Bu araştırma, özel eğitim alt sınıfına devam eden ortaokul öğrencilerinin Türkçe dil becerilerinin tespiti ve sürecin incelenmesi amacıyla yürütülen, nitel veri toplama tekniklerini içeren bir durum (örnek olay) çalışması olarak planlanmıştır. Bu araştırmada, yürütülen durum çalışması ile birlikte, nitel veri toplama yöntemlerinden; “gözlem” ve “yazılı dokümanların incelenmesi” yöntemlerinden elde edilen veriler de kullanılmıştır.
Durumlar çeşitli biçimlerde karşımıza çıkabilir. Bir birey, bir kurum, bir grup, bir ortam çalışılacak durumlara örnek verilebilir. Nitel durum çalışmasının en temel özelliği bir ya da birkaç durumun derinliğine araştırılmasıdır. Yani bir duruma ilişkin etkenler (ortam, bireyler, olaylar, süreçler, vb.) bütüncül bir yaklaşımla araştırılır ve ilgili durumu nasıl etkiledikleri ve ilgili durumdan nasıl etkilendikleri üzerine odaklanılır. Ayrıca bir durumda meydana gelen değişimleri ve süreçleri anlamak önemli ise bu durumların uzun dönemli çalışılması söz konusu olabilir (Yıldırım, Şimşek, 2006:77).
Örnek olay (durum çalışması), bir veya az sayıda birbiriyle ilgili denek üzerinde yapılan ayrıntılı çalışma şeklinde tanımlanabilir. Yapılan derinlemesine sorgulama ile bir kişi, grup veya kurum hakkında ayrıntılı veriler elde edilir. Böylece üzerinde çalışılan deneğin hâlihazırdaki durumunu izah eden faktörler ve bu faktörler arasındaki ilişkiler belirlenmeye çalışılır. Bu şekilde araştırmaya konu olan deneğe ilişkin “ne, niçin ve nasıl” sorularına cevap alınmış olur (Altunışık, Coşkun, Bayraktaroğlu ve Yıldırım, 2010: 66-67).
Jaager 1988, durum çalışmasını belli bir bireyin, belli bir sınıfın veya bir kurumun oluşturduğu bağlı bir sistemi (genellikle doğal şartlarında) kendi ortamında anlamak üzerinde durmaktadır (Akt; Koçbeker, 2003:95).
Durum çalışmasında esnek bir yaklaşım söz konusudur. Araştırmacının veriye yakın olması, süreci yakından tanıması ve yaşaması önemlidir. Nitel araştırmada üzerinde durulan araştırmacının katılımcı rolü ve veri toplama aracına yakın olması bu yaklaşımda tam anlamı ile kendini gösterir (Yıldırım ve Şimşek, 2013). Bu araştırmada da araştırmacı, öğrencinin aynı zamanda sınıf öğretmenidir. Bu sayede araştırmacı, öğrenci hakkında daha çok veri toplayabilmiş ve bireysel çalışma sürecini yakından izleyebilmiştir
Durum çalışması yaparken izlenebilecek belli başlı aşamalar sekiz başlık altında sıralanabilir:
1. Araştırma sorularının geliştirilmesi: Pek çok nicel ve nitel araştırma için şu
beş soru alanı önemlidir: kim, ne, nerede, niçin (veya neden), nasıl. Bunlar arasında durum çalışmaları için en uygun olanları, “nasıl” ve “niçin (veya neden)” sorularıdır. Bu sorulara ek olarak “ne” sorusu da durum çalışmaları için gereklidir.
2. Araştırmanın alt problemlerinin geliştirilmesi: Bir araştırmanın problem
cümlesi genel bir alana işaret eder. Bazı araştırma problemleri açısından, bu genel alan alt alanlara bölünmedikçe, araştırma problemine ilişkin ayrıntılı yanıtlar bulmak mümkün olmayabilir. Bu nedenle araştırma probleminin yapıtaşları olabilecek alt boyutları veya alanları ortaya koymak gerekir.
3. Analiz biriminin saptanması: Bu üçüncü aşama, pek çok araştırmacı için
sorun kaynağı olan “durum”un ne olduğunu tanımlamaya ilişkin bir boyuttur. Durum çalışmalarında “durum” bir birey, bir hasta, bir lider veya başarılı bir öğrenci olabilir. Tek bir birey üzerinde yapılan bu çalışmalar, birkaç benzer bireyin çalışmaya dâhil edilmesiyle çoklu durum çalışması haline de dönüşebilir.
4. Çalışılacak durumun belirlenmesi: Araştırma problemini, bu probleme
araştırma problemini en iyi çalışabileceğini düşündüğü durumu veya durumları saptar. Hangi durumların araştırma problemine uygun olup olamayacağını, araştırmacı öncelikle dikkate almak zorundadır.
5. Araştırmaya katılacak bireylerin seçimi: Çalışabileceği durum veya
durumlar konusunda karar kılan araştırmacı, bu aşamada seçtiği durum veya durumlardan hangi bireylerin araştırmaya dâhil edileceğini de saptamalıdır. Pek çok nitel araştırma yönteminde olduğu gibi, durum çalışmasında da katılımcı sayısı ya da örneklem büyüklüğü göreli olarak küçük olacaktır. Bu ilke, durum çalışmalarının ayrıntılı ve derinlemesine bir araştırma yöntemi olmasında kaynaklanmaktadır.
6. Verinin toplanması ve toplanan verinin alt problemlerle ilişkilendirilmesi:
veri toplama yöntemi veya yöntemleri, araştırmanın başında oluşturulmuş olan alt problemler dikkate alınarak belirlenir. Bu şekilde araştırmacının, veri toplama sürecinde alt problemlerle ilgisiz olabilecek verileri toplamaktan kaçınması mümkün olacaktır.
7. Verinin analiz edilmesi ve yorumlanması: Alt problemler veri analizinde de
önemli bir işleve sahiptir. Veriler araştırmanın başında oluşturulmuş olan alt problemler temel alınarak düzenlenip, yorumlanabilir. Araştırma sürecinde bir şekilde toplanmış; fakat herhangi bir alt problemle ilişkisi olmayan gereksiz veriler, verilerin analizi ve yorumlanması aşamasında böylece dışarıda bırakılmış olur. Durum çalışmalarında toplanan veriler, betimsel analiz ya da içerik analizi yoluyla analiz edilir.
8. Durum çalışmasının raporlaştırılması: Durum çalışması, diğer nitel
araştırma yöntemleri gibi kabarık bir veri setiyle sonuçlanır. Araştırma yönteminin doğasından kaynaklanan gerekçelerle, durum çalışması raporları, genellikle geniş açıklama ve betimlemelerle doludur. Bu anlamda, araştırmacının burada uğraşması gereken konu, “ doğru bir betimleme ve analiz dozu” nu tutturmasıdır. Yani, durum çalışması raporu hem araştırmanın başlangıcında oluşturulmuş olan problem ve alt problemlere doyurucu yanıtlar vermeli, hem de bunu yaparken gereksiz bilgi ve betimlemelerden kaçınmalıdır (Yıldırım, Şimşek, 2013:317-323).
Nitel araştırmalarda araştırmanın doğası, konusu ve amacına göre birçok yöntem kullanılmaktadır. Nitel araştırmalarda en sık kullanılan yöntemler; “görüşme, gözlem ve doküman analizidir” (Yıldırım, 1999:10; Ekiz, 2003:61). Bu çalışmada ise temel olarak kullanılan yöntem gözlem ve doküman analizidir.
Gözlem, herhangi bir ortamda ya da kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak
tanımlamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Bailey (1982); “Eğer bir araştırmacı herhangi bir ortamda oluşan bir davranışa ilişkin ayrıntılı, kapsamlı ve zamana yayılmış bir resim elde etmek istiyorsa gözlem yöntemini kullanabilir.” Demektedir (Aktaran: Yıldırım ve Şimşek, 2013:199). Gözlem tekniğinin en kuvvetli yönü, gözlemde doğal belirtilerin gözlenmesiyle, daha yansız veri toplama imkânının bulunmasıdır (Karasar, 2000: 165). Bu çalışmada araştırmacı 17 hafta sürecinde haftada 2-3 ders saati gözlem yapmıştır.
Araştırılması planlanan olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin incelenmesini kapsayan yönteme doküman incelemesi adı verilmektedir. Nitel araştırmada doküman incelemesi tek başına bir veri toplama yöntemi olabileceği gibi diğer veri toplama yöntemleri ile birlikte de kullanılabilir. Dokümanlar, nitel araştırmalarda etkili bir şekilde kullanılması gereken önemli bilgi kaynaklarıdır. Bu tür araştırmalarda, araştırmacı, ihtiyacı olan veriyi, gözlem veya görüşme yapmaya gerek kalmadan elde edebilir (Yıldırım, Şimşek, 2006:187-188).
Şekil 3.1: Araştırmanın Deseni Ve Akış Şeması
Nitel Araştırma
Örnek Olay (Durum Çalışması)
Analiz birimi/ örneklem
Dinleme grubu Konuşma grubu Okuma grubu Yazma grubu 1 Erkek 1 Kız Genel Toplam: 2
Veri Toplama Araçları
Dinleme Becerisi Ölçeği
Konuşma Becerisi Ölçeği
Okuma Becerisi Ölçeği
Yazma Becerisi Ölçeği
Dinleme Grubu Ürünleri
Konuşma Grubu Ürünleri
Okuma Grubu Ürünleri
Yazma Grubu Ürünleri Video Kayıtları Verilerin Analizi Betimsel Analiz İçerik Analizi Araştırmanın Raporlaştırılması Bulgular Ve Yorum Sonuçlar Öneriler