Araştırma verilerinin kaydedilmesi

Beşinci dönem – Uzun Dönem Etki Değerlendirme

Sekizinci ziyaret, 7. Ziyaretten sekiz hafta sonra yapılmıştır. Bu ziyarette öğrencilerin üçüncü dönemde öğrendikleri bilgileri sekiz haftalık uzun dönemde kullanıp kullanmadıkları sorgulanmıştır. Burada araştırmacı tarafından öğrencilerin son iki aydaki beslenme alışkanlıkları ile besin tercihleri, besin etiketi kullanma durumları ile ilgili veriler kaydedilmiş ve antropometrik ölçümleri alınmıştır (EK-3).

Kontrol Grubu İçin (Telsizler Ortaokulu) Çalışma Planı Birinci dönem – Başlangıçta durum saptama

Birinci ziyarette araştırmacı tarafından öğrencilerin son bir yıldaki genel özellikleri, beslenme alışkanlıkları ile besin tercihleri, besin etiketi kullanma durumları, fiziksel aktivite durumları ile ilgili veriler kaydedilmiş ve antropometrik ölçümleri alınmıştır (EK-3). Anketler öğrenciler ile yapılan yüz yüze görüşmelerle yaklaşık 40 dakikada araştırmacılar tarafından doldurulmuştur. Bu görüşme için öğretmenleri ile birlikte uygun zamanlar ayarlanmıştır. Ankette yer alan sorular Yemek ve Besin Fotoğraf Kataloğu kullanılarak öğrencilerin kolay anlayabileceği şekilde sorulmuştur (101).

İkinci dönem – Kısa dönemin sonunda durum saptama

İkinci ziyaret. 1. ziyaretten dört hafta sonra yapılmıştır. Burada araştırmacı tarafından öğrencilerin son bir aydaki beslenme alışkanlıkları ile besin tercihleri, besin etiketi kullanma durumları ile ilgili veriler kaydedilmiş ve antropometrik ölçümleri alınmıştır (EK-3).

Üçüncü dönem – Uzun dönemin sonunda durum saptama

Üçüncü ziyeret, 2. ziyaretten sekiz hafta sonra yapılmıştır. Burada araştırmacı tarafından öğrencilerin son iki aydaki beslenme alışkanlıkları ile besin tercihleri, besin etiketi kullanma durumları ile ilgili veriler kaydedilmiş ve antropometrik ölçümleri alınmıştır (EK-3).

hastalık durumları ve sahip olunan hastalığa yönelik uygulanan diyet olup olmadığı) ankete eklenen sorularla değerlendirilmiştir.

3.3.2.Öğrencilerin besin etiketinde yer alan bilgileri kullanma durumlarının değerlendirilmesi

Öğrencilerin,genel beslenme özelliklerinin belirlenmesi amacı ile öğrencinin ana ve ara öğün tüketme durumları ile ilgili bilgiler sorgulanmıştır. Öğrencilerin,diyetleri ile aldıkları enerji, makro ve mikro besin ögeleri miktarları 24 saatlik besin tüketim kaydı yöntemi ile bir günlük olarak araştırmacı tarafından kaydedilmiştir.

Öğrencilerin tükettikleri yemeklerin içerisine giren besin maddelerini ve miktarlarını saptamada Standart Yemek Tarifeleri (102), besinlerin miktarlarını saptamada Yemek ve Besin Fotoğraf Kataloğu kaynaklarından yararlanılmıştır (101). Tüketilen besin miktarları saptandıktan sonra, Beslenme Bilgi Sistemi Paket Programı (BEBİS)6.1 versiyonu kullanılarak bireylerin enerji, makro ve mikro besin ögeleri alımları değerlendirilmiştir (103).

Öğrencilerin besin tercihlerinin saptanması amacı ile besin tüketim sıklığı anketi uygulanmıştır. Süt ve süt ürünleri, et-yumurta-kurubaklagiller, sebze ve meyveler, ekmek ve tahıllar, yağ-şeker-tatlılar ve içecekler olmak üzere 6 grupta ele alınan toplam 57 yiyecek ve içeceğin tüketim sıklığı sorgulanmıştır. Öğrencilerin birinci kayıtları alınırken bu besinlerin her birini son bir yılda, ikinci kayıtları alınırken son bir ayda, üçüncü kayıtları alınırken son iki ayda genellikle “her gün”,

“haftada 1-2 kez”, “haftada 3-4 kez”, “haftada 5-6 kez”, “15 günde bir”, “ayda 1 kez” ve “hiç” kategorilerinden hangisine uygun sıklıkta tükettikleri sorgulanmıştır.

3.3.3. Öğrencilerin besin etiketlerinde yer alan bilgileri kullanma durumlarının değerlendirilmesi

Öğrencilerin besin etiketi kullanım durumları, tek başına nerelerden ve ne sıklıkta yiyecek-içecek alışverişi yapıldığı, alışveriş yaparken en çok neden etkilenildiği,ambalajlı ürünlerin etiketlerinde yazılan yazıları ne sıklıkta okudukları, ambalajlı ürün üzerinde yer alan bilgilerin o ürünü alıp almama kararlarını etkileyip etkilemediğini, enerji ve besin ögesi tablosundaki bilgilere ne sıklıkla dikkat edildiği,besin etiketi üzerinde yer alan enerji ve besin ögesi tablosunda yer alan

bilgileri nasıl kullanacağını bilip bilmeme durumları ve ambalajlı ürünler üzerindeki bilgileri okumama sebebinin ne olduğu sorularak saptanmıştır.

3.3.4.Öğrencilerin antropometrik ölçümlerinin alınması

Çalışmaya katılan öğrencilerin tamamının antropometrik ölçümleri araştırmacı tarafından alınmıştır. Öğrencilerin vücut ağırlığı ve boy uzunluğu hafif giysilerle ve ayakkabısız olarak; ayaklar yan yana, baş frankfort düzleminde (göz üçgeni ve kulak kepçesi üstü aynı hizada) iken stadiometre (Seka 767) ile ölçülmüştür. BKI. “ağırlık (kg) / boy (m²)” formülü ile hesaplanmıştır. Bu veriler,persentil değerlerine göre değerlendirilmiştir (104).

3.3.5. Öğrencilerin fiziksel aktivite düzeylerinin değerlendirlmesi

Öğrencilerin fiziksel aktivite durumlarını belirlemek amacı ile düzenli olarak egzersiz yapma durumları ve yapılan egzersizin türü sorulmuştur.

3.3.6. Çalışma grubu öğrencilerine verilen eğitimlerin ön test-son testle değerlendirilmesi

Öğrencilerin sağlıklı beslenme ile ilgili mevcut bilgilerini ve uygulanacak olan birinci eğitimin etkinliğini değerlendirmek üzere beslenme bilgi düzeyini ölçen 12 sorudan oluşan bir test, birinci dersin başında ve sonunda, ön test ve son test olarak uygulanmıştır (EK-4). Ankette çoktan seçmeli sorular bulunmaktadır. Öğrencilerin, besinler ve beslenme hakkındaki bilgilerini değerlendirme amacıyla, yeterli ve dengeli beslenmenin tanımı, sağlıklı öğün örneği, yeterli ve dengeli beslenme konusunda ne kadar bilgi sahibi oldukları ve yeterli beslenip beslenmedikleri bilgileri ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiştir.

Öğrencilerin sorulara verdikleri doğru cevaplar üzerinden ön test-son test arasındaki farklılığın anlamlılığı değerlendirilmiştir. Ayrıca öğrencilerin 12 soru üzerinden almış oldukları toplam puanların ön test-son test arasındaki farklılığı değerlendirilmiştir.

3.3.7. Ebeveynler tarafından çocukların beslenme alışkanlıklarının değerlendirilmesi

Velilere, çocuklarının beslenme durumlarını değerlendirmeye yönelik 17 sorudan oluşan anket uygulanmıştır (EK-5). Ankette, çoktan seçmeli sorular, açık uçlu sorular ve besin tüketim sıklığı anketi yer almaktadır. Ebeveynler tarafından verilen bilgilerle çocukların genel beslenme alışkanlıklarının saptanması amacı ile besin tüketim sıklığı anketi uygulanmıştır. Süt, peynir, yoğurt-ayran, dondurma, kırmızı et, tavuk eti, balık,kuru baklagiller, yağlı tohumlar, pirinç-bulgur-makarna, ekmek-simit-poğaça, kek-pasta-kurabiye, pişmiş sebze yemekleri, taze sebzeler, meyveler, katı yağlar, sıvı yağlar, süt ve hamur tatlıları, cips-kraker, hazır bisküvi-çikolata-gofret-kek, kolalı içecekler ve hazır meyve suları olmak üzere toplam 23 yiyecek ve içeceğin son bir yıldaki tüketim sıklığı sorgulanmıştır. Çocukların bu besinlerin her birini son bir yılda genellikle “günde 1”, “günde 2-3”, “günde 3-4”, “günde 6+”,

“haftada 1”, “haftada 2-4”, “haftada 5-6”, “ayda 1-3” ve “hiç” kategorilerinden hangisine uygun sıklıkta tükettikleri sorulmuştur. Bu bölümde ayrıca çocukların ana ve ara öğün tüketme durumları ve öğün bazında tükettikleri besinler, çocukların sevdikleri ve sevmedikleri yiyecekler, öğrencilerin uyguladığı özel bir diyetin olup olmadığı, ev dışında (okul kantini, bakkal, market, lokanta vb. yerlerde) ne sıklıkta yemek yedikleri,haftada kaç gün aile ile birlikte yemek yendiği, çocuklara özel yemek yapılıp yapılmadığı, çocuğun harçlığının ne kadar olduğu, ebeveynlerin çocuklarına gün boyu ne yediğini sorma durumları, çocukların okul kantininden yiyecek-içecek satın alma durumları, kantinden alışveriş yapan çocukların bunu hangi öğün ve hangi yiyecek ve içecekler için yaptıkları, çocuğun okula gidip gelirken yolda yiyecek-içecek satın alma durumları, çocuğun okula beslenme çantası götürme durumu bilgileri ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir.

3.3.8. Ebeveynlerin beslenme alışkanlıklarının belirlenmesi

Velilerekendi beslenme alışkanlıklarını değerlendiren 25 sorudan oluşan bir anket uygulanmıştır (EK-6). Ankette çoktan seçmeli ve açık uçlu sorular bulunmaktadır.

Ebeveynlerin yeterli ve dengeli beslenme tanımından ne anladıkları, ana ve ara öğün tüketme durumları, yemeklerde kullandıkları yağ türleri, su tüketim durumları ayrıntılı bir şekilde sorgulanmıştır. Ebeveynlerin genel beslenme alışkanlıklarının

saptanması amacıyla besin tüketim sıklığı anketi uygulanmıştır. Süt ve süt ürünlerini (süt, yoğurt, ayran, peynir), kırmızı et-tavuk-balık, kurubaklagiller, yağlı tohumlar, pirinç-bulgur-makarna gibi tahıllar, ekmek-simit ve diğer unlu mamuller, kek-pasta-kurabiye gibi besinler, pişmiş sebze yemekleri, taze sebze, taze meyve, katı yağ, sıvı yağ, kızartılmış-kavrulmuş besinler, süt veya hamur tatlıları, bisküvi-şeker-çikolata, çay-kahve-bitki çayları, kolalı içecekler olmak üzere toplam 17 yiyecek ve içeceğin tüketim sıklığı sorgulanmıştır. Bireylerin bu besinlerin her birini son 1 yılda genellikle “hergün”, “haftada 1-2”, “haftada 3-4”, “ayda 1-3” ve “hiç”

kategorilerinden hangisine uygun sıklıkta tükettikleri sorgulanmıştır.