Metod (méthode), dilimize Fransızca’dan geçme bir kelimedir. Türkçe’de; usul, yol, yöntem, tarz gibi anlamlara gelmektedir. Kelimenin anlamlarından hareketle metodu; “Ulaşılmak istenen hedefe en emin ve kestirme yollardan varmak için önceden bilerek ve şuurlu bir şekilde planlanmış ve programlanmış yoldur.” şeklinde tarif edebiliriz.137 Ayrıca bu kavramı, genelde yol ve yordam özelde ise öğretme-öğrenmede izlenen yol, sistemli plan ve düzenli işlemler ve uygulanan süreç anlamlarında da kullanabiliriz.138
Araştırma yöntemi, araştırmanın amacını gerçekleştirebilmek için kullanılan genel yaklaşımdır. Araştırma tekniği ise, araştırma yönteminin gerçekleştirilebilmesi için kullanılan bilgi toplama aracıdır.139
Bir araştırmacı ele aldığı araştırmaya dayalı olarak doğru yöntemi seçmek zorundadır. Bazen bu seçim, tek bir yöntem olabilirken kimi zaman birden fazla yöntem de olabilmektedir.
Sosyal bilimler alanında araştırma yapacak bir araştırmacı, nitel veya nicel olmak üzere iki temel yöntem üzerinden hareket eder. Araştırmanın mahiyetine göre bazen nitel veya nicel araştırma yöntemlerinden sadece biri yeterli olabilirken bazen her iki yöntemden de faydalanma ihtiyacı oluşabilmektedir.
137 Mustafa Öcal, Din Eğitimi ve Öğretiminde Metodlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2001, s. 189
138 Mustafa Karaağaçlı, Mesleki Eğitim ve Teknoloji Eğitiminde Özel Öğretim Yöntemleri, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2002, s. 84
Bu araştırmada, nicel yöntem esas alınmıştır. Araştırmamıza başlamadan önce genel bir literatür taraması yapılmış ve gerekli ön hazırlıklar yapılmıştır. Daha önce yapılmış benzer çalışmalar incelenerek bu alanda deneyim sahibi kişilerden bilgi alınmıştır. Geniş bir literatür taraması sonrasında elde edilen yazılı kaynaklar taranarak gerekli veriler tasnif edilmiştir.
Alan araştırması, anket ve mülakat çalışmaları öncesinde, araştırmanın yürütüleceği bölgedeki İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü aracılığıyla kaymakamlıktan ve etik komisyonundan gerekli izin ve onaylar alınmıştır. Alınan izin ve onaylara istinaden okullara gidilerek okul idarecileri ile görüşülmüş, okullara dair istatistiksel bilgiler elde edilmiş ve buna göre tabakalı örneklem grupları oluşturularak anket çalışmalarının yürütüleceği okullar belirlenmiştir.
Çalışmamızda temel olarak demografik bilgi kâğıdı ve iki tutum ölçeği kullanılmıştır. Demografik tutum ölçeği toplam 17 maddeye dayanan, araştırmada bağımsız değişken olarak kullanılan ve cevabı aranan temel sorulardan oluşturulmuştur. Çalışmamızda kullandığımız tutum ölçeklerinden ilki, açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri yapılmış, güvenirlik ve geçerlikleri belirlenmiş, Ok-Dini Tutum Ölçeği diye adlandırılan ve Üzeyir Ok tarafından 2011 yılında geliştirilen dini tutum ölçeği olmuştur. Diğer bir ölçeğimiz ise “Aşiretçilik Anlayışına Dair Tutum Ölçeği” diye isimlendirdiğimiz, araştırmamız sürecinde oluşturduğumuz ölçek olmuştur.
Elde edilen veriler optik formlar aracılığıyla bilgisayar ortamına aktarılmış ve sayısal verilere dönüştürülmüştür. Bu veriler, sosyal bilimler alanındaki bilimsel çalışmalarda sıklıkla kullanılan SPSS (Statical Package for Social Sciences) programı aracılığıyla analiz edilerek yorumlanmıştır. Ölçeklere ait faktörlerin doğruluğunu denetlemek amacıyla da AMOS (Analysis of Moment Structures) programı kullanılmıştır.
Ölçekler aracılığıyla elde edilen veriler analiz edilmeden önce geçerlik ve güvenirlik testlerinden geçirilmiştir. Bilindiği üzere bir çalışmada kullanılacak verilerin geçerlik ve güvenirlik kriterlerinden uzak olmaları yapılacak çalışmaların tamamıyla yanıltıcı olmasına sebep olmaktadır. Bunun bilinciyle hareket ettiğimiz bu
çalışmamızda, elde ettiğimiz veriler Tablo1’de gösterilen test ve analizlere tabi tutulmuştur;
Tablo1: Güvenirlik ve Geçerlik Çalışmalarında Kullanılan Test ve Analizler
Geçe rliğe Dair T estler V e Analizler Uygulanan
Testin Adı Testin Uygulanma Amacı
KMO (Kaiser, Meyer, Olkin)
Testi
Bu test, verilerin faktör analizine uygunluğu için geliştirilmiş bir küresellik testidir. Eğer küresellik testi istatistiksel olarak anlamlı bulunursa bu durumda faktör analizine geçilir.140Bu testi, verilerimizin faktör analizine uygun olup olmadığını test etmek için kullandık.
Bartlett Testi
Bartlett testi, varyansların homojenliğinin test edilmesinde en yaygın olarak kullanılan testlerden birisidir.141Bu testi varyansların homojenliğini test etmek amacıyla kullandık.
Açımlayıcı Faktör Analizi
Faktör analizi (FA), birbiriyle ilişkili çok sayıda değişkeni bir araya getirerek az sayıda, kavramsal olarak anlamlı yeni değişkenler(faktörler, boyutlar) bulmayı, keşfetmeyi amaçlayan çok değişkenli bir istatistiktir.142 Tutum ölçeklerinden elde ettiğimiz verilerin kaç faktör oluşturduğunu ve bu faktörlerin yük değerlerini öğrenmek amacıyla açımlayıcı faktör analizi yaptık.
Doğrulayıcı Faktör Analizi
Doğrulayıcı faktör analizi (DFA) başlı başına bir araştırma yöntemi olarak adlandırılan yapısal eşitlik modellemesinin (YEM) bir türüdür.143 Bu analizi, “Açımlayıcı Faktör Analizi” sonrasında elde ettiğimiz faktörlerdeki değişkenler arası doğrusal ilişkileri regresyon eşitlikleri yardımıyla sorgulamak için kullandık. Güvenirlik Testi Cronbach’s Alpha Güvenirlik Analizi
Cronbach’ın alfa katsayısı yöntemi, ölçüm güvenirliği kestirimi için kullanılmaktadır.144 Araştırmamızda kullandığımız ölçeklerin ölçüm güvenirliğini kontrol etmek amacıyla bu test yöntemi kullanılmıştır.
140 Hüseyin Tatlıdil, Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Analiz, Akademi Matbaası, Ankara 2002
141
Mehmet Mendeş, “Levene, Bartlett, Neyman-Pearson ve Bartlett 2 Testlerinin 1.Tip Hata Olasılıkları Bakımından Karşılaştırılması”, Tarım Bilimleri Dergisi, Cilt 9, Sayı 2, 2003, s. 143 142 Şener Büyüköztürk, “ Faktör Analizi: Temel Kavramlar ve Ölçek Geliştirmede Kullanımı”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Sayı 32, Güz 2002, s. 472
143 Ömer Faruk Şimşek, Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş, Temel İlkeler ve LİSREL Uygulamaları, Ekinoks Yayınları, Ankara 2007, ss. 4-22
144 Vahit Bademci, “Güvenirliği Doğru Anlamak ve Bazı Klişeleri Yıkmak: Bilinenlerin Aksine, Cronbach’ın Alfa Katsayısı, Negatif ve “–1”den Küçük Olabilir”, İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 557, Güz 2006, s. 3