Araştırmanın Yöntemi ve Deseni

Bu araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırma, herhangi bir şekilde istatistiksel prosedürler ya da başka bir sayısal araç olmaksızın bulguların elde edildiği araştırmadır (Altunışık vd., 2015). Gözlem, görüşme ve döküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik bir sürecin izlendiği araştırma türüdür (Gurbetoğlu, 2015).

Araştırma verileri, nitel araştırmalarda sık kullanılan yöntemlerden birisi olan görüşme yönteminin yarı-biçimsel görüşme türü yoluyla elde edilmiştir. Görüşme, önceden belirlenmiş ve ciddi bir amaç için yapılan, soru sorma ve yanıtlama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim süreci olarak tanımlanmaktadır (Yıldırım ve Simşek, 2013). Yarı- biçimsel görüşme türünde, araştırmacı kaba hatlarıyla bir yol haritasına sahiptir ancak, cevaplayıcının ilgi ve bilgisine göre bu genel çerçeve içerisinde farklı sorular sorarak konunun değişik boyutlarını ortaya çıkarmaya çalışır (Altunışık vd., 2015).

Araştırmanın temel yaklaşımı, nitel araştırma yönteminin içerdiği tümevarım yaklaşımıdır. Tümevarım yaklaşımı, parçaların incelenmesini ve bu incelemelere dayanılarak bütünün tanımlanmasını amaçlayan bir yaklaşımdır (İslamoğlu ve Alnıaçık, 2016).

Araştırmada, otomotiv sektöründen örneklem olarak seçilen 13 işletmeden toplamda 13 yönetici ile görüşülerek araştırmaya dahil olan otomotiv bayilerinde stratejik liderlik uygulamaları ile inovasyon yönetim süreci arasındaki ilişki bu yaklaşımla analiz edilmiş ve sonuçlara ulaşılmıştır.

3.2.1. Nitel Araştırma Yöntemi ve Özellikleri

Yıldırım ve Şimşek (2013), nitel araştırmalarda esas olanın sayısal verilerden çok, sözel nitelikteki veriler olduğunu ifade etmektedirler. Nitel araştırma, kuram oluşturmayı temel alan bir anlayışla sosyal olguların bağlı bulundukları çevre içerisinde araştırmayı ve anlamayı ön plana alan bir yaklaşımdır. Bu tanıma göre kuram oluşturma; toplanan verilerden yola çıkarak daha önceden bilinmeyen birtakım sonuçları birbiri ile ilişkisi içinde açıklayan bir modelleme çalışması anlamına gelmektedir (Altunışık vd., 2015).

İslamoğlu ve Alnıaçık (2016)’ da aynı şekilde nitel araştırmayı, sosyal olgulara bağlı oldukları ve içinde yer aldıkları ortamda doğal görünmeleri ile gözlem, görüşme ya da dökümanları değerlendirmek yoluyla bilgi edinme ve bu bilgileri analiz ederek kuram geliştirme olarak tanımlamaktadırlar.

Büyüköztürk vd. (2012) ise, ilişkilerin, etkinliklerin, durumların ya da materyallerin niteliğinin incelendiği çalışmalar olarak tanımlamışlardır. Yazarlar tarafından nitel araştırmaların özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:

1. Doğal ortam; araştırmacı olguların, olayların ya da davranışların gerçekleştiği doğal ortamda çalışır.

2. Doğrudan veri toplama; araştırmacı verilere doğrudan kaynağından ulaşır. 3. Zengin betimlemelerin yapılması; bağlam ve olguların derinlemesine anlaşılmasını sağlayacak detaylı betimlemeler yapılır.

4. Sürece yönelik; olgu ve davranışların nasıl ve neden gerçekleştiğine odaklanır.

5. Tümevarımcı veri analizi; sentezlenerek elde edilen bilgilerden yola çıkarak ikna edici genellemeler yapılır.

6. Araştırmacının katılımcı rolü; katılımcının anlamasına ve anlamlandırmasına odaklanır.

7. Araştırma desenlerinde esneklik; araştırma deseni, çalışmanın gerçekleştiği duruma göre gelişir ve değişir.

Nitel araştırmalarla nicel araştırmalar arasındaki fark; nicel araştırmaların, olgu ve olayları nesnelleştirerek gözlemlenebilir, ölçülebilir ve sayısal olarak ifade edilebilir bir şekilde ortaya koyan bir araştırma yöntemi olmasıdır. Daha çok doğa bilimleri alanlarında uygulanan bir yöntemdir, fakat sosyal bilimlerde de uygulama alanı bulunmaktadır. Gözlem ve ölçmelerin tekrarlanabildiği ve objektif yapıldığı araştırmalara niceliksel, sayısal araştırma denilmektedir. Nicel araştırma yönteminde amaç, olgu ve olayları, nesnel bir şekilde ölçmek ve sayısal verilerle açıklamaktır ve ne kadar?, ne miktarda?, ne kadar sık?, ne kadar yaygın?, ne oranda? vb. sorulara cevap aranmaktadır (Gurbetoğlu, 2015).

Nitel araştırmalarda ise, toplanan veriler üzerinde her ne kadar bazı sayısal analizler yapmak mümkünse de asıl amaç, sayılar yoluyla sonuçlara ulaşmak değil, okuyucuya konu ile ilgili betimsel ve gerçekçi bir resim sunmaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2013). Nitel araştırmalarda insan davranışlarını konu alan olgu ve olayları sayılarla açıklamak zor olmaktadır. Sayısal ölçümler bize kaç kişinin nasıl davrandığını gösterebilmektedir, ancak “niçin?” sorusuna cevap verememektedir.

Yıldırım ve Şimşek (2013), nitel araştırmaların yedi temel özelliğinin bulunduğunu belirtmektedirler. Bu özellikler;

1. Doğal ortama duyarlılık; araştırmanın konusunu oluşturan olaylar ve olguların gerçekleştiği durumlarda incelenebilmesini içermektedir.

2. Araştırmacının katılımcı rolü; araştırmacının araştırma sürecinin bir parçası ve kimi zaman veri toplama aracı işlevi görmesini ifade etmektedir.

3. Bütüncül yaklaşım; bütünü oluşturan parçaların ayrı ayrı değil bütüncül bir yaklaşımla analiz edilmesi gerektiğini içermektedir.

4. Algıların ortaya konulması; araştırmaya dahil edilen bireylerin algılarının ve deneyimlerinin ortaya konmasını açıklamaktadır.

5. Araştırma deseninde esnekliğin sağlanması; araştırma sürecinde meydana gelen gelişmeler ve ortaya çıkan verilere bağlı olarak araştırmanın çeşitli boyutlarının yeniden şekillendirilmesini ifade etmektedir.

6. Nitel veri; araştırma sürecinde toplanan verilerin sayılara indirgenememesini açıklamaktadır.

7. Tümevarımcı analiz; nitel araştırmalarda tümevarımcı bir anlayış vardır. Bu süreç bir araştırmanın bulgularını genelleyebilmek için bir teoriyi test etme ve geliştirmeyle ilgilidir.

Yukarıda, yazarların ortak görüş ve ifadeleri doğrultusunda nitel araştırma yöntemi ve özellikleri anlatılmaya çalışılmıştır.

3.2.2. Nitel Araştırma Deseni

Nitel araştırma deseni; sistematik, sınırları ve aşamaları açık seçik bir biçimde belirlenmiş bir süreçtir. Araştırmanın yaklaşımını belirleyen ve çeşitli aşamaların bu yaklaşım çerçevesinde tutarlı olmasına rehberlik eden bir stratejidir (Yıldırım ve Şimşek, 2013).

Yıldırım ve Şimşek (2013) araştırma desenlerini aşağıdaki şekilde açıklamışlardır.

Nitel Araştırma Desenleri:

1. Kültür analizi: Kültür analizinde amaç belirli bir grubun kültürünü tanımlama ve yorumlamadır. Doğası gereği kültür muğlaktır ve standardize edilmiş veri toplama araçları ile ölçülmez. Gözlenir, yaşanır, hissedilir. Kültür analizinde veriler genellikle gözlem ve görüşme yoluyla toplanır, bunlara bazen doküman analizi de eşlik edebilir. Veri analizi içerik ya da betimsel analiz yaklaşımı ile yapılır. 2. Olgu Bilim: Olgu bilim çalışmalarında genellikle belli bir olguya ilişkin bireysel algıların veya perspektiflerin ortaya çıkarılması ve yorumlanması amaçlanır. Başlıca veri toplama aracı görüşmedir. Veri analizi, yaşantıları ve anlamları ortaya çıkarmaya yöneliktir.

3. Kuram Oluşturma: Kuram oluşturmada veriye dayalı olarak açıklayıcı kuram oluşturulur. Bu yaklaşımın en önemli özelliklerinden biri veri toplama ve analizin birlikte yürütülmesidir. Buna sürekli karşılaştırmalı analiz denir.

4. Durum Çalışması: Durum çalışması, güncel bir olguyu kendi gerçek yaşam çevresi içinde çalışan, olgu ve içinde bulunduğu çevre arasındaki sınırların kesin hatlarıyla belirgin olmadığı ve birden fazla kanıt veya veri kaynağının mevcut olduğu durumlarda kullanılan, bir araştırma yöntemidir.

5. Eylem Araştırması: Uygulayıcının doğrudan kendisinin ya da bir araştırmacı ile birlikte gerçekleştirdiği ve uygulama sürecine ilişkin sorunların ortaya çıkarılması ya da hali hazırda ortaya çıkmış bir sorunu anlama ve çözmeye yönelik veri toplama ve analiz etmeyi içeren bir araştırma yaklaşımıdır. Eylem araştırmalarında, araştırmacının veriye yakın olması, süreci yakından tanıması ve yaşaması önemlidir.

Bu araştırmanın model ve yöntemi anlatıldığı üzere yukarıdaki nitel araştırma desenlerinden hiçbiri ile tam olarak örtüşmemektedir. Bununla birlikte veri toplama aracı (görüşme) yönünden olgubilim, veri analizi (içerik ve betimsel analiz) yönünden ise kültür analizi araştırma desenleri ile örtüşmektedir.

3.2.3. Araştırmada Nitel Araştırma Yönteminin Kullanılma Nedenleri

Stratejik liderlik uygulamaları ile inovasyon yönetimi arasındaki ilişkiyi inceleyen bu araştırmada, nitel araştırma yönteminin tercih edilmesinin başlıca nedeni, araştırma konusunun kavram ve uygulama alanı itibariyle kapsamı ve içeriğinin nitel araştırma yönteminin kullanılmasına daha yatkın olmasıdır. Bunun sebebi ise, stratejik liderlik uygulamalarının ve inovasyon yönetim sürecinin üst düzey yöneticilerin sorumluluğunda olması ve nicel yöntem kullanılmasının üst düzey yöneticilerin görüşlerini sınırlayacağı varsayımıdır. Bununla birlikte, üst düzey yöneticilerin görüş ve düşüncelerinin, liderlik davranışlarının derinlemesine incelenmek istenmesidir. Ayrıca otomotiv sektöründe nitel araştırma yöntemiyle yapılmış ampirik çalışmaların sınırlı sayıda olması ve bu araştırma konusu ile ilgili yapılmış nitel bir araştırmaya ulaşılamaması da diğer nedenlerdir.