Araştırmanın Süreç ve Yöntemi

Araştırmanın amacı, Devlet Üniversitesi’nde okuyan öğrencilerin tükenmişliğinin örgütsel bağlılığa etkisini ortaya koymaktır. Bu ilişkiyi ortaya koyarken de cinsiyet, medeni durum, yaş, alttan dersi olup olmaması, fakülte, kaçıncı sınıfta olduğu gibi değişkenlere göre tükenmişliğin örgütsel bağlılığa etkisinin farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemektir.

Bu araştırmada ayrıca,

1. Devlet Üniversitesi’nde okuyan öğrencilerin tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi,

2. Devlet Üniversitesi’nde okuyan öğrencilerin örgütsel bağlılık düzeylerinin belirlenmesi,

3. Devlet Üniversitesi’nde okuyan öğrencilerin tükenmişlik ve örgütsel bağlılık düzeylerinin;

- Cinsiyet - Medeni durum - Yaş

- Alttan dersi olup olmaması

- Fakülte ve kaçıncı sınıfta olduğu gibi değişkenlerle ilişkilerinin incelenmesi araştırmanın amaçları arasındadır.

3.1.2. Araştırmanın Kapsamı

Araştırmanın evrenini bir Devlet Üniversitesi’nde okuyan öğrenciler oluşturmaktadır. Kolayda örnekleme yöntemiyle belirlenen İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ile

Mühendislik Fakültesinde okuyan 200 öğrenci araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Bu araştırmada örneklem seçilirken Sosyal Bilimler Enstitüsü ile ilişkili bir fakülte ve Fen Bilimleri Enstitüsü ile ilişkili bir fakülte seçilerek burada okuyan öğrencilerin tükenmişliklerinin, örgütsel bağlılıklarına etkisi görülmek istenmiştir. Bu 200 öğrenciden 105’i İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinde, 95’i ise mühendislik fakültesinde okumaktadır. Yine bu 200 öğrenciden 48’i 1. sınıf, 45’i 2. sınıf, 51’i 3. sınıf ve son olarak da 56’sı 4. sınıfta okumaktadır.

3.1.3. Araştırmanın Yöntemi

Araştırmada Devlet Üniversitesi’nde okuyan öğrencilerin tükenmişliğinin örgütsel bağlılığa etkisini ölçmek için Maslach Tükenmişlik Ölçeği, Allen-Meyer Örgütsel Bağlılık Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır.

Örnekleme giren öğrencilere 22 ifadeden oluşan Tükenmişlik Ölçek formu, 17 ifadeden oluşan Örgütsel Bağlılık formu ve 6 sorudan oluşan kişisel bilgi formu uygulanmıştır. Tükenmişlik ifadelerine, ‘Hiçbir Zaman’, ‘Çok Nadir’, ‘Bazen’, ‘Çoğu Zaman’, ‘Her Zaman’ seçenekleri çerçevesinde görüş bildirilmesi istenmiştir. Örgütsel Bağlılık ifadelerine ise, ‘Kesinlikle Katılmıyorum’, ‘Katılmıyorum’, ‘Kararsızım’, ‘Katılıyorum’ ve ‘Kesinlikle Katılıyorum’ seçenekleri çerçevesinde görüş bildirilmesi istenmiştir.

3.1.4. Araştırmada Kullanılan Ölçekler 3.1.4.1 Maslach Tükenmişlik Ölçeği

Araştırmada çalışanların algıladıkları tükenmişliği belirlemek için Maslach ve Jackson (1981) tarafından geliştirilen Maslach Tükenmişlik Ölçeği (Maslach Burnout Inventory-MBI) kullanılmıştır. Toplam 22 maddeden oluşan ölçek tükenmişliği Duygusal Tükenme (Emotional Exhaustion), Duyarsızlaşma (Depersonalization) ve Kişisel Başarı Düşüklüğü Hissi (Personal Accomplishment) olmak üzere üç alt boyutta değerlendirmektedir.

Duygusal Tükenme alt ölçeği (DT), kişinin mesleği tarafından tüketilmiş ve aşırı yüklenilmiş olmayı ifade etmektedir. Bu alt ölçekte yorgunluk, bıkkınlık ve duygusal enerjinin azalması ile ilgili 9 madde yer almaktadır. Bunlar 1., 2., 3., 6., 8., 13.,14., 16., ve 20. maddelerdir.

Duyarsızlaşma alt ölçeği (D), bireyin bakım ve hizmet verdiklerine karşı, duygudan yoksun bir biçimde, bireylerin kendine özgü birer varlık olduklarını dikkate almaksızın davranmalarını tanımlar. 5 maddeden oluşan duyarsızlaşma alt ölçeğinde 5., 10., 11., 15. ve 22. maddeler yer almaktadır.

Kişisel Başarı Düşüklüğü Hissi alt ölçeği (KBD), insanlarla çalışan bir kimsede yeterlilik ve başarıyla üstesinden gelme duygularını tanımlar. Bu ölçek 9 maddeden oluşmakta ve 4., 7., 9., 12., 14., 17., 18.,19. ve 21. maddelerini içermektedir.

Duygusal tükenmişlik ve duyarsızlaşma boyutları olumsuz, kişisel başarı düşüklüğü hissi boyutu olumlu ifadelerden oluşmaktadır. Bu nedenle her alt boyutun puanı ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Duygusal tükenme ve duyarsızlaşma alt ölçeklerinden alınan puanların yüksek olması, kişisel başarı düşüklüğü hissi alt ölçeğinden alınan puanın ise düşük olması tükenmişliği göstermektedir (Ergene, 2010).

Ölçek geliştirilirken tümdengelimci yaklaşım yerine tümevarımcı yaklaşım kullanılmıştır. Üç boyutlu Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nin geçerliliği çeşitli çalışmalarla teyit edilmiştir. Ülkemizde geçerlik ve güvenirlik çalışmaları Ergin ve Çam tarafından yapılmıştır. Ölçeğin özgün biçimindeki 7 basamaklı yanıt seçeneklerinin uygun olmadığı belirlenerek, uyarlama çalışmasında basamak sayısı 5'e indirilmiştir (Özel, 2009). Devlet Üniversitesi öğrencilerine yapılan bu çalışmada ölçeğin beş seçenekli şekli kullanılmıştır.

Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nde yapılan puanlama sonucunda toplam puan ve alt ölçek puanları elde edilmektedir Maslach Tükenmişlik Ölçeği’ni oluşturan üç alt ölçeğin puanları her madde için 0- 4 puan arasında değerlendirilir, her alt ölçek için ayrı ayrı toplanarak kişinin alt ölçeklerden aldığı puanlar hesaplanır. Duygusal Tükenme ve Duyarsızlaşma alt boyutları olumlu, Kişisel Başarı Düşüklüğü Hissi alt boyutu ise olumsuz ifadeler içermektedir. Olumsuz ifadeler in ters yönde puanlanmaları gerekmektedir. Bu nedenle Duygusal Tükenme (DT) ve Duyarsızlaşma (D) alt ölçeklerinden yüksek puanlar, Kişisel Başarı Düşüklüğü Hissi (KBD) alt ölçeğinden düşük puanlar almak tükenmişliği ifade etmektedir. Buna göre DT ve D alt ölçeklerini oluşturan maddeler; ‘Hiçbir Zaman = 1, Çok Nadir = 2, Bazen = 3, Çoğu Zaman = 4, Her Zaman = 5’ şeklinde, KBD alt ölçeğini oluşturan maddeler ise ters puanlama ile ‘ Her Zaman = 1, Çoğu Zaman = 2, Bazen = 3, Çok Nadir = 4, Hiçbir Zaman = 5’

şeklinde puanlanır. Bu şekilde alt ölçek puanları hesaplanır. Bu üç alt ölçeklerden alınan puanlar arttıkça tükenmişlik düzeyi de artmaktadır (Ergene, 2010).

Her üç boyut için düşük, orta ve yüksek düzeylerde değerlendirmeleri yapılabilir. Tüm çalışmaların sonucunda, tükenmişlik, düşük, orta ve yüksek düzeylerde yaşanan duygu dağılımı ile sürekli bir değişken olarak kavramlaşmaktadır (Özel, 2009). Tükenmişlik var olan ya da var olmayan şeklinde ikiye ayrılan bir değişken olarak gösterilmemiştir. Dolayısıyla çalışmada tükenmiş ya da tükenmemiş bireyler ifadesi yerine az düzeyde tükenmiş, orta düzeyde tükenmiş ya da yüksek düzeyde tükenmiş öğrenciler ifadesi kullanılmıştır.

3.1.4.2.Allen-Meyer Örgütsel Bağlılık Ölçeği

Araştırmada örgütsel bağlılığı ölçebilmek için literatürde çeşitli ölçekler geliştirilmiş olduğu görülmüştür. Bunlardan, Mowday, Porter ve Steers tarafından 1982 yılında geliştirilen 9 soruluk ölçek yerine, daha kapsamlı olarak Meyer ve Allen tarafından 1984 ile 1997 yılında geliştirilen 5’li likertten oluşan Örgütsel Bağlılık Ölçeği (Organizational Commitment Questionere: OCQ) kullanılmıştır. Bu ölçek örgütsel bağlılığı; ‘duygusal bağlılık’, ‘devam bağlılığı’ ve ‘normatif bağlılık’ olmak üzere üç temel bileşene ayırarak ölçmeyi amaçlamıştır (Baysal ve Paksoy, 1999:8: akt. Özel, 2009).

Duygusal Bağlılık alt ölçeği (DUB), çalışan ve örgüt arasında benzer değerler taşımaktan kaynaklanan olumlu bir etkileşimi ifade eder. Çalışanın örgüte güçlü bir şekilde bağlılığının olması, o kişinin istediği için örgütte kalması demektir. İş görenin örgüte bağlılığının en iyi şeklidir. 6 maddeden oluşan duygusal dağlılık alt ölçeğinde,1., 2., 3., 4., 5. ve 6., maddeler yer almaktadır.

Devam Bağlılığı alt ölçeği (DEB), iş deneyimi ve örgütte çalışma süresinin artmasına paralel olarak çalışanın yaşam standartlarında ortaya çıkan değişikliklerin sürdürülebilmesi için kişinin mevcut işine devam zorunluluğunu hissetmesini ifade etmektedir. Bu ölçek 6 maddeden oluşmakta ve 12., 13., 14., 15.,16. ve 17. maddelerini içermektedir.

Normatif Bağlılığı alt ölçeği (NB), çalışanın örgüte olan sorumluluk ve sadakat duygularından bulunduğu kurumda çalışmaya devam etmeyi arzulamasını ifade eder. Bu ölçek 5 maddeden oluşmakta ve 7., 8., 9., 10. ve 11. Maddelerini içermektedir. Örgütsel Bağlılık Ölçeğinin toplam 17 maddesi bulunmaktadır. Her bir madde 5’li likert tipi değerlendirme sistemine sahiptir. ‘1: Kesinlikle Katılıyorum’, ‘2: Katılıyorum’, ‘3: Kararsızım’, ‘4: Katılmıyorum’ ve ‘5: Kesinlikle Katılmıyorum’ şeklinde yapılmıştır.

3.1.5.Kişisel Bilgi Formu

Kişisel bilgi formu, seçilen araştırma grubu öğrencilerin; cinsiyet, medeni durum, yaş, alttan dersi olup olmaması, fakülte, kaçıncı sınıfta olduğu gibi değişkenlere göre durumlarını ifade eden 6 maddeden oluşan bir ankettir.

3.1.6. Araştırmanın Kısıtları

- Araştırma Devlet Üniversitesi öğrencileri ile sınırlıdır.

- Araştırma Devlet Üniversitesi öğrencilerinden, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ile Mühendislik Fakültesi öğrencileri ile sınırlıdır.

- Araştırma, kullanılan ölçekte belirtilen soruların ölçtüğü niteliklerle sınırlıdır. - Araştırma sonuçları anketlerden elde edilen verilerle sınırlıdır.

3.1.7. Araştırmanın Hipotezleri

Tükenmişlik ile örgütsel bağlılık arasında olumlu ve anlamlı bir ilişkinin varlığı, araştırma bulgularıyla desteklenmiştir. Tükenmişlik, örgütsel bağlılığın farklı boyutlarını doğrudan ve olumlu etkilemektedir (Sürgevil, 2006:48). Bu bağlamda çalışmanın ana hipotezleri şu şekilde ifade edilebilir.

H_1: Tükenmişlik algısı boyutları ile Örgütsel Bağlılık algısı boyutları arasında ilişki vardır.

H2: Tükenmişlik algısı değişkenleri ile Örgütsel Bağlılık algısı boyutları arasında ilişki

vardır.

Tükenmişliğin cinsiyet kökenli kaynakları üzerinde birçok araştırma yapılmıştır. Araştırmacıların bir kısmı tükenmişliğin erkekler arasında daha yaygın olduğu rapor

ederken; bir kısmı ise kadınlarda daha yüksek oranda tükenmişliğe rastladıklarını bildirmişlerdir. Erkek ve kadınların tükenmişlik düzeyleri arasında fark olmadığını ileri süren araştırmacılar da vardır (Thompson ve Alamos, 1982: akt. Okutan ve Balaban, 2008:F140). Bu bağlamda çalışmanın ikinci hipotezi şu şekilde ifade edilebilir.

H₃₁: Cinsiyet ile Tükenmişlik algısı boyutları arasında fark vardır.

Örgütsel bağlılığın cinsiyet kökenli kaynaklarına bakıldığında kadın ve erkek çalışanların farklı örgütsel bağlılık düzeylerinin olabileceğini araştırmalar göstermektedir. Bu bağlamda yine çalışmanın ikinci alt hipotezi şu şekilde ifade edilebilir.

H32: Cinsiyet ile Örgütsel Bağlılık algısı boyutları arasında fark vardır.

Tükenmişlik ve örgütsel bağlılığın öğrencilerin okudukları fakülte üzerinde etkili olup olmadığı üzerine bir çalışma yapılmamıştır. Bunu ölçmek amacıyla, çalışmanın üçüncü alt hipotezleri şu şekildedir.

H41: Öğrencilerin okudukları Fakülte ile Tükenmişlik algısı boyutları arasında fark

vardır.

H₄₂: Öğrencilerin okudukları Fakülte ile Örgütsel Bağlılık algısı boyutları arasında fark

vardır.

Tükenmişlik ve örgütsel bağlılığın öğrencilerin okudukları sınıf ile ilişkisini ölçmek amacıyla da, çalışmanın dördüncü alt hipotezleri şu şekildedir.

H51: Öğrencilerin okudukları Sınıf ile Tükenmişlik algısı boyutları arasında fark vardır. H52: Öğrencilerin okudukları Sınıf ile Örgütsel Bağlılık algısı boyutları arasında fark

vardır.