Bu araştırmada ilk olarak konaklama işletmelerinde örgütsel stres ve tükenmişlik ile ilgili
literatür incelemesi yapılmıştır. Literatür incelemesine dayalı olarak elde edilen bilgilerle, ikincil verilerin analizi gerçekleştirilmiştir. Bu bilgilere dayanarak, alan araştırması kapsamında anket tekniği kullanılmıştır.
3.2.1. Anketin Hazırlanması
Örgütsel stres ve tükenmişlik ile ilgili yapılan çalışmalar taranarak kullanılan ölçekler
incelenmiş ve bu ölçekler arasından araştırma kapsamına en uygun olanlar ve en yaygın kullanılanlar tercih edilmiştir.
Anket 3 bölümden oluşmaktadır. Ankette demografik sorularla birlikte toplam 70 sorudan
oluşmaktadır.
Anketin birinci bölümünde örgütsel stres faktörlerinin belirlemeye yönelik 35 adet kapalı
uçlu soru bulunmaktadır. Bu amaçla daha önce yapılan: Çalışanların örgütsel stres düzeylerini ölçmek amacıyla Aydın (2004) tarafından geliştirilmiş Örgütsel Stres Kaynakları Ölçeği kullanılmıştır. Ancak Aydın’a (2004) ait anket formunda bulunan 1. , 7. ,8. ,9. ,19. ,23. ,27. ,28. ve 29. sorular soru formundan çıkartılmıştır. Bu durumda ölçek toplam 26 ifadeden oluşmakta ve 5 alt boyut içermektedir. Ölçekte yer alan ifadeler 5’li Likert ölçeğinde düzenlenmiştir. Likert ölçeği değerleri olumludan olumsuza göre en yüksek değere (çok fazla seçeneğine) 5, en düşük değere de (çok az seçeneğine) 1 puan verilerek düzenlenmiştir. Buna göre ölçekten alınan yüksek puan bireyin ilgili boyutta stres düzeyinin yüksek olduğunu; düşük puan ise tam tersi bir durumu göstermektedir. Yapılan faktör analizi sonucu , ölçeğin öngörüldüğü üzere beş boyuttan oluştuğunu doğrulamaktadır.
Anketin ikinci bölümünde ise çalışanların tükenmişlik düzeylerini belirlemek amacıyla Maslach tarafından geliştirilen ve tüm dünyada genel kabul gören Maslach Tükenmişlik Ölçeğinden yararlanılmıştır. Christina Maslach ve Susan Jackson tarafından geliştirilen, Türkçe uyarlaması, geçerlik ve güvenirlilik çalışması Canan Ergin tarafından yapılmış olan Maslach Tükenmişlik Ölçeği" toplam 22 maddeden oluşmakta ve 5 dereceli likert tipi metrik ifadelerden oluşmaktadır. Cevaplama seçenekleri “Hiçbir zaman”, “Çok nadir”, “Bazen”, “Çoğu zaman” ve “Her zaman” seklinde ifade edilmiştir (Ergin, 1992, s.144–145).
Tükenmişlik ölçeği, duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarı olmak üzere üç alt
boyuttan oluşmaktadır. Duygusal tükenme alt boyutu 9, duyarsızlaşma alt boyutu 5, kişisel başarı alt boyutu 8 maddeden oluşmaktadır (Çam,1992, s.156).
Tükenmişlik tek bir puan ile değil, her bir alt boyuttan alınan üç ayrı puan ile
Tükenmişlik, var olan veya var olmayan bir sendrom veya durum olarak değerlendirilmemekte, düşük, orta ve yüksek düzeyde tükenmişlikten söz edilebilmektedir. Buna göre; duygusal tükenme ve duyarsızlaşma alt boyutlarından alınan yüksek puan ile kişisel başarı boyutundan alınan düşük puan, yüksek tükenmişlik düzeyini ifade eder. Bu durumun tam tersinde ise, duygusal tükenme ve duyarsızlaşma alt boyutlarından alınan düşük puan ile kişisel başarı boyutundan alınan yüksek puan, düşük tükenmişlik düzeyini ifade eder. Tükenmişliğin orta düzeyi ise, her üç alt boyut için orta düzeyi belirtmektedir (Çam, 1992, s. 156).
Anketin üçüncü bölümünde ise araştırmacı tarafından hazırlanan “kişisel bilgi formu”
kullanılmıştır. Kişisel bilgi formunun hazırlanmasında kısa bir literatür taraması yapılmıştır. Elde edilen bilgilere göre yas, cinsiyet, medeni durum, çocuk sayısı, eğitim durumu, ücret, turizm sektöründe çalışma süresi gibi 13 sorudan oluşan kişisel bilgi formu kullanılmıştır.
3.2.2. Araştırmanın Hipotezleri
Araştırmanın çalışanların örgütsel stres faktörleri ve tükenmişlik alt boyutları arasındaki
ilişkiyi saptamak amacıyla oluşturulan hipotezler şunlardır:
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel politikadan kaynaklanan stresleri ile duygusal
tükenmişlik arasında bir ilişki yoktur.
H1: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel politikadan kaynaklanan stresleri ile duygusal
tükenmişlik arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel politikadan kaynaklanan stresleri ile duyarsızlaşma
arasında bir ilişki yoktur.
H2: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel politikadan kaynaklanan stresleri ile duyarsızlaşma
arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel politikadan kaynaklanan stresleri ile kişisel başarı
hissi düzeyi arasında bir ilişki yoktur.
H3: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel politikadan kaynaklanan stresleri ile kişisel başarı
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel yapı ve iklimden kaynaklanan stresleri ile duygusal
tükenmişlik arasında bir ilişki yoktur.
H4: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel yapı ve iklimden kaynaklanan stresleri ile duygusal
tükenmişlik arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel yapı ve iklimden kaynaklanan stresleri ile
duyarsızlaşma arasında bir ilişki yoktur.
H5: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel yapı ve iklimden kaynaklanan stresleri ile
duyarsızlaşma arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel yapı ve iklimden kaynaklanan stresleri ile kişisel
başarı hissi düzeyi arasında bir ilişki yoktur.
H6: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütsel yapı ve iklimden kaynaklanan stresleri ile kişisel
başarı hissi düzeyi arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının iş ortamındaki fiziki şartlardan kaynaklanan stresleri ile
duygusal tükenmişlik arasında bir ilişki yoktur.
H7: Otel işletmeleri çalışanlarının iş ortamındaki fiziki şartlardan kaynaklanan stresleri ile
duygusal tükenmişlik arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının iş ortamındaki fiziki şartlardan kaynaklanan stresleri ile
duyarsızlaşma arasında bir ilişki yoktur.
H8: Otel işletmeleri çalışanlarının iş ortamındaki fiziki şartlardan kaynaklanan stresleri ile
duyarsızlaşma arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının iş ortamındaki fiziki şartlardan kaynaklanan stresleri ile
kişisel başarı hissi düzeyi arasında bir ilişki yoktur.
H9: Otel işletmeleri çalışanlarının iş ortamındaki fiziki şartlardan kaynaklanan stresleri ile
kişisel başarı hissi düzeyi arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının işin yapısından kaynaklanan stresleri ile duygusal
tükenmişlik arasında bir ilişki yoktur.
H10: Otel işletmeleri çalışanlarının işin yapısından kaynaklanan stresleri ile duygusal
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının işin yapısından kaynaklanan stresleri ile duyarsızlaşma
arasında bir ilişki yoktur.
H11: Otel işletmeleri çalışanlarının işin yapısından kaynaklanan stresleri ile duyarsızlaşma
arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının işin yapısından kaynaklanan stresleri ile kişisel başarı hissi
düzeyi arasında bir ilişki yoktur.
H12: Otel işletmeleri çalışanlarının işin yapısından kaynaklanan stresleri ile kişisel başarı hissi
düzeyi arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütteki kişilerarası ilişkilerden kaynaklanan stresleri ile
duygusal tükenmişlik arasında bir ilişki yoktur.
H13: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütteki kişilerarası ilişkilerden kaynaklanan stresleri ile
duygusal tükenmişlik arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütteki kişilerarası ilişkilerden kaynaklanan stresleri ile
duyarsızlaşma arasında bir ilişki yoktur.
H14: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütteki kişilerarası ilişkilerden kaynaklanan stresleri ile
duyarsızlaşma arasında bir ilişki vardır.
H0: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütteki kişilerarası ilişkilerden kaynaklanan stresleri ile
kişisel başarı hissi düzeyi arasında bir ilişki yoktur.
H15: Otel işletmeleri çalışanlarının örgütteki kişilerarası ilişkilerden kaynaklanan stresleri ile
3.2.3. Araştırmanın Evreni –Örneklemi-Sınırlılıkları
Araştırmanın evreni, Antalya’nın ilçesi Manavgat’ da faaliyet gösteren beş ve dört yıldızlı
otel işletmelerinin çalışanları olarak tespit edilmiştir. Dört ve beş yıldızlı otellerin seçilmesinin nedeni, otel niteliklerinin, hizmet türlerinin ve örgütsel ortamın diğer yıldızlı otellere kıyasla farklı olmasıdır. Dört ve beş yıldızlı otellerin örgüt yapısının büyüklüğü, personel sayısının çokluğu, hizmet çeşidinin ve kalitesinin yüksek oluşu ve profesyonel bir yönetime sahip olmaları seçimde etkili olmuştur.
Araştırma 2011 yılı Aralık ayı ile 2012 Ocak ve Şubat tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir
ve araştırma kapsamındaki oteller, Kültür ve Turizm Bakanlığı verileri temel alınarak tespit edilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığının sitesinde yayınlanan Turizm İstatistiklerinden faydalanılmıştır. Elde edilen verilere göre: “Turizm İşletmesi Belgesi’ ne sahip dört ve beş yıldızlı otel sayısı 95’ tir. Araştırma kapsamında yer alan 95 otelden çalışmanın gerçekleştirildiği dönemde yalnızca 15 otelin faal olduğu saptanmıştır.
Araştırmanın yapıldığı dönemde faal olan 15 adet 5 ve 4 yıldızlı otelin İK müdürlerinden çalıştırdıkları işgören sayısına yönelik bilgi istenmiştir. Alınan bilgiye göre, sezon sonu olması nedeniyle bu otellerde yaklaşık olarak toplamda 1500 işgörenin istihdam edildiği saptanmıştır.
Bu araştırmada, otel yönetimlerinin araştırmanın yapılmasını istememelerinden, gerek zaman kısıtlığı, gerekse maddi koşullardan dolayı 15 adet otel işletmesinin muhasebe bölümü, satın alma bölümü, ön büro bölümü, yiyecek-içecek bölümü, kat hizmetleri bölümü vb. departmanlarda görev yapan çalışanlara anket uygulanmıştır. Oteller ile yapılan görüşmeler sonucunda, üzerinde anket uygulanacak 10 temel bölüm (genel müdür, ön büro, muhasebe, yiyecek-içecek hizmetleri, kat hizmetleri, güvenlik, insan kaynakları, satın alma, misafir ilişkileri, teknik servis) olduğu belirlenmiştir. Kış sezonunun başlamış olması nedeniyle bölgede açık olan otel sayısı toplam 15’tir. Her otelde ortalama yaklaşık olarak 100 işgören bulunmaktadır diyebiliriz. Buna göre, araştırmanın evreni 15 otel x 100 işgören= 1500 işgörendir.
Çalışanlara toplam 700 adet anket dağıtılmış, 406 adedi geri dönmüştür. Bu sayı %58 oranında bir anket geri dönüş oranını ifade etmektedir. Fakat 21 adedi eksik doldurulduğu için sağlıklı sonuç vermeyeceğinden dolayı araştırmaya dâhil edilmemiştir. Çalışmaya katılan otellerden elde edilen bu örneklem büyüklüğü 100000 kişilik bir evreni temsil edebilecek düzeydedir (Ural, Kılıç, 2006, s.49) Sonuç olarak analizler, toplam 385 adet anket ile yapılmıştır.
3.2.4. Araştırma Verilerinin Toplanması
Örneklem kapsamında yer alan otellerin insan kaynakları müdürleri ile görüşülmüş ve tüm
çalışanlar tarafından doldurulması istenmiştir. Anket formları, katılımcı tarafından elden otellere teslim edilmiştir. Çalışanlar tarafından cevaplanan anket formları otellerden yine elden teslim alınmıştır.
3.2.5. Araştırma Verilerinin Analizi
Çalışmaya katılan konaklama işletmeleri işgörenlerinin vermiş oldukları cevaplar
doğrultusunda elde edilen verilere istatistiksel analizleri yapmak ve araştırma hipotezlerini test etmek için SPSS 16. 0 programından yararlanılmıştır. Analizlerde; betimsel istatistiksel teknikler, güvenilirlik analizi, faktör analizi, basit regresyon analizi, çoklu regresyon analizi, pearson korelasyon analizi gibi analizler kullanılmıştır.