Oryantalistlerin çalışmalarını doğru yoldan uzaklaştıran temel
·metot referansları, ilmi çalışma yaparken asıl olmayan kaynaklan
kullanmalarıdır. Oryantalistlerin bu yöntemi benimsediklerini göste-ren olgular şu şekildedir: '
a) Bir kısım oryantalistlerin hadis ilini meselelerine yöneiik çalışmalarını fıkıh veya edebiyat kitaplarına dayandırması. Bu ilk or-yantalistlerin yazılarında açıkça görünmektedir. Onların hadis ilmi çalışmalarında tarih ve genel edebiyat kitaplarından Ebu'l-Ferec el-İs
fehani'nin Kitabu 'l-Eğanf'sini, Deı:niıi'nin Hayevan'ıiıı veya Bin bir Gece Masalları ki'tabını108 delil getirdiklerini görürsün. Oryantalistler bunu yaparak büyük bir metodolojik yanlışa düşmüşlerdir. Bu kitap-larda mevzu rivayetlerin ve tuhaf acayip hikayelerin olduğu bilinen bir şeydir. Dr. Sibiii
hu
olguya şöyle diyerek işaret etmektedir: "Or-yantalistler fıkıh meselelerinde hüküm koydukları hususları edebiyatkitaplarından naklediyorlar ve Deı:niıi'nin Kitabu 'l-Hayevan' da söy-lediklerini doğruluyorlar. Ama İmam Malik'in Muvatta'daki rivayet-lerini yalanlıyorlar. "109
106 A'zami, Diraslit ji'l-Hadisi'n-Nebevi ve Tlirilıi Tedvinilı, IT, 397-398, Dıİreys, Uyıibıı 'l-Meıılıeciyyefi Kitlibliti'l-Mıısteşrik Şahı el Mııteallika bi's-Sıınııe, s. 106.
107 Bkz. Dervis, a.g.e., s. 114-121, 128-132.
108 Bkz. ed-Dib, el-Mıısteşrikıiıı ve~-Tlirilı makalesi, s. 147-148.
109 Bkz. el-Cundi,' el Mıısıeşrikılıı ve 'l-İsllim, s. 94.
MÜSTEŞRİKLERİN HADİS İLMİ VE SÜNNET-İ NEBİ 507 ÇALIŞ1'1ALARINDAKİ REFERANSLARI
b) Kendi görüşlerini ve iddialarını desteklemek için şaz ve
za-yıf rivayetleri delil getirme. Oryantalistler aradıklarını tam da burada buldular. Bu rivayetler kendi iddialarını teyit etmek ve hedeflerini
gerçekleştirmede onlara yardımcı olurken sahih rivayetlerin bir yar-dımı dokunmuyordu. Üstad Cevad Ali oryantalistlerin zayıf ve şazla delil getirmelerini şu sözüyle onaylamaktadır: "Oryantalistler bazı
zamanlar zayıf haberleri aldılar ve gereğine hükmettiler. Şaz ve garib rivayetlerden yardım aldılar. Bunları maruf ve meşhur olarak sundu-lar. .. Çünkü şaz, şüpheyi ortaya çıkarmak için yegane malzemedir.
Bu nedenle bilerek ve isteyerek bunları kullanmışlardır."110
Araştırmacının mütalaasına ve tümevarım yöntemiyle ulaştı
ğı sonuca göre, bunlar hadis-i şerlfilmi çalışmalarında metodik ve kültürel olarak oryantalistlerin en önemli dayanaklarıdır. Onların ha-dis ilmi etrafında ortaya attıkları cüz'i şüphelerin üzerinde durmadan önce üzerinde durulması ve tartışılması gereken konu budur. Zira bu
dayanakların sahteliğini ortaya koymak onların şerefli hadis ilmine
karşı olan gerçek niyet ve tutumlarını ortaya çıkarır ve bu ilim
etra-fındaki şüphelerini bertaraf eder, Müslümanları da bu şüphelere karşı
korur.
Burada dikkat edilmesi gereken , diğer bir konu da, bu daya-naklann oryantalistlerin hadis ilmine dair çalışmalarındaki genel esaslan yansıttığıdır ancak bütün batılı araştırmacıların bu dayanak-ları esas aldığı söylenemez. Zira bazı oryantalistler ve özellikle de
çağdaş olanlar bu kusurlarından bazılarından belki de pek çoğundan
azadedirler.
Söz koı;ıusu referansları ortaya koyan bu çalışmamızın başlıca şu iki konuda katkı sağlamasını ümit etmekteyim:
· a) Müslümanların oryantalistlerin hadis-i şerife yaklaşımları
gerçeğini ve onun etrafındaki şüphelerini nasıl tartışacağı ve nasıl reddedeceği yöntemini bilmelerine katkı sağlamak.
110 Halil, el-Mzısteşrikf'm ve 's-Siretıı 'ıı-Nebeviyye makalesi, s. 117: Ali Cevad'dan naklen, Tôrilııı 'l-Arab fi 'l-İsliim, I, 118.
508 HADİS TARTIŞMALARINA YENİ YAKLAŞIMLAR
b) Çağdaş batılı araştırmacıların genel anlamda İsliim özelde hadis-i şerif üzerine yaptıkları çalışmalarım objektiflikten ve insaf-tan uzak kılan faktörleri idrak etmelerine katkı sağlamak. Belki bunu dikkate alarak bu kusurlardan kurtulmaya çalışırlar.
3.Sonuç
Çalışmanın sonucunu şu şekilde özetleyebiliriz;
1.İstişrak (oryantalizm), oryantalistler kavramlarının tanımı, resmi ve gayr-i resmi oryantalist hareketin ortaya çıkışı.
2.0ryantalistlere karşı olan övgüde aşırı giden yaklaşımlar ile
onların ilmi gayretlerini tamamıyla görmezlikten gelen ve şüpheyle yaklaşan tutumların ortaya konması. Oryantalistlere· insaflı ve orta yolcu bir tavır geliştirmeye çağrı ve pek çoğunun yaptıldarı çalış
malardaki tehlikeli sapmalardan sakındırmak. Zira insaf her haklıya
hakkını vermeyi gerektirir ve ~nel anlamda negatif bir özelliğe sahip olsa da topyekı1n oryantalist h~rekete haksızlık etmemek gerekir.
3.Bunlann adı, ilgi alanlan, bu alaı:ıda çalışanların bağlı
ol-dukları kurumların ve yaşadıkları ülkelerin çağdaş ihtiyaç ve gerek-lilikleriyle doğru orantılı olarak, oryantalistik çalışmaların,
metotla-rının ve gelişiminin yok olup duraksamadığı, devam ettiği bilgisini
pekiştirmekiedir. Ayrıca bu çalışmada, çağdaş bazı oryantalistlerin bu kavramın çağrıştırdığı olumsuz düşünceler ile yine bu kavra,mın çağrıştırdığı objektiflikten uzak son derece nesnel, insaftan uzak ilmi bir geçmişe sahip olmasını göz önünde bulundurarak oryantalist
kav-ramını benimsemediklerine de dikkat çektik.
4.0ryantalistlerin hadis ilmi çalışmalarındaki temel metodolo-jik referanslarını ve bunların bazı sonuçlarını ortaya koymak amacıy
la oryantalistlerin hadis-i nebevi üzerine yaptıkları çalışmaların tam görünümü ortaya koymak.Zira bu metodolojik referansların, oryan-talistlerin hadis ilmini ele alırken ve ulaştıkları sonuçlar itibariyle çok bariz etkisi vardır. Aynı zamanda bu referanslar onları gerçeğe uzak,
MÜSTEŞRİKLERİN HADİS İLMİ VE SÜNNET-İ NEBİ 509 ÇALIŞMALARINDAKİ REFERANSLARI
hadis-i şerifin tabiatına uymayan sonuçlara götürmüştür. Bu sebeple hadis ilmine ilişkin fer'i çok sayıda şüphe ortaya çıkmıştır.
5.Bu çalışma, oryantalistlerin hadis ilmi üzerine yaptıkları çalışmalardaki çok sayıda temel metodolojik referanslara ulaşmıştır.
Bunlar şu şekilde ifade edilebilir: Objektiflikten uzak olmak, İsliim 'ın
aleyhinde komplo kurmak, materyalist tarihselci yönteme dayanmak,
gelişimci teoriye ve keyfi seçmeci yönteme ve de eksik tümevarıma
yaslanmak, asli olmayan kaynaklan delil olarak kullanmak.
4. Kitabiyat
Abdulhamid, İrfan, el-Mıısteşrikün ve'l-İslaın, Beyrut, el-Mekte~
bu'l-İsliimi, 2. baskı, 1980.
el-Akild, Necib, el-Mıısteşrikün, Kahire, Daru'l-Mearif, 4. baskı,
1980.
el-A'zami, Muhammed Mustafa, Dirasfıtıın fi '!-Hadisi 'n-Nebevf ve
Ttirflıi Tedvfnilı, Riyad, Şeriketu Tıbaati"l-Arabiyyeti's-Sufidiyye, 3. baskı,
1401/1981.
---, Menlıecıı 'n-Nakd inde 'l-Mıılıaddisfn: Neş 'etıılıü ve Ttirfhıılı,
Riyad, Şeriketü Tıbaati"l-Arabiyyeti's-Sufidiyyeti'l-Mahdfideh, 2. baskı,
1402/1982
Badi, Cemal Ahmed, Mevlafiı 'l-Mıısteşrikfn mine 's-Sııiıneti'n-Nebe
viyye: el-Elıddf ve 'l-Vesfıil ve 'n-Netaic, (Mecelletu'l-İsliim fi Asya, Malezya
'· ..
Uluslararası Isliim Universitesi, sayı 1, 2004), 2004.
el-Behiy, Muhammed, el-Filcrıı 'l-İsldıni 'l Hadis ve Sılatıılıi'ı bi 'l-İs
ti'ınfır, Kahire, Mektebetu Vehbe, 12. baskı, 14H/1991.
el-Cebri, Abdulmuteaı Muhammed, es-Sfretıı 'n-Nebeviwe ve Evhfı
mıı 'l-Mıısteşrikfn, Ka~ire, Mektebetu Vehbe, 1408/1988.
Coulson, N. J. Eıiropean .Criticism of Haditlı Literatııre, Arabic Li-terature to The End of The Umayyad Period, (The Cambridge History of Arabic Literature II), Cambridge, 1983, p. 321.
Cuha, Dr. Mihshel, ed-Dirfısfıtu 'l-Arabiwe ve 'l-İslfımiwe fi
Ü111b-bfı, Beyrut, Ma'hedu'l-İnmiii'l-Arabi, 1. baskı, 1982.
el-Cundi, el-Mıısteşrilaln ve 'l-İslfıın.
ed-Dib, Abdulazim, el-Mıısteşrila?n ve 't-Tııras, Kahire, Daru'l-Vefü, 2. baskı, 1408/1988.
510 HADİS TARTIŞMALARINA YENİ YAKLAŞIMLAR
ed-D'ib, Abdulazim, el-Musteşrikfın ve 't-Tiirih, el-Ba 'su '-l-İsliimf dergisi, Lucknow-Hindistan.
Esed, Muhammed, el-İsliimu alii Mufieraki't-Tıınık, trc. Ömer Fer-ruh, Beyrut, Daru'l-İlm li'l-Melaym, 1987.
Esed, Muhammed, et-Tariku ile'l-İslam, trc. Afif el-Ba'lebekld, Beyrut, Darul-İlm li'l-Melaym, 9. baskı, 1418/1997.
Goldziher, Ignaz, Muslim Studies (Muhammedaııische Studieıı), trc.
C.R Barber and S.M. Stem, (George Allen&Unwin Ltd. London, .1971 ).
Goldziher, İgnaz, el-Akide ve'ş-Şeriafi'l-İslam, trc. Muhammed Yu-suf Musa ve diğerleri, Kahire-Daru'l-Katibi'l-Mısri, 1. baskı, 1946, s. 5-6.
Guillaume, Alfred, Tlıe Traditioıı of Is lam (Oxford University Pre~s,
1924), pp. 135
Halil, Imadudd!n, el-Musteşrikfın ve 's-Sireiu 'ıı-Nebeviyye, Mecelle-tu 'l-Ba'si'l-İsl1im1, (Bu dergi, Hindistan Lucknow'da ilmi bir gurup
tara-fından çıkarılmaktadır), XXIX/1-2, Ramazan-Şevval, H. 1402
(Temmuz-A-ğustos, M. 1982
---, el-Musteşrild'uı ve 's'::.Sfretu 'n-Nebeviyye: Bahsım Mu karen fi
Men heci 'l-Mıısteşriki 'l-Biritaniyyi '!-Muasır Montğomerf Vat,
Menahi-cıı 'l-Mıısteşrikın, I, 193.
el-Hatib el-Bağdadi, el-Hafız Ebubekr Ahmed b. Ali, Takyfdıı'l-İlm,
hzr. Yusuf el-Iş Daru'l-İhyai's-Sunneti'n-Nebeviyye, 2. baskı, 1974.
Huseyn, Dr. Muhammed Bahaudd!n, el-Musteşrikfın
ve'l-Hadi-sıı'n-Nebevf,Kualalumpur, Daru'l-Fecr, 1420/1999.
İbnu'l-Ekfiin1, Ebu Abdillah Muhammed b. Said el-Ensari, İrşii
du 'l-Kiisıd ifa Esne 'l-Mekasid, C!dde, Daru'l-Kıble li's-Sekafeti'l-İsJahıiy
ye, 1. baskı, 1414/1994.
el-Kurtub!, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Cami' fi Ahkô-mi'l- Kur 'an, hzr. Abdulhalim el-Berdun!, Kahire, Daru'ş-Şa'b, 2. baskı
Malik bin Nebi, İntacıı'l-Mıısteşrikı'iı ve Eserulıfı ji'l-Fikri'l-İsla
mi'l-Hadis, Beyrut, Dar'ul-İrşad,1. baskı, 1388/1969.
en-Nedv!, Dr. Takiyuddm, es-Sıınne mea'l-Mıısteşrikin ve'l-Mustağ
ribfn, el-Mekketu'l-Mukerreme, el-Mektebetu'l-Imdiidiyye, 1402/1982 en-Nedv!, eş-Şeyh Ebu'l-Hasen Ali el-Hasen!, el-İslaıniyyiit bey-ne Kitabôti 'l-Mıısteşrikin ve 'l-Balıisfne'/.:Mııslimfn, Beyrut, Muessese-tu'r-Risiile, 2. baskı, 1403/1983.
MÜSTEŞRİKLERİN HADİS İLMİ VE SüNNET-İ NEBİ Sll ÇALIŞMALARINDAKİ REFERANSLARI
, el-İsldmve 'l-Musteşrikün, el-Ba su 'l-fsldmf dergisi, XXVII, 1-2, Ramazan-Şevval, 1402/1982, Temmuz-Ağustos.
en-Nemle, Dr. Ali b. İbrahim, Kunhıı 'l-lstişrdk: Mıınakaşatun fi 't-Ta 'rff ve 'n-Neş 'eti ve 'd-Devdfi' ve 'l-Ehddf, Dirasatun İstişriikiyye ve Ha-dariyye dergisi, Merkezu'd-Dirasati'l-İşriikiyye ve'l-Hadariyye, Kullıye
tu'd-Da'veh, Camiatu el-İmam Muhammed b. Suud el-İslamiyye, el-Medi-netu'l-Munevvereh, sayı: 1, 1413/1993.
Robson, Jariıes, Hadith, The Encyclopaedia of Islam, Leiden, New Edition, 1960, vol. 3, p. 26;
---, Muslim 1i·adition: the Question of Aııthenticity, Memoirs and proceedings of the Manchester Literaıy & Philosophical Society, ( Manc-hester Memoirs), 93, 195111952, pp. 84-102), pp. 93, 97.
---, The Material of Tradition 11, Mıısliın Word (Hartford, 41, 1951, pp. 257-70), pp. 267-269;
---, Tradition: Investigation and Classification, The Muslim Wor-ld, (Hartford, 41, 1951).
Said, W. Edward, Orientalizın, NewYork, Vıntage Books, 1976.
Schacht, Joseph, Tlıe Origins Muhaınınadan Jıırisprudence, Oxford:
The Clarendon Press, 1950.
es-Sibiil, Mustafa, es-Sıınne ve Mekdnatııhd fi '!-Teşrii 'l-İsldınf, Bey-rut, el-Mektebetu'l-İslaınl, 2. baskı, 1398/1978.
---, el-İstişrdk ve 'l-Musteşrikün md lelıııın ve md aleyhim, Beyrut,
el-Mektebu')-İsliiınl, 3. baskı, 1405/1985.
es-Suyfitl, Hafız CelaluddmAbdurrahman b. Eblbekr, Tedrfbıı 'r-Rdvi
fi Şerhi Takrfbi'n-Nevevf, el-Mektebetu'l-İlmiyye, el-Medmetu'l-Munevve-re, 2. baskı, 392/1972.
el-Umeri, Ekrem Ziya, Mevkıfiı 'l-lstişrdk mine s-Sfreti 'n-Nebeviyye, Riyad: Merkezu'd-Dirasiit ve'l-İ'liimi, İşbiliyye, 1417/1998.
Vezzan, Adnan Muhammed, el-lstişrdk ve'l-Mıısteşrikıln: Vichetıı Nazar, Mekketu'l-Mukerreme, Silsiletu Da'veti'l-Hak, sayı: 24, Rabıta
tu'l-İsliim!, 1404/1984.
Watt, Montgomery, Muhammed fi Mekke, trc; Sufyan Berekiit, Say-da, el-Matbaatu'l-Asriyye.
Zakzfik, Dr. Mahmud Hamdi, el-İstişrdk ve 'l-Halfiyyetıı 'l-Fikriyye
lis-Sırdi'l-Haddrf, Devha, Kitiibu'l-Umme, 1405/1985