Artemision Deniz SavaĢı Öncesinde Pers ve Hellen Dünyasının Durumu

Ġ.Ö. 560 yılında Pesistratos isimli bir kiĢi, Atina‟da iktidarı ele geçirerek Tiran olmuĢtur. OligarĢi ile yönetilen kent devletlerinde, yönetimi zorla, yasal olmayan bir biçimde ele geçiren kiĢilere tiran deniliyordu.Esas olarak Ġ.Ö. 7. Ve 6. yüzyıllarda görülen tiranların en ünlüsü Pesistratostur104_{.Demokratik partinin zaferi ve Pesistratos‟un geliĢi Atina‟da bir}

çatıĢma ortamı doğurmuĢtur. KarĢı partiler birleĢerek Pesistratos‟u iki kez iktidardan kovmuĢlardır onu; ikinci kovuluĢu on yıl sürmüĢtür. Üçüncüsünde, dıĢ güçlerin askeri yardımını ve köylülerin desteğini sağlayarak, karĢı güçleri bir savaĢta yenmiĢtir. Pesistratos, Ġ.Ö. 527‟de ölümüne dek iktidarda kalmıĢtır. Pesistratos‟un iktidarı, Areopagoslar‟ın* mutlak yenilgisini simgelemektedir105.

Pesistratos „un iktidarı baĢta, köylü ekonomisini sağlamlaĢtırma ve iktidarın temel dayanağı hoplit milisleri güçlendirme amacı güdüyordu. Bu nedenle soyluların topraklarını ellerinden alarak yoksul köylülere dağıtırken, muhtaç köylülere devlet yardımı sağlamıĢ ve en yoksul köylülerden alınan vergileri azaltmıĢtır. Ancak tacir ve zanaatçılarıda hoĢnut etmek için büyük bir filo kurarak baĢta Mısır olmak üzere dıĢ ticareti geliĢtirmiĢtir. Böylece Atina deniz gücünün temelleri atılmıĢtır106

.

Ġ.Ö. 487/486 yılları arasında Atina‟nın devlet teĢkilatında önemli değiĢiklikler olarak,Nomothetailer‟ den* olan Kleisthenes* teĢkilatına bağlı bulunan halk tabakalarının, özellikle maraton savaĢında çarpıĢmıĢ bulunan köylülerin, ön safa geçtikleri bir dönem olmuĢtur.

Bu dönemde Atina‟da baĢa geçen Temistokles isimli ileri görüĢlü bir devlet adamı, günden güne büyüyen Pers tehlikesine karĢı daha giriĢken davranılması ve büyük bir donanma oluĢturulmasının zorunlu olduğunu ısrarla kabul ettirmeye çalıĢıyordu107

. Atina‟nın

104

Tekin 1998, 53.

*Areopagoslar: Soylular - Aristokratlar’ın kurduğu meclise verilen ad.

105

Tanilli 1994, 273.

106

Tanilli 1994, 273.

*Nomothetailer: Atina’da en eski yasa koyuculara verilen ad.

*Kleisthenes: VI. yüzyılda yaşamış Atina’ lı devlet adamı. Kleisthenes reformları, İ.Ö. 508-507 yıllan arasında tasarlanıp uygulanmaya başlanmıştır. Drakon ve Solon’ un reformlarından daha köklüdür. Aristokratların nüfuzunu tamamen yok etmiş, doğuş ve servet farkı olmaksızın bütün yurttaşların hükümete katılmasını sağlayacak bir yönetim sistemi kurulmasını öngören kanunlar yapmıştır.

106

Tanilli 1994, 281.

öteden beri ticari alanda rakibi olan Aigina‟ya* karĢı yaptığı baĢarısız bir seferde Korinthos‟tan 20 gemi ödünç almak zorunda kalması Temistokles‟in yeni bir donanma oluĢturmak istemesinde ne kadar haklı olduğunu göstermiĢtir. Daha sonra Ġ.Ö. 484 - 483 kıĢında, Atina‟nın güneyinde Laurium‟da büyük miktarda gümüĢ rezervi bulundu. Bir yıl içinde yarım ton kıymetli metal elde edildi. Themistokles, Ģans eseri bu bolluğu yakaladı ve büyük karĢı çıkmalara rağmen meclisi, orduya savaĢ gemisi yapımı için para ayırmaya ikna etti. Çünkü Atina‟nın, Persleri denizde karĢılaması gerektiğine inanıyordu108

. Thukydies, onu geleceği en iyi gören adam olarak övmektedir. Thukydies, ilk defa onun Atinalılara, geleceklerinin denizde olduğunu söylediğini anlatarak, Temistokles‟in politikasını özetlemektedir109

.

ġehrin aĢınmıĢ tepelerinde kullanılmaya değer ağaç azdı ve kalitesi iyi değildi, Atinalılar yurt dıĢından özellikle kuzeyde Makedonya‟daki çam ormanlarından kereste getirdiler. Ġ.Ö. 483‟te baĢlanan gemi yapımına son hızda çalıĢılarak her ay altı kadar savaĢ gemisi suya indirilmiĢtir. Ġ.Ö. 480-481‟in kıĢında 180 adet “ triyer” adı verilen gemi ile birlikte, yeni mürettebat denizde dolaĢtırıldı ve eğitildi ve daha fazla ip ve yelken ithal edilmiĢtir. Sparta tarafından baĢlatılan ve Atina tarafından desteklenen Hellas Ģehir devletlerinin askeri anlaĢması, kendini iĢine adamıĢ bir orduyu ortaya çıkarabilirdi ama Pers ordusunun sayısı çok fazlaydı. Pers hakimiyeti altındaki Anadolu Ģehir devletleri Pers Kralına çoktan teslim olma teklifini sunmuĢlardı bile, diğerleri sessiz kalarak ve arka planda kalmayı tercih etmiĢlerdir110

.

Sparta‟nın baĢkenti Lakedaimon, Peloponnesos yarımadasının güneyini kaplamaktaydı. Yönetici ırk olan Spartalılar, bölgeyi Dor istilası sırasında ele geçirmiĢler ve bölgedeki halkı serfleştirmişlerdir*. Bu serflere Helot adı verilirdi. Tarihsel dönemlerde bütün toprak Spartalılara ait olmuĢtur.Toprağı iĢlemek Spartalılar için küçük düĢürücü bir durumdu. Askeri görev için özgür kalınmalıydı111

.

Pers kralı Xerxes, Dareios‟un ölümünden sonra Hellas seferini hazırlamakla meĢgul olmuĢtur. Bu kez niyeti birkaç Hellas Ģehrini cezalandırmak değildi. Maraton yenilgisinden sonra Sparta ve Atina arasında oluĢan güç birliği Xerxes‟i korkutmuĢtur. Bu dayanıĢma ilerde 108 Thubron 2004, 43. 109 _{Starr 2000, 27.} 110 Thubron 2004, 44. *

Serf: Toprağa bağlı ve toprağı başkaları adına işleyen, birçok haklarından mahrum bırakılmış halk tabakası.

110 _{Russell 2004, 223}

daha büyük Hellen dayanıĢmalarının oluĢmasını sağlayabilirdi. Bu nedenle Pers devleti açısından, koloniler sayesinde geniĢ bir coğrafyaya yayılmıĢ bulunan Hellenliler arasında büyük birlikler oluĢmadan, bütün Hellas‟ın zapt edilmesini gerekli kılıyordu112

(Hellas kolonilerinin yayılım alanları için bk. Haritalar – Har. 3).

Xerxes „in büyük bir hayali vardı. Hellas‟ı ele geçirip, önlerine çıkabilecek hiçbir güç bırakmamak ve Persler‟ in gözleri önünde gök kubbeden baĢka sınır bırakmamaktı. Bunun içinde Avrupa ortasına yapacağı bir savaĢın, burada yaĢayan ulusları ortadan kaldıracağını, bununla birlikte savaĢacak hiçbir ulusun kalmayacağını ve bütün toprakları tek bir çatı altında birleĢtireceğini düĢünüyordu113

.

Perslerin birinci Hellas seferi olan Maraton savaĢında Pers ordusunun küçük Atina ordusu karĢısında hezimete uğraması ve Pers Kralı Dareios „un evrensel imparatorluk düĢüncesi suya düĢmüĢtür114_{. Bu hezimetten sonra Pers kralı Dareios, Yunan devletlerini}

cezalandırmak için ikinci bir sefer planlamıĢ; fakat kral geniĢ ülkesinde yer yer patlak veren ayaklanmaları bastırmakla uğraĢmıĢtır. Maraton savaĢından sonraki 3 yıl boyunca bütün imparatorluk Dareios ‟un hazırladığı eĢi benzeri görülmemiĢ insan ve gemi kuvvetleriyle Hellan Ģehirlerini cezalandırmak için ihazırlanıyordu115. Dareios, birliklerini harekete geçiremeden Ġ.Ö. 486 yılında ölmüĢtür. Yerine geçen oğlu Xerxes, Mısır ve Babil‟de çıkan isyanları bastırdıktan sonra Ġ.Ö. 484 yılında babası Dareios „un planladığı hellas seferi hazırlıklarına baĢlamıĢtır. Pers devletinde ortaya çıkan bu isyanlar, baĢta Atina olmak üzere Hellas devletlerinin kendilerini toplamalarına ve güçlenmelerine olanak sağlamıĢtır.

112

Mansel 2004, 279.

113 _{Herodotos 2004, VII. Kitap, 338.} 114

Tanilli 1994, 281.

115

Thubron 2004, 43.