Bu araştırmada 7.sınıf öğrencileri, fen bilimleri öğretmenleri ve fen bilgisi öğretmen adayları için farklı veri toplama araçları kullanılmıştır. Hem nitel hem de nicel veri toplama araçları kullanılmıştır. Bunlar aşağıda belirtildiği gibidir.
İlköğretim 7.sınıf fen bilimleri dersini alan öğrencilere yönelik olarak kullanılan nicel veri toplama araçları:
1- Öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini ölçmek için ―Smith ve Welliver (1994) tarafından geliştirilmiş olup, Türkçe’ye çevirisi Güneş ve Başdağ (2006) tarafından yapılan Bilimsel Süreç Değerlendirme Testi (BSDT)
2- Öğrencilerin karışımlar, karışımların ayrıştırılması, kimya endüstrisi, evsel atıklar ve geri dönüşüm, ampullerin bağlanma şekilleri, elektrik enerjisinin dönüşümü, elektrik enerjisi üretimi, gök cisimleri, güneş sistemi, uzay araştırmaları konularında sahip oldukları başarı düzeyini ve uygulama sonrasındaki başarı düzeyini ölçmek için ― Araştırmacı tarafından hazırlanan Akademik Başarı Testi (ABT)
3- Öğrencilerin fene karşı tutumlarını ölçmek için ― İnce (2007) tarafından hazırlanan Fen Bilimleri Dersi Tutum Ölçeği (FKTÖ)
Fen bilimleri öğretmen ve öğretmen adaylarına yönelik kullanılan nitel veri toplama araçları ise:
70
1- Öğretmen ve öğretmen adaylarının okul dışı fen öğretimine yönelik oluşturdukları farkındalık ve anlayışları ortaya çıkarmak için― Araştırmacı tarafından hazırlanan yapılandırılmış görüşme formudur.1
3.4.1. Akademik Başarı Testi
Araştırmada 7. sınıf öğrencilerinin karışımlar, karışımların ayrıştırılması, kimya endüstrisi, evsel atıklar ve geri dönüşüm, ampullerin bağlanma şekilleri, elektrik enerjisinin dönüşümü, elektrik enerjisi üretimi, gök cisimleri, güneş sistemi, uzay araştırmaları konularında akademik başarılarını ölçmek için hazırlanan Akademik Başarı Testi öntest ve sontest olarak uygulanmıştır. Soruların geliştirilme aşamasında öncelikle testin kapsamı belirlenmiş ve ölçülecek kazanımlar tespit edilmiştir. Araştırmacı tarafından bu kazanımlara uygun olarak çeşitli kaynaklardan soru örnekleri incelenerek, sorular oluşturulmuştur. Hazırlanan soruların ilgili kazanımlar doğrultusunda hazırlanıp hazırlanmadığı ve araştırmanın amacıyla uygunluğunu belirlemek için alanında uzman 5 kişinin görüşlerine başvurulmuştur. Uzmanlardan gelen dönütler doğrultusunda soruların bazıları elenmiş, bazılarında düzeltme ve geliştirmeler yapılmıştır. Böylece kapsam geçerliliği çalışması tamamlanmıştır. Çoktan seçmeli 4 seçenekli 170 soru olarak hazırlanan test, yapılan elemeler ve düzeltmeler neticesinde 42 soruluk başarı testi oluşturulmuştur. Hazırlanan başarı testinin güvenilirliği için pilot uygulama yapılmıştır. Pilot uygulamada deney ve kontrol grubuna dâhil olmayan bir üst sınıfa, bu konuları öğrenmiş 91 sekizinci sınıf öğrencisine başarı testi uygulanmıştır. Pilot çalışmadan elde edilen veriler üzerinden madde ayırt edicilik indeksinin tüm maddelerde 0.31 ile 0.75 arasında değiştiği tespit edilmiştir.
Akademik başarı testi çoktan seçmeli şekilde karışımlar, karışımların ayrıştırılması, kimya endüstrisi, evsel atıklar ve geri dönüşüm, ampullerin bağlanma şekilleri, elektrik enerjisinin dönüşümü, elektrik enerjisi üretimi, gök cisimleri, güneş
1 Araştırmada kullanılacak Bilimsel Süreç Becerileri Testi ve Fene Karşı Tutum Ölçeği için ölçme araçlarını geliştiren araştırmacılardan e-posta yoluyla izin alınmıştır.
71
sistemi, uzay araştırmaları konularının seçilen kazanımlarına uygun olarak 4 seçenekli 42 sorudan hazırlanmıştır.
Testin değerlendirilmesi aşağıda belirtildiği gibi yapılmıştır: -Doğru cevap : 1 puan
-Yanlış cevap : 0 puan - Boş soru : 0 puan
Dolayısıyla bu testten alınabilecek en yüksek puan 42’dir. Akademik başarı testi ile ilgili belirtke tablosu Ek:3’te verilmiştir.
42 maddelik akademik başarı testi için KR20 güvenilirlik katsayısı 0,834 olarak bulunmuştur. Kabul edilir bir güvenilirliğe sahiptir. Cronbach Alpha katsayısının 0.70 ve üzeri olması testin güvenirliğinin bir göstergesi (Fraenkel ve Wallen, 2006) olduğu için araştırmacı tarafından geliştirilen testin güvenilir olduğu söylenebilir. Ek-3’te akademik başarı testi soru maddeleri, seçenekleriyle birlikte verilmiştir.
3.4.2. Fen Bilimleri Dersi Tutum Ölçeği
Öğrencilerin fene karşı tutumlarını belirlemek üzere kullanılan “Fen Bilimleri Dersi Tutum Ölçeği” İnce (2007) tarafından hazırlanmıştır. Bu ölçeğin alfa güvenirlik katsayısı İnce (2007) tarafından 0,82 olarak belirlenmiştir. Araştırmamızda alfa güvenirlik katsayısı 0,81 olarak bulunmuştur. Ölçek 3’lü likert tipi ölçme aracı biçimindedir. Ölçek toplam 30 maddeden oluşmaktadır. Ölçekte her bir ifade için; “katılıyorum, kararsızım, katılmıyorum” şeklinde cevaplar bulunmaktadır. Olumlu ifadelerin yer aldığı maddeler; katılıyorum=3 puan, kararsızım=2 puan, katılmıyorum=1 puan olarak hesaplanmıştır. Olumsuz ifadelerin yer aldığı maddeler; katılıyorum=1 puan, kararsızım=2 puan, katılmıyorum=3 puanlar verilerek hesaplamalar yapılmış ve sonuçlar değerlendirilmiştir. Ölçekten alınabilecek maksimum puan 90, minimum puan 30’dur.
72 3.4.3. Bilimsel Süreç Değerlendirme Testi
Araştırmada, öğrencilerin okul dışı fen etkinliklerinin bilimsel süreç becerilerine etkisini belirlemek için “Bilimsel Süreç Değerlendirme Testi” Kathleen A. Smith ve Paul W. Welliver tarafından geliştirilmiş olup, Türkçe’ye uyarlanması Güneş ve Başdağ (2006) tarafından yapılmıştır.
Bilimsel Süreç Değerlendirme Testi çoktan seçmeli test şeklinde olup toplam 40 maddeden oluşmaktadır. Her soru 4 seçenekten oluşmaktadır. Değerlendirme puanları hesaplanırken;
-Her doğru cevap : 1 puan -Her yanlış cevap : 0 puan
-Her boş soru : 0 puan olarak alınmıştır.
Değerlendirmede öğrencilerin doğru cevaplar üzerinden aldıkları puanlar toplanarak bilimsel süreç değerlendirme testi test puanları belirlenmiştir. Testin güvenirlik katsayısı Güneş ve Başdağ (2006) tarafından 0,81 olarak bulunmuştur. Araştırmamızda güvenirlik katsayısı 0,904 olarak bulunmuştur.
Bilimsel Süreç Değerlendirme Testi, deney ve kontrol grubu öğrencilerine uygulama öncesinde ve uygulamaların bitiminde eş zamanlı olarak uygulanmıştır. Değerlendirmede öğrencilerin doğru cevaplar üzerinden aldıkları puanlar toplanarak bilimsel süreç değerlendirme testi puanları belirlenmiştir.
3.4.4. Yapılandırılmış Görüşme Formu
Araştırmada deney grubunun çalışmalarını izleyen Edirne merkezde görev yapan fen bilimleri öğretmenlerinin (21 kişi) ve deney grubuna rehberlik eden fen bilgisi öğretmen adaylarının (11 kişi) okul dışı fen öğretimine yönelik farkındalık ve anlayışlarını ortaya çıkarmak için çalışma öncesi ve çalışma sonrası yapılandırılmış görüşme formlarından veri toplama aracı olarak faydalanılmıştır. Bu formlar araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. İlgili alan yazındaki dokümanlar incelenmiş ve uzman görüşü alınarak maddeler oluşturulmuştur. Belirtilen formlar öğretmen ve öğretmen adaylarının okul dışı etkinliklerle öğrenme konusunda ön bilgilerini, uygulamaya yönelik
73
görüşlerini, öğrencilerin başarı-tutum-bilimsel süreç becerilerine etkilerini, fen öğrenme-öğretmede okul dışı etkinliklerin etkisini ortaya çıkaracak nitelikte sorulardan oluşmuştur.
Öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının isimlerinin gizli tutulacağı kendilerine bildirilmiştir.
Öğretmen ve öğretmen adaylarına uygulanan Yapılandırılmış Görüşme Formları Ek-7-8-9-10-11’de verilmiştir.