Araştırma Verilerinin Toplanması

3.4.1. Öğrencilerin demografik özellikleri

Çalışma kapsamında uygulanan anket formu ile, öğrencilerin ikamet ettikleri yer, anne ve baba eğitim düzeyi, anne ve baba çalışma durumu, tanısı konmuş herhangi bir hastalığa sahip olma ve diyet yapma durumu sorgulanmıştır.

3.4.2. Öğrencilerin beslenme alışkanlıkları

Çocukların beslenme alışkanlıklarını değerlendirmek için ana ve ara öğün yapma durumları, ana öğün atlama sıklıkları ve nedenleri, okul günlerinde kahvaltı ve öğle yemeklerinin nerede yenildiği ve hangi besinlerin tüketildiği, ara öğün atlama sıklığı ve nedenleri, ara öğünlerde tercih ettikleri yiyecek ve içecekler sorgulanmıştır. Aynı zamanda adölesanlarda meyve ve sebze tüketimi değişim süreci ölçeği ile meyve sebze tüketiminin yaşamlarındaki rolü belirlenmeye çalışılmıştır. Okullarda yiyecek içecek standartlarına göre hazırlanmış, kırmızı, turuncu ve yeşil gruptaki yiyecek ve içecekleri içeren besin tüketim sıklığı formu ile besinlerin tüketim sıklığı sorgulanmıştır.

Adölsanlarda meyve ve sebze tüketimi değişim süreci ölçeği

Prochaska ve diğerleri tarafından 1982’de geliştirilen ölçeğin Türkçe formunun güvenilirlik ve geçerliliği 2016 yılında Erol ve arkadaşları tarafından yapılmıştır. Ölçek 5’li likert tipindedir ve her maddesi 1’den 5’e kadar puanlanmıştır. Ölçekten alınabilecek en yüksek puan 95 en düşük puan 19 dur. Puanların yüksek olması meyve sebze tüketimi değişimi konusunda başarılı olma oranının yüksek olduğunu gösterir (Erol ve diğ., 2016).

3.4.3. Besin tüketim durumunun saptanması

Çocukların beslenme durumlarının saptanması için 24 saatlik geriye dönük hatırlatma yöntemi ile okulda bulundukları bir günün besin tüketim kaydı araştırmacı tarafından alınmıştır. Besinlerin porsiyon miktarlarının belirlenmesinde “Yemek ve Besin Katalogu:

Ölçü ve Miktarlar” kitabından yararlanılmıştır (Rakıcıoğlu ve diğ., 2012). Günlük tüketilen besinlerin türleri ve miktarları belirlenerek enerji, makro ve mikro besin öğesi değerleri Beslenme Bilgi Sistemleri (BeBiS) programı (BEBİS, 2017) kullanılarak hesaplanmıştır.

Çocukların enerji, makro ve mikro besin öğesi alım miktarları TÜBER-2015’de göre değerlendirilmiştir (TÜBER-2015, 2016).

3.4.4. Çocukların fiziksel aktivite durumunun belirlenmesi

Çocukların fizikse aktivite durumu 24 saatlik fiziksel aktivite kaydı tutularak belirlenmiştir.

Uyku, uzanarak yapılan işler, oturarak yapılan işler, ayakta yapılan hafif aktiviteler, ayakta yapılan orta aktiviteler, ayakta yapılan ağır aktiviteler, hafif egzersiz/ spor faaliyetleri, orta egzersiz/ spor faaliyetleri, ağır egzersiz/ spor faaliyetleri süreleri kaydedilmiştir (EK-4).

Gıda Tarım Örgütü’nün (FAO) yaptığı fiziksel aktivite düzeyi (PAL) sınıflamasına göre sedentar ve hafif aktivite 1.40-1.69, aktif veya orta aktif 1.70-1.99, enerjik veya ağır aktif 2.00-2.40 olarak sınıflandırılmıştır (FAO., 2004). Bazal metabolizma hızı değeri için, TÜBER 2015’de bulunan 13 yaş medyan değerleri kullanılmıştır (TÜBER-2015, 2016).

3.4.5. Çocukların antropometrik ölçümlerinin alınması ve değerlendirilmesi

Vücut ağırlığı

Araştırmaya katılan çocukların vücut ağırlıkları Tanita BC 420 marka taşınabilir vücut analizörüyle alınmıştır. Ağırlık ölçümleri aç karnına, kalın kıyafetlerinin ve ayakkabılarının çıkarılmasıyla yapılmıştır. Ölçümden önce hafif kıyafetler için 0.5 kg eksiltme yapılmıştır.

Ölçümler kg olarak ve 0.1 kg duyarlılıkla kaydedilmiştir (Lohman ve diğ., 1988).

Boy uzunluğu

Çocukların boy uzunluğu ayaklar yan yana ve baş Frankurt düzleminde iken taşınabilir boy ölçerle ölçülmüştür. Ölçümler cm olarak ve 0.1 cm duyarlılıkla kaydedilmiştir (Lohman ve diğ., 1988).

Bel çevresi

Bel çevresi ölçümü alınmadan önce çocukların üzerinde bulunan ölçümü engelleyebilecek eşya ve giysileri çıkarmaları istenmiştir. Ölçüm ayakta iken abdomen (karın) gevşek, kollar iki yanda, ayaklar yan yana olacak şekilde ölçüm yapacak kişi ile yüz yüze olacak pozisyonda alınmıştır. En alt kaburga kemiği ile kristailiyak arası bulunarak, orta noktadan geçen çevre esnemeyen mezur ile ölçülmüştür (Lohman ve diğ., 1988). Ölçümler cm olarak ve 0.1 cm duyarlılıkla kaydedilmiştir. Değerlendirilmesinde Hatipoğlu ve diğerlerinin 7-17 yaş Türk çocuk ve adölesanlar için bel çevresi referans değeri kullanılmış ve 75. persentilin üstü metabolik risk, 90. persentilin üstü ise yüksek metabolik risk olarak kabul edilmiştir (Hatipoğlu ve diğ., 2008).

Bel/boy oranı

Tüm bireylerin bel çevresi / boy uzunluğu oranı, bel çevresi (cm) ile boy uzunlukları (cm) ölçümlerinden hesaplanmıştır. Bel/Boy oranı Ashwell ve Gibson sınıflamasına göre değerlendirilmiş ve <0.5 artmış risk yok, ≥0.5-<0,6 artmış risk, ≥ 0.6 çok yüksek risk olarak sınıflandırılmıştır (Ashwell ve Gibson, 2016).

Beden kütle indeksi (BKİ)

Vücut ağırlığının boyun karesine bölünmesi (kg/m2) formülüyle tüm çocuklar için hesaplanmıştır. Çocukların BKİ’leri yaşa ve cinsiyete göre 5-19 yaş WHO 2007 referansına (WHO, 2007) göre WHO Anthro Plus Programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Ölçümler Z-skor (SD) kesişim noktalarına göre sınıflandırılmıştır. Buna göre; <-1SD zayıf (<-2SD çok zayıf; ≥-2SD-<-1SD zayıf), ≥-1SD-<+1SD normal, ≥+1SD şişman (≥+1SD- <+2SD hafif şişman/kilolu; ≥+2SD şişman) olarak sınıflandırılmış ve yorumlanmıştır.

Vücut bileşimi

Çocukların vücut yağ yüzdeleri (%) çocuklarda kullanılabilen Tanita BC 420 marka taşınabilir vücut analizörüyle ölçülmüştür. Cihazla doğru ölçümün yapılabilmesi için çocuklar, ölçüm anından en az 4 saat öncesinde yemek yenilmiş olması, 24 saat öncesinde ağır fiziksel aktivite yapılmaması, ölçüm öncesi çok su içilmemesi, üzerinde metal bulunmaması ve idrara sıkışık olunmaması konularında uyarılarak ölçüm kriterleri sağlanmıştır. Çocukların vücut yağ yüzdeleri Kurtoğlu ve diğerlerinin sağlıklı Türk çocuk ve adölesanlar için vücut yağ referans değerleri kullanılmış, sınıflama 3. persentil altı yetersiz zayıf, 3. ile 85. persentil arası normal, 85. ile 95. persentil arası fazla yağlanma/hafif şişman ve 95. persentil üstü aşırı yağlanma/şişman olarak kabul edilmiştir (Kurtoğlu ve diğ., 2010).