Bölgesel planlama literatüründe ve bölgesel analizlerde, ekonomik yapıya göre bölgeleri ayırabilmek ve bu çerçevede incelemeler yapmak önem taşımaktadır. Bu çerçevede ülkemizde en son yapılan bölge sınıflandırmasına göre Avrupa Birliği'nin bölgesel düzeyde uyguladığı müktesebata uyum çerçevesinde; DPT ve Türkiye İstatistik Kurumu'nun da katkılarıyla yapılan istatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması çalışmasına göre; Düzey 1 olarak 12, Düzey 2 olarak 26 ve Düzey 3 olarak da 81 (il) İstatistiki Bölge Birimi tanımlanmış olup, bu bölge birimleri 3 düzeydeki alt bölgeleri ifade etmektedir. Ulusal hedeflerin gerçekleştirilmesi ve sanayileşme sürecine kurumsal ivme kazandırmaya yönelik yol göstericiliğin (planlı kalkınma) başarılabilmesinde bu “Alt Bölge” ayırımı önemli katkılar
sağlamaktadır. Bu projede OSB’ler aşağıda sınıflandırılan 12 Alt Bölge çerçevesinde ele alınmıştır:
Alt Bölge1 (TR1): İstanbul: İstanbul
Alt Bölge2 (TR2): (Batı Marmara) Tekirdağ + Edirne + Kırklareli + Balıkesir +
Çanakkale
Alt Bölge3 (TR3): (Ege): İzmir + Aydın + Denizli + Muğla + Manisa + Afyon + Kütahya + Uşak
Alt Bölge4 (TR4): (Doğu Marmara): Bursa + Eskişehir + Bilecik + Kocaeli + Sakarya + Düzce + Bolu + Yalova
Alt Bölge5 (TR5): (Batı Anadolu): Ankara + Konya + Karaman
Alt Bölge6 (TR6): (Akdeniz): Antalya + Isparta + Burdur + Adana + Mersin + Hatay + Kahramanmaraş + Osmaniye
Alt Bölge7 (TR7): (Doğu Anadolu): Kırıkkale + Aksaray + Niğde + Nevşehir + Kırşehir + Kayseri + Sivas + Yozgat
Alt Bölge8 (TR8): (Batı Karadeniz): Zonguldak + Karabük + Bartın + Kastamonu + Çankırı + Sinop + Samsun + Tokat + Çorum + Amasya +
Alt Bölge9 (TR9): (Doğu Karadeniz): Trabzon + Ordu + Giresun + Rize + Artvin +
Gümüşhane
Alt Bölge10 (TR10): (Kuzeydoğu Anadolu): Erzurum + Erzincan + Bayburt + Ağrı + Kars + Iğdır + Ardahan
Alt Bölge11 (TR11): (Ortadoğu Anadolu): Malatya + Elazığ + Bingöl + Tunceli +
Van + Muş + Bitlis + Hakkari
Alt Bölge12 (TR12): (Güneydoğu Anadolu): Gaziantep + Adıyaman + Kilis + Şanlıurfa + Diyarbakır + Mardin + Batman + Şırnak + Siirt
Ancak, bu bölgelerin bazılarından elde edilen veriler bölgedeki işletme sayısının oldukça küçük olmasına bağlı olarak yeterli olmadığı durumlarda, ayrıca belirtilmek kaydıyla Alt Bölge1- Alt Bölge2 ile, Alt Bölge8- Alt Bölge9 ile ve Alt Bölge 10-Alt Bölge11 ile birlikte değerlendirilmiş ve yorumlar yapılmıştır.
Bilindiği gibi genelde ticaret verileri SITC’ye göre, buna karşılık endüstrilere ilişkin veriler ise ISIC sisteminde ya da NACE sistemine göre sınıflandırılmaktadır. Bu çalışmada endüstri sınıflandırması olarak NACE (Nomenclature des Activités dans les Communautés Européennes-Avrupa Topluluğu’ndaki Ekonomik Faaliyetlerin Genel Sanayi Sınıflandırması) seçilmiştir. Bu sınıflandırmadan yararlanılma gerekçesi KOSGEB veri tabanının bu
sınıflandırmayı esas almasıdır. Burada hemen belirtmek gerekir ki, KOSGEB veri tabanından oldukça sınırlı ölçüde yararlanılmıştır.
Çalışmaya konu olan ikincil veri tabanı, KOSGEB’in “Yararlandırıcı Durum Tespit Formu (YDTF)” verilerinden oluşmaktadır. Bu form değerlendirilip araştırmanın amacına yönelik soru tekniği ile zenginleştirildikten sonra ikinci aşamada yüz yüze anket tekniğinden yararlanılmıştır. Anketin oluşturulması aşamasında 21 – 22 Nisan 2006 tarihinde İzmir’de geniş katılımlı (Proje ekibi, KOSGEB temsilcisi, TÜİK temsilcisi, MPM uzmanı), iki günlük bir toplantı düzenlenmiştir. 2006 yılının Mayıs – Haziran aylarında anketin içeriği oluşturularak teknik şartname düzenlenmiştir. OSB’lere ilişkin örneklem tespit edilmiş, ilgili soru grupları üzerinden güvenirlik testleri yapılmıştır. Temmuz - Ağustos 2006 tarihinde Dokuz Eylül Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Şube Müdürlüğü marifetiyle ihale süreci tamamlanmıştır. Düzenlenen ankette dört temel soru grubu oluşturulmuştur. Bunlar:
I- İşletmeye İlişkin Genel Bilgi Soru Grubu
I A - Firma sahibi ya da yöneticisine ilişkin bilgiler I B - Firma hakkında genel bilgiler
II- Firmanın Faaliyet Gösterdiği Ortama İlişkin Soru Grubu
III- İşletmelerin Durumunu İyileştirme ve Beklentilerini Gerçekleştirme ve Sorunlarını Ortaya Koymaya Yönelik Soru Grubu
III A - Sistemler ve süreçler III B - Firma performansı
III C - Firmanın geleceğe dönük beklenti ve ihtiyaçları III D - Kümelenme soruları
III E - Tedarik zinciri yöntemi uygulamaları hakkında sorular III F - Ürünlerin başarısızlığını etkileyen faktörler
III G - Sektörel dış ticaret şirketine katılma isteğine etki eden faktörler
IV- Firmanın Üretim, Finansman ve Yönetim Performansına Yönelik Soru Grubu IV A - Üretim ve kalite yönelimli soru grubu
IV B - Finansman yönelimli soru grubu
IV C - Girişimcilik ve yönetim yönelimli soru grubu IV C 1 - Kuruluş yapısına yönelik
IV C 2 - Kültür Boyutuna yönelik IV C 3 - Girişimcilik profiline yönelik
Yukarıda belirtilen formatta hizmet alımı gerçekleştirilmiştir. 82 adet OSB NACE Sınıflandırmasına göre faaliyet gösteren firma/şirketler ile yüz yüze (anketör aracılığı ile) yapılan anket görüşmeleri sonucunda hizmet alımına konu olan örneklem büyüklüğü (toplam anket sayısı) 3197 (üç bin yüz doksan yedi) olarak gerçekleşmiştir. Hizmet alımı tamamlandıktan sonra proje elemanları tarafından her bir bölgede sahada kontroller yapılmıştır. 2006 yılının Kasım ayı içinde Prof. Dr. Metin Berber (Proje yürütücüsü ile birlikte) Samsun, Trabzon, Giresun, Ordu; Prof. Dr. Hasan Kürşat Güleş Konya, Uşak, Afyon; Doç. Dr. Orhan Çoban Kayseri, Nevşehir; Doç. Dr. Ertuğrul Deliktaş Kocaeli, Bursa; Doç. Dr. Mehmet Balcılar (Proje yürütücüsü ile birlikte) Adana, Mersin; Doç. Dr. Muhsin Kar (Proje yürütücüsü ile birlikte) Kahramanmaraş, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır; Doç. Dr. Murat Çokgezen*
(Proje yürütücüsü ile birlikte) İstanbul, Çerkezköy; Yrd. Doç. Dr. Ethem Duygulu Antalya, Manisa; Yrd. Doç. Dr. Mustafa Ersungur Erzurum, Erzincan; Yrd. Doç. Dr. Nevzat Şimşek Aydın, Eskişehir; Dr. Serdar İspir (Proje yürütücüsü ile birlikte) Ankara; Dr. Dündar Kök Denizli; Dr. Hakan Kahyaoğlu (Proje yürütücüsü ile birlikte) İzmir illerindeki OSB’lerde yapılmış anketleri örneklem düzeyinde yerinde kontrol etmişler ve sahaya yönelik (iş adamları ve OSB başkanları ve müdürleri ile görüşerek) bilgi toplamışlardır. Bu şekilde araştırma sahasına yönelik gözlem bulguları elde edilip değerlendirilmesini müteakip yüklenici firma aracılığıyla anketler ayıklanmış ve araştırmaya esas örneklem (3034) oluşturulmuştur.
Araştırma çerçevesinde elde edilen analiz bulgularının ve saha gözlemlerinin değerlendirilmesine yönelik olarak Sanayi Bakanlığı ve OSB Genel Müdürlüğü ile görüşülmüş, Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kuruluşu’nun Kasım 2006’da Konya’da yapılan toplantısına katılınarak proje tanıtılmış, OSB Yönetim Kurulu Başkanları ve Müdürleri ile istişarede bulunulup uygulamacıların deneyim ve gözlemlerinden yararlanılmıştır.
Projenin sonuçlarını tartışmak amacıyla, yurt dışı (Institute for Small Business and Entrepreneurship tarafından düzenlenen 30. ve 31. Uluslararası Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler ve Girişimcilik Konferansı, Glasgow ve Belfast, 2007–2008) ve yurt içi (14. Ulusal Sanayi Sempozyumu, Gaziantep, 24–26 Kasım 2007) konferans ve sempozyumlara katılınmıştır. İzmir’de, proje için hazırlanan veri tabanının analizine dayalı bulguların sunulduğu, OSB’ler hakkında çalışan MPM, KOSGEB ve üniversitelerden diğer araştırmacı ve uzmanların, OSB yetkililerinin (başkanları, yöneticileri ve uzmanlarının) de katıldığı, “Organize Sanayi Bölgelerinin Sorunları ve Çözüm Önerileri” konulu 29–30 Kasım 2007’de
*
bir sempozyum düzenlenmiştir. Bu sempozyuma katılımı teşvik etmek için İzmir Atatürk Organize Sanayi Bölgesi Başkanlığı’ndan özel destek ve katılım sağlanmıştır. Bu sempozyum aracılığıyla çalışmanın sonuçlarının DPT projesi olarak kamuoyuyla paylaşılmasına özen gösterilmiştir