Para Arzı ve Hisse Senedi Fiyatları

Menkul kıymetler piyasasında işlem gören hisse senetlerinin fiyatlarına etki eden ön önemli faktörlerden birisi para arzıdır.

deki etkisini incelemeden önce para arzı kapsamında nelerin yer aldığına değinmek doğru olacaktır. Bu nedenle de aşağı

sik yaklaşım paranın mübadele aracı olma özelliğine dayanmaktadır. Bu yakla ma göre para arzı ufaklık para, kağıt para ve bankacılık sisteminin gelişmiş olduğ

Para arzının hisse senedi fiyatları üzerin

da para arzı tanımı ile ilgili dört yaklaşım kısaca ele alınacaktır (Sumeli, 1998; s. 147);

Kla şı

u ülkelerde çeke tabi vadesiz ticari ve vadesiz tasarruf mevduatları toplamından meydana gelmektedir. Tanım kısaca, nakit para + vadesiz mevduat şeklinde ifade edilebilmekte ve ekonomi literatüründe dar anlamda para arzı tanımı olarak geçmektedir.

97

Öncülüğünü M. Friedman ve D. Meiselman’ın yaptığı Chicago ekolü yaklaşımına göre para arzı, nakit para, vadesiz mevduatlar ve vadeli mevduatlar toplamı şeklinde geniş kapsamlı olarak tanımlanmaktadır.

Gurley ve Shaw yaklaşımında para arzı kapsamında, para ve para yerine geçen bütün likit varlıklar yani nakit, vadesiz ve vadeli mevduat ve menkul kıymetler alınmaktadır.

Merkez bankası yaklaşımında ise para arzı, Merkez Bankası otoriteleri tarafından krediyi de kapsayan en geniş bir biçimde tanımlanmaktadır. Kredinin kapsamına sadece ticari bankaların açmış olduğu krediler değil, aynı zamanda tüm mali kuruluşların açtığı krediler de girmektedir.

Para arzında meydana gelen artış veya azalmalar, hisse senedi fiyatlarına üç şekilde etki eder. Ekonomide herhangi bir nedenle para arzında bir artış sözkonusu olsun. Merkez Bankası para arzını normal artış nispetinden daha hızlı arttırdığı zaman, halkın eline cari işlemleri için ihtiyaç duyduğu nakit paradan daha fazlası geçer. Bu durumda para arzındaki artış eğer mecmu arz elastikiyeti uygunsa, reel gelirde artışa sebep olur. Yaratılan yeni satınalma gücü böylece toplam harcama miktarını yükseltir. Ekonomide toplam harcamalar arttıkça talep üzerine baskı da artacaktır. Para miktarında meydana gelen artış, belirli şartlar gerçekleşirse, fertlerin tüm mal ve hizmetlere olan taleplerinde artışlara yol açacaktır (Halabak, 2006; ss. 138-139).

Kişilerin para arzı artışı ile beraber mal ve hizmetleri daha fazla satın alması bazı şartlara bağlıdır. Artan para arzı muamele saikinin tayin ettiği aktif ankeslerle, spekülasyon saikinin belirlediği atıl ankesler arasında bölünmektedir. Para arzı artışının tamamının muamele saiki ile talep edildiği farz ve kabul edilirse, artan para mal ve hizmetlere olan talebe etki edecek ve artmasına sebep olacaktır. Buna karşılık, para arzında meydana gelen artış, atıl ankeslere gidiyorsa bu takdirde sürecin faiz haddi vasıtasıyla dolaylı olarak işlemesi sözkonusudur. Para miktarı

98

yükselip atıl ankesler arttıkça faiz haddi düşecek ve faiz haddindeki düşüş ise yatırımları arttıracaktır (Kanalıcı, 1997; s. 55).

Görüldüğü gibi, para miktarının toplam harcamalar üzerine olan etkisi, çeşitli fonksiyonel münasebetler dikkate alınarak incelenebilir. Para miktarındaki bir değişikliğin toplam harcamalar üzerindeki etkilerini bulmak için meseleye üç açıdan yaklaşmak gerekir. Birincisi tüketim fonksiyonu, ikincisi faiz haddi, üçüncüsü ise sermayenin marjinal etkinliğidir. Marjinal tüketim meylinin kuvvetli veya zayıf oluşu, sermayenin marjinal etkinliğinin yeterli olması veya olmaması, likidite tercihi fonksiyonunun şekil ve eğimi, para arzındaki artışın mal ve hizmetlere olan talebi nasıl etkilediğini gösteren faktörlerdir. Para miktarında meydana gelen bu değişiklik, bu fonksiyonlardan birini veya hepsini etkilemek suretiyle toplam talebin hacmini tayin eder (Halabak, 2006; s. 139).

Ancak bu şartlar gerçekleştiğinde, talep edilen mal ve hizmet miktarı artacaktır. Aynı zamanda menkul kıymetler piyasasında da canlanma görülecektir. Bu piyasada faaliyet gösteren şirketlerin ürünlerine olan talepte diğer firmalara olan talep gibi artacaktır. Sonuçta şirketlerin satışları yükselme gösterecek ve buna bağlı olarak karlarında artış sözkonusu olacaktır. Toplam talep artışı sebebiyle şirket kazançlarında artış meydana gelmesi, şirketlerin çıkardıkları hisse senetlerine olan talebi arttıracaktır. Çünkü daha yüksek şirket kazancı daha yüksek temettü demektir. Böylece hisse senetlerine olan talep artışı, bu menkul kıymetlerin değerinin yükselmesine neden olacaktır (Sumeli, 1998; s. 148).

Para arzındaki değişmeler belirli şartlar altında hisse senedi fiyatlarını şirket kazançları vasıtasıyla etkilediği gibi bir başka yolla daha etkilemektedir. Bu yol ise faiz haddidir. Para arzının yine arttığını düşünelim. Mecmu arz elastikiyeti sıfıra yaklaşmış ise çoğaltanın reel etkisi sona erer ve nakdi yönde işlemeye başlar. Dolayısıyla para arzı artışı yukarıda ifade edilen şartların gerçekleşmesi halinde toplam harcamaları arttırır. Toplam harcamalardaki değişiklikler fiyatlar genel seviyesini etkiler. Harcamalarda meydana gelen bir artış, fiyatlar genel seviyesinin artmasına sebep olacaktır. Bu durumdan etkilenecek olan değişken ise faiz haddidir.

99

Faiz haddi, fiyatlar genel seviyesinin yükselme yönünde bir değişikliğe uğraması sonucunda yükselecektir. Faiz haddinde söz konusu olan bir artış aynı zamanda hisse senedi fiyatlarının azalmasına sebep olacaktır. Sonuç olarak diyebiliriz ki, para arzı herhangi bir sebeple arttığında faiz haddi vasıtası ile hisse senedi fiyatlarında düşme meydana gelecektir (Kanalıcı, 1997; s. 56).

Para arzındaki değişiklikler faiz haddi aracılığıyla da hisse senedi fiyatlarını etkileyebilmektedir. Para piyasasında ortaya çıkan değişmeler ve bu değişmelere bağlı olarak hareket eden faiz haddi, hisse senedi fiyatlarını etkileyen en önemli faktörlerden birisidir. Para arzında herhangi bir nedenle meydana gelen bir artış, para piyasası vasıtasıyla faiz haddinin azalmasına sebep olacaktır. Faiz haddi ile hisse senetleri fiyatları arasında varolan negatif ilişkiden dolayı, faiz haddinin düşmesi hisse senedinin fiyatının yükselmesiyle sonuçlanacaktır. Sonuçta, para arzında meydana gelen yükselmeler, belirli şartlar altında, faiz haddini düşürürken, hisse senedi fiyatlarını yükselme yönünde harekete geçirecektir (Elyak, 2008; s. 35).

Sonuç olarak, para arzında meydana gelen değişiklikler, hisse senedi fiyatlarını çeşitli şekillerde olumlu yada olumsuz etkileyebilmektedir.