8.1.Tokat İli Gıda Sanayi İşletmelerinin AB Teknik Mevzuatına Uyumu
8.1.1 Genel Bilgiler
Tokat ili gıda sanayi işletmelerine ait genel bilgilerin yer aldığı bu bölümde işletmelerin girdi temini, üretim bilgileri, pazarlama şekilleri, AR-GE biriminin varlığı, kredi kullanma durumları, sosyal faaliyeti, gıda güvenliği ile bilgiler ve işletmelerin dış ticareti (ihracatı) ile ilgili bilgiler incelenmiştir.
Tokat ili gıda sanayi işletmelerinin sektörel ve bölgesel dağılımları Çizelge 8.1.’de belirtilmiştir.
Çizelge 8.1. Tokat İli Gıda Sanayi İşletmelerinin Sektörel ve Bölgesel Dağılımı (Anonim, 2006/h)
Tokat ilinde faaliyet gösteren gıda işletmeleri içerisinde en fazla un ve unlu mamüller sanayindeki işletmeler yer almaktadır. Bunu et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri ve meyve-sebze işleme sanayi takip etmektedir (Çizelge 8.1).
Gıda sanayi işletmelerinin bölgesel dağılımı incelendiğinde en fazla işletme sayısı Merkez ilçede bulunmaktadır. Bunu sırasıyla Turhal, Erbaa, Zile ve Niksar ilçeleri izlemektedir. En az gıda sanayi işletmesi Pazar, Artova ve Reşadiye ilçelerinde bulunmaktadır. Et ve et ürünleri sanayi Süt ve süt ürünleri sanayi Meyve- sebze işleme sanayi Un ve unlu mamüller sanayi Şeker ve şekerli mamüller sanayi Başka yerde sınıflandırı- mamış gıda sanayi TOPLAM Sektörler İlçeler
adet % adet % adet % adet % adet % adet % adet %
Merkez 5 41,7 2 28,6 3 50,0 38 35,5 3 75,0 3 60,0 53 37,5 Turhal 3 25,0 2 28,6 1 16,7 15 14,1 1 25,0 - - 23 16,3 Zile 2 16,7 - - 1 16,7 14 13,1 - - 1 20,0 18 12,7 Erbaa 1 8,3 1 14,3 - - 18 16,8 - - 1 20,0 21 14,8 Niksar - - - - 1 16,7 15 14,1 - - - - 16 11,3 Pazar - - - 2 1,8 - - - - 2 1,4 Artova - - 1 14,3 - - 1 0,9 - - - - 2 1,4 Reşadiye 1 8,3 1 14,3 - - 4 3,7 - - - - 6 4,2 TOPLAM 12 100,0 7 100,0 6 100,0 107 100,0 4 100,0 5 100,0 141 100,0
Araştırma alanında faaliyette bulunan gıda sanayi işletmelerinin kuruluş yılları Çizelge 8.2’de gösterilmiştir. Buna göre Tokat ilindeki gıda sanayi işletmelerinin kuruluş yılları 1991-2000 yılları arasında yoğunlaşmaktadır.
Çizelge 8.2. İşletmelerin Kuruluş Yıllarına Göre Dağılımı
İncelenen işletmeler üretim alanında yoğunlaşırken, bunu pazarlama, işleme ve dış ticaret takip etmektedir (Çizelge 8.3). Bu bağlamda inceleyecek olursak et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri sanayi pazarlama alanında yoğunlaşırken, meyve-sebze işleme sanayi üretim ve işleme alanlarında eşit oranlarda faaliyet göstermektedir. Un ve unlu mamüller sanayi ise üretim alanında yoğunlaşmaktadır.
Çizelge 8.3. İşletmelerin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı*
*Soruya birden fazla yanıt alınmıştır.
Kuruluş Yılı
- -1980 1981-1990 1991-2000 2000- + Sektörler
adet % adet % adet % adet % Et ve Et Ürünleri Sanayi 3 30,0 3 13,0 1 3,7 5 22,7 Süt ve Süt Ürünleri Sanayi - - 1 4,4 4 14,8 2 9,1
Meyve ve Sebze Sanayi 2 20,0 3 13,0 1 3,7 - -
Un ve Unlu Mamüller Sanayi 5 50,0 12 52,2 17 63,0 14 63,6 Şeker ve Şekerli Mamüller Sanayi - - 2 8,7 2 7,4 - - Başka Yerde Sınıflandırılmamış
Gıda Sanayi
- - 2 8,7 2 7,4 1 4,6
GIDA SANAYİ TOPLAMI 10 100,0 23 100,0 27 100,0 22 100,0
Faaliyet Alanı
Üretim İşleme Pazarlama Dış Ticaret Sektörler
adet % adet % adet % adet %
Et ve Et Ürünleri Sanayi 8 11,6 4 21,1 12 15,6 3 50,0 Süt ve Süt Ürünleri Sanayi 2 2,9 2 10,5 7 9,1 - - Meyve ve Sebze Sanayi 5 7,2 5 26,3 6 7,8 2 33,3 Un ve Unlu Mamüller Sanayi 48 69,6 5 26,3 43 55,8 1 16,7 Şeker ve Şekerli Mam. Sanayi 2 2,9 2 10,5 4 5,2 - - Başka Yerde Sınıflandırılmamış
Gıda Sanayi
4 5,8 1 5,3 5 6,5 - -
İşletmeler faaliyette bulunduğu alanlara göre farklı konumlarda bulunmaktadır. İşletmelerin konumlarına göre dağılımı Çizelge 8.4’te gösterilmiştir.
Çizelge 8.4. İşletmelerin Konumlarına Göre Dağılımı
İşletmenin Konumu İhracatçı İhracatçı / İmalatçı Dolaylı İmalatçı İmalatçı Sektörler
adet % adet % adet % adet %
Et ve Et Ürünleri Sanayi 3 60,0 - - 6 23,1 3 6,0 Süt ve Süt Ürünleri Sanayi - - - - 6 23,1 1 2,0
Meyve ve Sebze Sanayi 2 40,0 - - - - 4 8,0
Un ve Unlu Mamüller Sanayi - - 1 100,0 7 26,9 40 80,0 Şeker ve Şekerli Mam. Sanayi - - - - 2 7,7 2 4,0 Başka Yerde Sınıflandırılmamış
Gıda Sanayi
- - - - 5 19,2 - -
GIDA SANAYİ TOPLAMI 5 100,0 1 100,0 26 100,0 50 100,0
Çizelge incelendiğinde, işletmelerin çoğunluğunun imalatçı konumunda olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla ihracatçı ve fason üretimde bulunan dolaylı imalatçı işletmeler izlemektedir. Sektörler itibariyle un ve unlu mamüller sanayi imalatçı, et ve et ürünleri sanayi, süt ve süt ürünleri sanayi ve başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri sanayi ise dolaylı imalatçı konumunda yoğunlaşmaktadır.
Tokat ili gıda sanayi işletmeleri ürün çeşitlerini faaliyette bulundukları alanlara ve konumlarına göre belirlemektedir. Dolayısıyla işletmelerin ürün çeşitlerine ve kapasitesine göre istihdam edilen kişi sayısı da farklı olmaktadır. Bu bağlamda işletmelerde istihdam edilen kişi sayısı Çizelge 8.5’de gösterilmektedir.
Çizelge 8.5. İşletmelerin İstihdam Edilen Kişi Sayısına Göre Dağılımı Kişi Sayısı
5-10 11-20 21-30 30- +
Sektörler
adet % adet % adet % adet % Et ve Et Ürünleri Sanayi 6 12,8 5 25,0 1 14,3 - - Süt ve Süt Ürünleri Sanayi 5 10,6 - - 1 14,3 1 12,5
Meyve ve Sebze Sanayi - - 2 10,0 - - 4 50,0
Un ve Unlu Mamüller Sanayi 31 66,0 11 55,0 4 57,1 2 25,0 Şeker ve Şekerli Mamüller Sanayi - - 2 10,0 1 14,3 1 12,5 Başka Yerde Sınıflandırılmamış
Gıda Sanayi
5 10,6 - - - -
İncelenen işletmeler istihdam edilen kişi sayısına göre 5-10 ve 11-20 kişi arasında yoğunlaşmaktadır. 21-30 ve 30 kişi üzerinde istihdam eden kişi sayısı çok azdır.
Sektörler itibariyle et ve et ürünleri sanayi, süt ve süt ürünleri sanayi, un ve unlu mamüller sanayi ve başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri sanayi 10 kişinin altında yoğunlaşmaktadır. Diğer sektörler itibariyle istihdam edilen kişi sayısı farklılık göstermektedir.
8.1.2. Girdi Temini Yapısı
Tokat ili gıda sanayi işletmelerinde kullanılan hammaddenin büyük bir bölümü il içinden temin edilmektedir. Bunu il dışında ve kendi üretiminden temin edenler takip etmektedir. Yurt dışından hammadde temin eden işletme sayısı ise çok azdır (Çizelge 8.6).
Çizelge 8.6. İşletmelerin Girdiyi Temin Kaynakları*
Girdi Temini Yeri İl İçinden Diğer İllerden Kendi Üretiminden Yurt Dışından Sektörler
adet % adet % adet % adet % Et ve Et Ürünleri Sanayi 10 15,0 4 12,9 1 16,6 1 50,0 Süt ve Süt Ürünleri Sanayi 4 6,0 3 9,7 1 16,6 - -
Meyve ve Sebze Sanayi 6 9,0 5 16,1 1 16,6 - -
Un ve Unlu Mamüller Sanayi 41 61,2 13 41,9 3 50,0 1 50,0 Şeker ve Şekerli Mam. Sanayi 3 4,4 3 9,7 - - - - Başka Yerde Sınıflandırılmamış
Gıda Sanayi
3 4,4 3 9,7 - - - -
GIDA SANAYİ TOPLAMI 67 100,0 26 100,0 6 100,0 1 100,0
*Soruya birden fazla yanıt alınmıştır.
İl içinden en fazla hammadde temini eden sektör un ve unlu mamüller sanayi olup, bunu et ve et ürünleri, meyve-sebze işleme ve süt ve süt ürünleri sanayi takip etmektedir. Yine il dışında en fazla hammadde temin eden sektör un ve unlu mamüller olup, bunu meyve-sebze işleme sanayi takip etmektedir. Hammaddeyi kendi üretiminden elde eden işletme sayıları et ve et ürünleri sanayi, süt ve süt ürünleri sanayi, meyve-sebze işleme sanayinde eşit iken, un ve unlu mamüller sanayinde daha fazladır. Yurt dışından hammadde temin eden sektörler ise et ve et ürünleri sanayi, un ve unlu mamüller sanayidir.
Tokat ili tarıma dayalı sanayi işletmelerinin yapısal analizinin yapıldığı bir çalışmada, meyve-sebze işleme sanayi hammaddesinin %46’sını il içinden, %50’sini il dışından ve %3,50’sini yurt dışından; şeker ve şekerli mamüller sanayi işletmeleri hammaddesinin %84,78’ini il içinden, %15,22’sini il dışından; un ve unlu mamüller sanayi işletmeleri hammaddesinin %62,87’sini il içinden, %33,65’ini il dışından, %3,48’ini yurt dışından; süt ve süt ürünleri sanayi hammaddesinin %25,32’sini il içinden, %74,68’ini il dışından temin edildiği belirtilmiştir (Karkacıer, 2001). Buradan da anlaşıldığı üzere Tokat ili gıda sanayi işletmelerinin il içi hammadde temin oranı diğer illerden ve yurt dışı hammadde temin oranından daha yüksektir.
Tokat ilinde faaliyet gösteren tüm işletmeler genellikle hammaddeyi peşin veya vadeli almaktadır. Hammadde temininde süt ve süt ürünleri sanayi ile un ve unlu mamüller sanayi diğer kanalları kullanmaktadır. Sözleşmeli tarım yöntemiyle hammadde temini yapan işletmeler ise; meyve-sebze işleme sanayi ile un ve unlu mamüller sanayinde görülmektedir (Çizelge 8.7).
Çizelge 8.7. İşletmelerin Hammaddeyi Temin Etme Yöntemlerine Göre Dağılımı* Temin Etme Yöntemi
Peşin Vadeli Sözleşmeli Diğer
Sektörler
adet % adet % adet % adet %
Et ve Et Ürünleri Sanayi 11 15,7 5 12,5 - - - -
Süt ve Süt Ürünleri Sanayi 3 4,3 6 15,4 - - 1 50,0
Meyve ve Sebze Sanayi 6 8,6 2 5,1 1 50,0 - -
Un ve Unlu Mamüller Sanayi 43 61,4 22 56,5 1 50,0 1 50,0
Şeker ve Şekerli Mam. Sanayi 3 4,3 2 5,1 - - - -
Başka Yerde Sınıflandırılmamış Gıda Sanayi
4 5,7 2 5,1 - - - -
GIDA SANAYİ TOPLAMI 70 100,0 39 100,0 2 100,0 2 100,0