiz-i Askeri adıyla “Divan-ı Harp”ler tarafından verilen hükümleri temyizen incelemek amacıyla kurulmuştur28. Bu kadar uzun bir geçmişe sahip olmasına karşın 1961 Anayasası’ndan önce Askeri Yargıtay’a Anayasada yer verilmemiştir.

1961 Anayasası’nda düzenlenerek anayasal bir kimlik elde eden Askeri Yargıtay, 1982 Anayasası’nın 156’ncı maddesine göre, askeri mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin son inceleme organıdır. Anayasanın 156. maddesinde Askeri Yargıtay;

“Askeri Yargıtay, askeri mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Ayrıca, asker kişilerin kanunla gösterilen belli davalarına ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

Askeri Yargıtay üyeleri birinci sınıf askeri hakimler arasından Askeri Yargıtay Genel Kurulunun üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla her boş yer için göstereceği üçer aday içinden Cumhurbaşkanınca seçilir.

Askeri Yargıtay Başkanı, Başsavcısı, İkinci Başkanı ve daire başkanları Askeri Yargıtay üyeleri arasından rütbe ve kıdem sırasına göre atanırlar.

Askeri Yargıtayın kuruluşu, işleyişi, mensuplarının disiplin ve özlük işleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.” Askeri Yargıtay’ın kuruluşu ve işleyişi 27 Haziran 1972 tarih ve 1600 sayılı Askeri Yargıtay Kanunu ile düzenlenmiştir. Anılan Kanun’un 2’nci maddesine göre Askeri Yargıtay’ın genel görev ve yetkileri şunlardır:

• Askeri mahkemelerden verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararları son yargı yeri olarak inceleyerek karara bağlamak,

28 _{Alaattin Karakaya, “Askeri Yargının Yargılama Birliği İlkesi ve Uluslararası Standartlar Açısından} Değerlendirilmesi”, s. 36.

93

• Askeri yargıda kanun hükümlerinin ve hukuk kurallarının uygulanmasında birliği sağlamak, gerektiğinde kurulları arasında beliren içtihat uyuşmazlıklarını birleştirmek,

• Askeri Yargıtay başkanının, başsavcısının, ikinci başkanının, daire başkanlarının ve üyelerinin askeri yargıya tabi kişisel suçlarına ilişkin ceza davalarına ve kanunlarda belirtilen diğer davalara ilk ve son yargı yeri olarak bakmak.

Askeri Yargıtay başkanlık, başsavcılık, daireler, başkanlar kurulu, daireler kurul, genel kurul ve yüksek disiplin kurulundan oluşmaktadır.

Askeri Yargıtay’ın kadroları hiyerarşik bir ilişki olmaksızın Milli Savunma Bakanlığı kuruluş ve kadrolarında gösterilir. Askeri Yargıtay’da bir başkan ile başkan tarafından verilen görevleri yapmak ve yokluğunda kendisine vekâlet etmek için bir ikinci başkan bulunur. Askeri Yargıtay başsavcılığı ise bir başsavcı, başsavcı başyardımcısı ile yeteri kadar başsavcı yardımcılarından oluşur.

Askeri Yargıtay Kanunu’nda Askeri Yargıtay’ın Daire sayısı beş olarak belirtilmiş olmasına rağmen, iş hacmine bağlı olarak Askeri Yargıtay Genel Kurulu’nun teklifi ve Genelkurmay Başkanlığı’nın uygun görmesi durumunda Milli Savunma Bakanlığı tarafından daire sayısı altıya kadar yükseltilebileceği gibi, dörde de indirilebilmektedir. Nitekim, günümüzde Askeri Yargıtay’da bu sayı dörttür. Her dairede bir başkan ve yedi üye bulunmakta olup daireler bir başkan ve dört üyenin katılması ile toplanarak karar ve hüküm verirler.

Askeri Yargıtay Daireleri, askeri mahkemeler tarafından verilip temyiz edilen ve başkan tarafından daireye gönderilen dosyaları inceleyip karara bağlamak ile kanunun öngördüğü durumlarda ilk derece mahkemesi olarak hüküm vermekle görevlidirler.

Askeri Yargıtay Daireler Kurulu, Askeri Yargıtay Başkanının başkanlığında, ikinci başkan, daire başkanları, kararına itiraz edilen yahut direnilen dairenin dışındaki dairelerden ikişer üyenin katılımıyla kurulur.Askeri Yargıtay Daireler Kurulunun görevi ise, askeri mahkemeler tarafından verilen direnme kararları ile Askeri Yargıtay dairelerinden çıkan kararlara karşı Başsavcılıkça yapılan itirazları

94

inceleyip karara bağlamak ve ilk derece mahkemesi olarak Askeri Yargıtay daireleri tarafından verilmiş olan kararları temyiz yolu ile incelenmektir.

Askeri Yargıtay Genel Kurulu, Başkan, Başsavcı, ikinci başkan, daire başkanları ve üyelerin tamamından oluşmaktadır. Askeri Yargıtay Genel Kurulunun Askeri Yargıtay’da boşalan üyeliklere üye adaylarını seçmek gibi çeşitli görevleri bulunsa da başlıca görevi içtihatların birleştirilmesidir. Askeri Yargıtay Genel Kurulunun içtihadı birleştirme kararları, askeri mahkemeleri, Askeri Yargıtay dairelerini ve Askeri Yargıtay Daireler Kurulunu bağlamaktadır29.

Askeri Yargıtay Başkanlar Kurulu, Başkan, ikinci başkan ve daire başkanlarından oluşmaktadır.

Askeri Yargıtay Yüksek Disiplin Kurulu ise, Askeri Yargıtay Başkanı, Başsavcısı, ikinci başkanı ve daire başkanlarından oluşur.

Askeri Yargıtay üyeleri en az yarbay rütbesinde birinci sınıf askeri hakimler arasından, Askeri Yargıtay Genel Kurulunun üye tamsayısının salt çoğunluğu ile her boş yerin üç katı olarak gösterdiği adaylar arasından Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. Boş üyeliğin birden fazla olması durumunda Askeri Yargıtay Genel Kurulu, boş üyeliklerin üç katı olarak adayları belirler. Boş üyelik sayısı kadar üyeyi Cumhurbaşkanı belirlenen bu üyeler arasında seçer.

Askeri Yargıtay’da askeri hakimlik mesleği haricinde üye bulunmamaktadır. Askeri Yargıtay üyeleri, idari sicil yahut mesleki sicil almazlar.