Araştırmanın Genel Planı

Bu çalışma ortaokul öğrencilerinde metabolik sendroma zemin hazırlayan beslenme alışkanlıkları, obezite, kan basıncı ve fiziksel aktivite gibi diğer yaşam tarzı alışkanlıklarının değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. Öğrenciler rastgele seçilmiştir. Tüm bireylerin vücut bileşimi analizleri (BİA) metodu ile ölçülmüştür. Ayrıca bireylerin boy uzunluğu, kilo, kan basınçları da ölçülmüştür.

48

Tüm bireylerin besin tüketimleri, besin tüketim sıklığı metodu ile alınmıştır. Yine bir günlük besin tüketim kayıtları alınarak, günlük olarak almış oldukları mikro ve makro besin öğeleri miktarları saptanmıştır.

3.3 Verilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi

Araştırmaya katılan tüm bireylere ilişkin genel bilgilerin (yaş, cinsiyet, soy geçmiş öyküsü vb.) toplanabilmesi için anket formundaki sorular, araştırmacı tarafından; bireylerin doğrudan kendilerine sorularak elde edilmiştir. Anket formunu takiben tüm bireylerin obezite riski taşıyıp taşımadığına karar verilebilmesi için bazı antropometrik ölçümleri; vücut ağırlığı (kg), boy uzunluğu (cm), bel çevreleri (cm) ve BKİ (Beden Kütle İndeksi) (kg/m²) bakılmıştır. Ayrıca adölesanlara ankette sorulan sağlıklı beslenme bilgisinin olup olmadığı sorusu ise kişinin kendi beyanına göre ankette bulunan seçenekler göz önünde bulundurularak cevap vermişlerdir. Çalışmada Kullanılan Teknikler ise :

-Cihazlarla Vücut Bileşiminin Değerlendirilmesi

-Anket ve Teke Tek Görüşmeler Yolu ile Bilgi Toplama -Konuyla İlgili Belgeler/Yayınlar Yolu ile Bilgi Toplama 3.3.2 Adölesanların Antropometrik Ölçümleri

BIA: Tüm bireylerin vücut bileşim analizleri için BIA (Body Impedance Analysis) methodu ile TANİTA MC 780 kullanılmış ve 250 kHZ’lik bir empedans uygulanarak yapılmıştır. Böylece bireylerin vücut ağırlıkları (kg), vücut yağ %’si, vücut yağ kütlesi (kg), yağsız vücut kütlesi (kas kütlesi) (kg) belirlenmiştir. Bireylerin vücut ağırlığı TANİTA MC 780 vücut analiz monitörü ile az giysili, kuru ve çıplak ayakla ölçülmüştür.

49

Ölçümden önce öğrencilere ve velilerine ulaşılacak, 3 saat boyunca aç olmaları, 7 saat boyunca egzersiz yapmamaları, kafein içeren yiyecek tüketmemeleri konusunda uyarılmışlardır.

Boy Uzunluğu: Ayakkabısız, ayaklar topuklarla birlikte duvara değecek şekilde dik pozisyonda ileriye bakarken kulakların üst kısmı ile gözlerin dış kösesi düzleme paralel bir çizgide bulunacak şekilde (Frankfort Düzlemi) Holtein Stadiometre ile ölçülmüştür.

Bel Çevresi: Bireylerin bel çevresi ölçümü alınırken alt kaburga kemiği ile kristailiyak arası bulunup orta noktasından geçen çevre esnek olmayan mezür ile ölçülmüştür. Bel çevresi ölçüm sonuçları aşağıdaki kriterlere göre değerlendirilmiştir (Tablo 3.1) (Hans, 1995).

Tablo 3.1: Bel Çevresi Kriterleri

Risk Yüksek Risk Erkek ≥ 94 cm ≥ 102 cm Kadın ≥ 80 cm ≥ 88 cm

BKİ: Beden kütle indeksi (BKİ) değerleri, vücut ağırlığının (kilogram cinsinden), boyun (metre cinsinden) karesine bölünmesiyle hesaplanmıştır. BKİ’lerine göre bireyler aşağıdaki kriterlere göre değerlendirilmiştir (Tablo 3.2) (WHO 2007).

50

Tablo 3.2: BKİ Percentil değerleri (WHO, 2007)

BKİ percentil (kg /m²) Vücut Ağırlığının Durumu < 5 Aşırı Zayıf

5 - 15 Zayıf 15 - 85 Normal 85 - 95 Hafif Şişman > 95 Obez

Kan Basıncı Ölçümü: Öğrencilerin tansiyon ölçümleri Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü ‘nün görevlendirdiği 2 asistan hemşire tarafından yapılmıştır. Tansiyon ölçümleri manuel steteskop ile yapılmıştır.

3.3.3 Adölesanların Beslenme ve Fiziksel Aktivite Alışkanlıklarının

Saptanması

Besin Tüketim Sıklığının Belirlenmesi: Besin tüketim alışkanlıkları ve sıklığını tespit etmek amacıyla düzenlenen formda yiyecekler; süt grubu besinler, et grubu besinler, sebze ve meyveler, tahıl grubu besinler, yağlar ve şekerler, hazır besinler ve hazır içecekler başlığı altında detaylı olarak her gün tüketilme, ara sıra tüketilme ve hiç tüketilmeme durumuna göre değerlendirilmiştir.

Besin Tüketim Kaydı: Adölesanlara, besin miktarları ve ölçüler hakkında bilgi verildikten sonra (Yemek ve Besin Fotoğraf Kataloğu Ölçü ve Miktarlar adlı kaynak) araştırmacı tarafından 24 saatlik hatırlatma yöntemi ile elde edilen besin tüketimleri, BeBis (Beslenme Bilgi Sistemi) programında değerlendirilmiştir (Rakıcıoğlu ve ark., 2006). Günlük enerji ve besin öğeleri (karbonhidrat, protein, yağ, posa, A vitamini, karoten, E vitamini, B1 vitamini, B2 vitamini, B6 vitamini, folik asit, B12 vitamini, C vitamini, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, fosfor, demir, çinko, çoklu doymamış yağ asidi, tekli doymamış yağ asidi kolesterol, omega 3, omega 6 tüketim miktarları belirlenmiştir (BeBiS, 2011).

51

Sağlıklı Yeme İndeksinin Hesaplanması: SYİ, 100 puanlık bir sınıflama aracıdır ve beslenme önerileri ile rehberlere uyumu ölçmektedir. Sağlıklı bir diyetin farklı yönlerine dayalı olarak tüm diyetin kalitesini ölçmek üzere hazırlanmıştır. İndeks, bireylerin tükettikleri besinlerin, besin çeşitliliğinin ortaya konulmasını ve beslenme rehberleri ile önerilerin uyumluluğunu belirlemeyi sağlar. On diyet bileşeni bu amaçla belirlenmiştir. Bu 10 bileşenin her biri 0 ile 10 puana sahiptir. Önerilen düzeyde alımı sağlayan bireylere maksimum 10 puan verilir. Belirtilen grupta hiç besin tüketilmediğinde 0 puan verilir. Ara puanlar da orantılı olarak hesaplanır. SYİ puanları 100 üzerinden hesaplanmış en yüksek puan 100, en düşük puan ise 0 olarak belirlenmiştir. SYİ puanları 3 gruba (0-50 puan arası 1., 51-79 puan arası 2., 80-100 puan arası 3. grup) ayrılarak incelenmiş; 1. Grup en düşük, 2. grup geliştirilmesi gereken ve 3. grup ise en yüksek kalitedeki diyeti ifade etmiştir. SYİ’in ilk beş bileşeni; tahıllar, sebzeler, meyveler, süt ve et grubu önerilerini günlük değişim miktarları olarak içerir. Diğer 4 bileşen ise besin öğesine dayalıdır. Her biri 10 puandır. Bunlar; yağdan gelen diyet enerjisi < % 30, doymuş yağ < % 10, < 300 mg kolesterol ve < 2400 mg sodyumdur (Basiotis ve diğerleri, 2002; Pekcan, 2006; Tangney ve diğerleri, 2001,). SYİ, RDA’nın günlük besin ve besin öğeleri tüketim önerileri doğrultusunda geliştirilmiş bir diyet kalitesi ölçüm aracıdır (Basiotis ve ark, 2002; Guenther ve ark, 2007; Kennedy ve ark, 1995).

Sağlıklı yeme indeksi hesaplanırken, TÖBR’de yer alan porsiyon ölçülerinden yararlanılmıştır. SYİ kriterleri olarak 2000 yılı makalesi dikkate alınmıştır (The Healthy Eating Index, 1999-2000).

Besin Çeşitliliğinin Hesaplanması: SYİ için besin çeşitliliği kişinin bir günde tükettiği farklı besin çeşitlerinin toplamını ifade etmektedir. Her besin grubunun en az yarım veya bir porsiyonu bir besin çeşidi olarak sayılmaktadır.

52

Patates kızartma veya patates haşlama gibi aynı çeşitten olan fakat farklı pişirme şekli ile hazırlanan besinler tek çeşit besin olarak sayılmakta fakat çipura ve levrek gibi aynı besin grubundan olan fakat türü farklı olan besinler ise ayrı birer çeşit olarak sayılmaktadır. Eğer bir kişi, bir günde 8 çeşit veya daha fazla besinden en az yarım porsiyon tükettiyse 10 puan, ≤ 3 ile >8 çeşit besinden yarım porsiyon tükettiyse 5 puan, < 3 çeşit besinden en az yarım porsiyon tükettiyse 0 puan olarak verilmiştir (Basiotis ve ark, 2002; Guenther ve ark, 2007). Fiziksel aktivite alışkanlıklarının değerlendirilmesi için ankette bazı sorular sorulmuştur. Bunlar düzenli fiziksel aktivite yapma, seçtiği spor türü ve düzenli olarak yaptığı egzersizin süresi ankette sorgulanmıştır.