Araştırmada Kullanılan Veri Toplama Araçları

PİY, JİA'lı çocuklara, ailelerine ve mevcut hastalığa ilişkin özelliklerin sorgulandığı bir sosyodemografik veri formudur.

5.9.2. Sağlıklı Kontroller İçin Sosyodemografik Bilgi Formu SK grubundaki çocuk ve ailelerine ait bilgileri içerir. 5.9.3. Ruhsal Belirti Tarama Listesi (SCL-90-R)

Hem klinik hem de araştırma durumlarında, deneklerin ruhsal belirtilerinin dağılımını ve şiddetini belirlemek için ilk kez 1974'te Derogatis ve ark. tarafından geliştirilmiş ve 1977’de aynı kişi tarafından gözden geçirilmiştir. Ölçek 'hiç' ile 'çok fazla' arasında beşli likert tipinde cevaplanan 90 madde ve 10 alt birimden oluşan bir

özbildirim ölçeğidir. Bu testin amacı, görünüşte normal kişilerdeki psikolojik semptomları bulmak, semptom düzeylerindeki değişmeleri değerlendirmektir. Test 10 alt testten oluşmaktadır. Somatizasyon alt testi; çeşitli bedensel işlevlere ilişkin özellikleri içeren maddeleri, Obsesif kompulsif alt testi; bireyin düşünmekten ve/veya yapmaktan kendini alamadığı istenmeyen düşünce ve davranışlarına ilişkin soruları içeren maddeleri, Kişilerarası duyarlılık alt testi; kişinin yetersizlik ve kendinin aşağılama duygularına ilişkin maddeleri, Depresyon alt testi; kişide yaşam ilgilerinin azalması, güdü ve enerji kaybına ilişkin maddeleri, Anksiyete alt testi; ise aşırı düzeydeki kaygıya ilişkin maddeleri, Düşmanlık alt testi; öfke, saldırganlık ve kızgınlık duygularını içeren maddeleri, Fobik anksiyete alt testi; kaçma ve kaçınma davranışlarına ilişkin maddeleri, Paranoid düşünce alt testi; yansıtıcı, kuşkucu ve düşmanca düşüncelerle korkulara ilişkin maddeleri, Psikotizm alt testi; sosyal çevreden uzaklaşma, şizoid yaşam biçimine ait maddeleri, Ek skala alt testi; yeme ve uyku bozukluklarına ilişkin maddeleri kapsamaktadır. Genel semptom indeksi ise tüm testin genel değerlendirmesini içeren maddeleri kapsamaktadır. Her bir alt testten elde edilen puan 1 ve 1'in altında ise skor normal olarak değerlendirilmekte, 1'in üstünde ise her bir alt testin özelliğine göre ölçtüğü özellik bakımından kişinin, bu patolojiye eğilimli olduğu kabul edilmektedir (78,79).

5.9.4. 4-18 Yaş Çocuk ve Gençler İçin Davranış Değerlendirme Ölçeği-Anne- Baba Formu (ÇDDÖ)

ÇDDÖ, çocuk ve ergenlerin anne ve babalarından standart bilgiler elde etmek için gelistirilmiş bir ölçektir ve duygusal/davranşssal sorunları inceleyen 118 madde içermektedir. Yeterlilikle ilgili ilk bölüm “etkinlik”, “sosyallik”, “okul” alt ölçeklerini içeren 20 maddeden oluşmuştur. Ölçeğin sorun davranış bölümünden “içe yönelim” ve “dışa yönelim” olmak üzere iki ayrı davranış belirti puanı elde edilir. İçe yönelim davranış puanını “sosyal içe çekilme”, “somatik sorunlar” ve “anksiyete/ depresyon” alt gruplarından alınan puanlar; dısa yönelim puanını ise “suça yönelik davranışlar” ve “saldırgan davranışlar” alt gruplarından elde edilen puanlar belirler. Ayrıca içe yönelim ve dışa yönelim davranış belirti puanı içinde yer almayan “sosyal sorunlar”, “düşünce sorunları” ve “dikkat sorunları” da ölçekte yer almaktadır (80,81).

5.9.5. Çocuklar için Depresyon Ölçeği (ÇDÖ)

Kovacs tarafından 1992 yılında, çocuklar ve gençlerde depresyonun şiddetinin belirlenebilmesi amacıyla geliştirilmiştir. ÇDÖ’ nün, depresyonun şiddetini belirleyen iyi bir ölçme aracı olduğu bildirilmiştir. Bir kendini değerlendirme ölçeğidir; çocuklara okunarak veya çocuğun kendisi okuyarak doldurulur. Uygulaması yaklaşık olarak 30 dakika sürmektedir. 6-17 yaş aralığında uygulanmak üzere hazırlanan ölçek ülkemizde 9-13 yaş çocuklarına uygulanmaktadır. Toplam 27 maddeden oluşmakta; her madde çocuğun son iki haftasını değerlendirerek, aralarında seçim yapabileceği üç cümle seti bulundurmaktadır. Her set çocukluk depresyonunun belirtilerine ilişkin ifadeler içermektedir. Yanıtlara 0-2 arasında değişen puanlar verilir. Yüksek puan depresyon düzeyini gösterir, kesme noktası 19’dur. Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 54’tür. Ölçeği uygulayabilmek için özel bir eğitim gerekmemektedir. Ölçek, 1990 yılında Öy tarafından Türkçe’ye uyarlanmıştır (82,83).

5.9.6. Çocukluk Çağı Anksiyete Tarama Ölçeği (ÇATÖ)

Çocukluk çağı kaygı bozukluklarını tarama amacıyla Birmaher ve ark. (1999) tarafından geliştirilen ve Türkçe geçerlik ve güvenirliği Çakmakçı (2004) tarafından yapılan Çocukluk Çağı Anksiyete Tarama Ölçeği' nin (ÇATÖ) ebeveyn ve çocuk formu mevcuttur. Toplam 41 maddeden oluşan ÇATÖ' de 25 ve üzeri puanın kaygı bozukluğu için uyarı niteliği taşıdığı kabul edilmektedir. Ölçek içinde ayrıca somatik/panik, yaygın anksiyete, ayrılık anksiyetesi, sosyal anksiyete ve okul korkusu alt ölçekleri bulunmaktadır (84,85).

5.9.7. Okul Çağı Çocukları İçin Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Görüşme Çizelgesi-Şimdi ve Yaşam boyu Şekli Türkçe uyarlaması (ÇDŞG-ŞY )

ÇDŞG-ŞY çocuk ve ergenlerde şimdiki ve yaşam boyu olan psikopatolojileri saptamak amacıyla kullanılan yarı yapılandırılmış bir görüşme formudur. Form üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde çocuğun demografik özellikleri, genel sağlık durumu, varsa daha önceki psikiyatri başvurusu ve tedavisi, aile ve akran ilişkileri, okul bilgileri gibi genel bilgiler sorgulanır. İkinci bölüm özgül psikiyatrik belirtilerin sorgulandığı tarayıcı sorular ve değerlendirme ölçütlerini içermektedir. Tarama görüşmesi ile pozitif belirtiler varsa o psikopatolojiyi daha iyi değerlendirmek amacıyla ek belirti listesi sorgulanmaktadır. Belirtilerin varlığına ve şiddetine

çocuğun ya da ergenin, anne babanın ve klinisyenin görüşleri birleştirilerek karar verilmektedir. ÇDŞG-ŞY ile duygudurum bozuklukları, psikotik bozukluklar, anksiyete bozuklukları, dışa atım bozuklukları, yıkıcı davranım bozuklukları, madde kötüye kullanımı, yeme bozuklukları ve tik bozuklukları değerlendirilebilmektedir. Üçüncü bölüm çocuğun değerlendirme yapıldığı zamanda işlev düzeyini belirlemek amacıyla kullanılan genel değerlendirme ölçeğidir. Ölçeğin Türk örneklemi için geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır (86,87).

5.9.8. Çocuklar İçin Yaşam Kalitesi Ölçeği (ÇİYKÖ)- Çocuk ve Ebeveyn Formları

ÇİYKÖ 2-18 yaşları arasındaki çocuk ve ergenlerin sağlıkla ilgili yaşam kalitelerini ölçebilmek için Varni ve arkadaşları tarafından (1999) geliştirilmiş bir yaşam kalitesi ölçeğidir (88). Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımladığı sağlıklılık halinin özellikleri olan fiziksel sağlık, duygusal işlevsellik ve sosyal işlevsellik alanlarını sorgulamaktadır. Bunun yanında okul işlevselliği de sorgulanmaktadır. Puanlama 3 alanda yapılmaktadır. İlk olarak ölçek toplam puanı (ÖTP), ikinci olarak fiziksel sağlık toplam puanı (FSTP), üçüncü olarak duygusal, sosyal ve okul işlevselliğini değerlendiren madde puanlarının hesaplanmasından oluşan psikososyal sağlık toplam puanı (PSTP) hesaplanmaktadır (89). Genel yaşam kalitesi ölçeklerinden olan ÇİYKÖ okul ve hastane gibi geniş populasyonlarda, hem sağlıklı hem de hastalığı olan çocuk ve ergenlerde kullanımı uygun olan 23 maddelik bir yaşam kalitesi ölçeğidir. Maddeler 0–100 arasında puanlanmaktadır. Sorunun yanıtı hiçbir zaman olarak işaretlenmişse 100, nadiren olarak işaretlenmişse 75, bazen olarak işaretlenmişse 50, sıklıkla olarak işaretlenmişse 25, hemen her zaman olarak işaretlenmişse 0 puan almaktadır. Sorulardan alınan bu puanların toplamı işaretlenen madde sayısına bölünür. Eğer olgular formdaki maddelerin %50’ sinden fazlasını doldurmamışlarsa değerlendirmeye alınmazlar. ÇİYKÖ toplam puanı ne kadar yüksek ise sağlıkla ilgili yaşam kalitesi de o kadar iyi algılanmaktadır (89). ÇİYKÖ’ nün kısa olması, yaklaşık 5–10 dakikalık bir sürede doldurulabiliyor olması, araştırmacı tarafından uygulanmasının ve puanlamasının kolay olması en önemli özelliklerindendir (89,90). ÇİYKÖ’nün güvenilirliğini değerlendirmede iç tutarlık çalışması yapılmış, Cronbach alfa katsayısı 0.93 bulunmuş, geçerlik değerlendirmesi için yapı geçerliğine ve klinik geçerliğine bakılmıştır (88,91). ÇİYKÖ’nün iç

tutarlığının yüksek, geçerli, güvenilir ve duyarlı olduğu birçok çalışmada gösterilmiştir (88,89,92–96). ÇİYKÖ’nün 2-18 yaş grubu için Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır (97,98).