Bu bölümde endüstrilerin/firmaların yakın yerleşimi üzerinde tüketicilere/kaynaklara yakın olmanın, ortak emek havuzundan yararlanmanın ve ortak bilgiden yararlanmanın etkisinin olup olmadığının belirlenmekte ve bu etkilerin göreli önemlerini ortaya konulmaktadır. Yer seçiminde, mal/girdi piyasalarına yakınlığın, ortak emek havuzu kullanımının ve bilgi yayılmasının göreli sayısal önemi regresyon analizi yoluyla yapılacaktır. Bu amaçla yukarıdaki metodolojiye göre ölçülen eşyığılma endeksleri ile mal/girdi piyasalarına yakınlık, ortak emek havuzu kullanımı ve bilgi yayılmasının ölçümleri arasında bir regresyon modeli tahmin edilecektir. Eş yığılma endeksleri yukarıda açıklandığı şekilde hesaplanmıştır. Ancak mal/girdi piyasalarına yakınlık, ortak emek havuzu kullanımı ve bilgi yayılmasının ölçümleri de elde edilmelidir.
Tüketicilere ve girdi sağlayıcılarına yakın olma literatürde genellikle hava alanı ve limanlara km olarak uzaklıkla ölçülmektedir. Ancak bu bizim amacımıza uygun bir ölçüm değildir. Bizim açımızdan özelikle firmaların girdi-çıktı bağımlılıkları önemlidir. Bu çalışmanın yaklaşımı açısından yakınlık daha çok girdi-çıktı bağımlılığı ile ilgili tanımlanmalıdır. Yakınlık ölçümlerimde endüstrilerin birbirlerine girdi çıktı ilişkisi açık olarak yansıtılmalıdır. Daha sonra bu girdi-çıktı bağımlılığının eşyığılmayla ilişkisi ortaya konacaktır. Girdi-çıktı yakınlığı 1998 TÜİK Girdi-Çıktı Tablosu’ndan elde edilmiştir.
Tüketicilere ve girdi sağlayıcılarına yakın olma girdiler açısından i. ve j. endüstriler arasında
max ,
ij i j j i
Girdi Girdi Girdi
şeklinde çıktı bakımından
max ,
ij i j j i
Çıktı Çıktı Çıktı
şeklinde, hem girdi hem çıktı bakımından ise
max ,
ij ij ji
Girdi Çıktı Girdi Çıktı
şeklinde tanımlanmıştır.
Firmaların yığılmasına ve eşyığılmasına yol açan diğer bir yığılma ekonomisi ortak emek havuzu kullanımıdır. Bunun eşyığılmayla ilişkisini göstermek için endüstrilerin hangi ölçüde aynı türden emek kullandıklarının bir ölçüsü elde edilmelidir. Eğer endüstriler aynı türden emek kullanıyorlarsa, işçiler firmalar arasında en etkin olacak şekilde hareket edecektir. Bu amaçla istihdam (işe alma) ve meslek kategorileri her bir sektör için ve 120 meslek kategorisi için incelenmiş ve aralarındaki korelasyon hesaplanmıştır (EmekKorij)
Eşyığılmaya yol açan üçüncü faktör bilgi yayılmasının doğrudan bir ölçümünün elde edilmesi mevcut verilerle olanaklı olmamıştır. Ancak bilgi yayılmasının dolaylı bir ölçümü bir endüstrideki teknolojinin diğer endüstride ne kadar kullanıldığı olarak tanımlanabilir. Çünkü bilgi yayılması teknolojinin endüstriler arasında ortak olmasının ve birbirinden öğrenmenin bir sonucudur. Endüstrilerin birbirilerinin teknolojilerini ne oranda ortak kullandıklarının bir ölçüsü Türkiye için mevcut değildir. Ancak endüstriyel teknolojik ilişkilerin ülkeler arasında benzer özellik taşıyacağı açıktır. Ellison, Glaeser ve Kerr (2007) ABD ve İngiltere teknoloji akım matrislerini kullanarak bilgi yayılmasını ölçen iki ölçüm elde etmiştir. Bunlar bir i. endüstrinin j. endüstriye ait teknolojiyi hangi oranda referans aldığını gösteren TechInij ve bunun tersi olarak tanımlanan TechOutij dır. Benzer teknolojik
ilişkilerin Türkiye içinde geçerli olduğunu varsayarak aynı veriler bu çalışmada da kullanılmıştır.
Tablo 19 yukarıda açıklanan metodolojiye göre tahmin edilen yığılma ve eşyığılma endeksleriyle ilgili tanımsal istatistikleri vermektedir. Bu ölçümler çok yer kapladığından yalnızca tanımsal istatistikler verilmiştir. Tablodan görüldüğü gibi ortalama yığılma ve eşyığılma endeksleri yaklaşık olarak sıfırdır. Bu yalnızca tanımsal bir sonuçtur. Çünkü bu ölçümler belli bir OSB’nin büyüklüğüne göreli olarak hesaplanmaktadır. Bir endüstrinin ortalamadan sapması diğer tüm endüstrilerin sapmasıyla bir korelasyon göstermeyeceğinden bu sonuç beklenen bir sonuçtur. Tablo 1 yığılmanın eş yığılmaya göre daha yüksek bir ortalamaya ve daha küçük bir standart sapmaya sahip olduğunu göstermektedir. Eşyığılma yığılmaya göre endüstriler arasında daha büyük bir değişkenlik göstermektedir.
Tablo 19: Eşyığılma Endeksi
Ortalama Std. Sapma. Max Min
γ 0.041 0.003 0.014 0.004
γ c
0.034 0.012 0.082 0.002
Çalışmanın bu kısmının odağını oluşturan soru, eş yığılmanın kaynağı olarak düşünülen mal/girdi piyasalarına yakın olma, ortak emek havuzundan yaralanma ve bilgi yayılmasının Türkiye’de OSB’ler için geçerli olup olmadığı, eğer geçerli ise bu faktörlerin göreli olarak ne kadar önemli olduklarıdır. Bu amaçla eşyığılma endeksleri ile EmekKorij,
GirdiÇıktıij ve Teknojiij değişkenleri arasında aşağıdaki regresyon modeli tahmin edilmiştir.
ij E ij GÇ ij T ij ij
EşYığılma EmekKor GirdiÇıktı Teknoloji
Burada ij rastsal hata terimidir. Bu regresyonla ilgi sonuçlar farklı belirlemeler için Tablo 20’de verilmiştir. Tablo 20’de katsayı tahminlerinin yanı sıra tahminlerin standart hataları parantez içerisinde verilmiştir. Bu regresyonlarda belirleme katsayısı çoğunlukla 0.30’un altında olup rapor edilmemiştir.
Tablo 20: Regresyon Sonuçları
Model 1 Model 2 Model 3 Model 4
EmekKor 0.147 (0.012) 0.145 (0.011) 0.148 (0.012) 0.150 (0.012) Girdi-Çıktı 0.155 (0.014) Girdi 0.118 (0.010) 0.156 (0.015) Çıktı 0.098 (0.010) 0.158 (0.014) Teknoloji 0.115 (0.012) 0.099 (0.020) 0.119 (0.012) 0.118 (0.012)
Tablo 20’de verilen sonuçlar tüm tahminler için katsayı tahminlerinin önemli olduğunu göstermektedir. Mal/girdi piyasalarına yakınlığı ölçen girdi-çıktı ilişkileri modelde ayrı ayrı değişkenler olarak dâhil edilmiştir. Bu sonuçlara göre Girdi-Çıktı değişkeni Girdi ve
Çıktı değişkenlerinden daha büyük bir katsayı ile tahmin edilmiştir. Bu ise beklenen bir
sonuçtur. Girdi ve Çıktı değişkenlerinin ayrı ayrı girdiği modelde (Model 2) Girdi değişkeni önemli ve daha büyük bir katsayı ile tahmin edilmiştir. Çıktı değişkeni ise Girdi değişkenine göre daha küçük bir katsayıyla tahmin edilmiştir ve %5 önem seviyesinde anlamlı değildir. Bundan dolayı Çıktı değişkeni modelden düşürülmüş ve Model 3 yalnızca Girdi değişkeni ile tahmin edilmiştir. Bu sonuç endüstriler arasında girdi kaynaklarına yakınlığın pazarlara yakınlıktan daha önemli olduğunu anlamına gelebilir. Ancak Model 4 ile ilgili sonuçlar Çıktı değişkeni ile ilgili olarak ta benzer sonuç verdiğinden (burada model belirleme hatası olması mümkündür) bu kanıt güçlü gözükmemektedir. Tüm tahmin sonuçlarından ortaya çıkan bir sonuç Girdi-Çıktı ilişkisinin eş yoğunlaşmaya neden olan en önemli faktör olduğudur. Bunu sırasıyla ortak emek havuzundan yararlanma ve bilgi yayılması izlemektedir.