Araştırma Sorgulamaya Dayalı Öğrenme Yaklaşımında Fen Bilimleri Dersi İşleyişi

Çağdaş fen eğitimi öğrencilerin kavramları yapılandırarak oluşturmalarını, öğrencilerin etkileşim içerisinde olduğu öğrenme ortamlarında karşılaştıkları problemleri çözebilecekleri yapılandırmacı öğretim modelleri ile şekillenmektedir.

Bu öğretim modelleri 3E, 4E, 5E ve 7E olmak üzere alan yazında yer almaktadır.

Ancak bu çalışmanın uygulamasında bu öğretim modelleri incelenmiş olmakla beraber araştırma sorgulamaya dayalı öğrenmenin mantığına sahip başka bir model temel alınmıştır. Çalışmada kullanılan, sorgulayıcı öğrenme döngüsünün bir çeşidi de

“Sor, Araştır, Oluştur, Tartış ve Yansıt” modelidir. Bu model sorgulama temelli bir ders veya ünitenin uygulanması için kullanılabilecek beş adımlık bir modeldir (Borich, 2014). Çalışmada yer alan öğretim uygulamaları bu model temel alınarak

29 hazırlanmıştır. Sorgulayıcı öğrenme için 5 adımlık modelin adımları detaylıca Çizelge 2.5’te açıklanmıştır.

Çizelge 2.6. Sorgulayıcı Öğrenme İçin 5 Adımlık Model

ADIM TANIMI

1.ADIM: SOR

Öğretmen, öğrencilerin keşfetme isteğini artırmak için sorular sorarak ve öğrencileri sorgulama sürecini ve bulguların sunumunu planlamaya katılmalarını sağlayarak derse başlar. Dersin konusunu soru şeklinde sunduktan sonra sorgulama iklimi oluşturmak için öğrenci cevaplarını inceleme, teşvik etme ve yeniden yönlendirme yoluyla sorgulama sürecini başlatır. Kısacası bu aşama öğretmenin başlattığı aşamadır.

Öğrenciler sürece alıştıklarında, öğretmen onları kendi sorularını sormaları, soruyu cevaplama sürecini planlamaları, süreci nasıl yürüteceğini belirlemeleri ve sonuçların nasıl sunulabileceğine karar vermeleri için teşvik eder. Bu aşama öğrencinin başlattığı aşamadır. Bu aşama öğrencileri bağımsız düzeyde sorgulamaya yönelten soruları ve öğrencinin yönlendirdiği süreçler için bir araçtır. Bu aşamanın odak noktasında sorgulama sürecinde daha sonra yeniden tanımlanabilen bir soru veya sorun bulunmaktadır.

2. ADIM:

ARAŞTIR Bir öğrencinin sorusu üzerinde karar verildikten sonraki adım onu araştırmadır. Bu aşamada öğrencilerden soruyla ilgili önceki bilgi veya deneyimlerini hatırlamaları ve kaynakları belirleyip bir eylem planı tasarlayarak olası araştırma yöntemleri konusunda beyin fırtınası yapmaları istenir. Ayrıca öğrenciler yeni bilgiler ortaya çıktıkça soruyu yeniden tanımlayabilir. Bu bilgi toplama aşaması, ilgili öğrencilerin sahip olduğu öz güdülenme sürecidir.

30 Çizelge 2.7. (devam) Sorgulayıcı Öğrenme İçin 5 Adımlık Model

3. ADIM:

OLUŞTUR

Öğretmen ve öğrenciler, yeterli bilginin toplandığına karar verdikleri zaman, öğrencilerden bilgi (kanıt) ve soru arasındaki ilişki hakkında eleştirel düşünmeye başlamaları istenir. Örneğin bilginin soruya tam olarak nasıl cevap verebileceği veya veremeyeceği gibi. Burada öğrenciler kendi deneyimlerinin ve belki de öğretmenin deneyimlerinin ötesine giden yeni bilgi oluşturmak için açığa çıkardıkları bilgiyi sentezler. Öğrenciler sorusunun veya varsayımının uygunluğu hakkında eleştirel düşünmeye başlar, sorularını yeniden tanımlar ve/veya yeni sorular oluşturur ve daha fazla veri toplamaya karar verir. Toplanan bilgiyi sentezleyen bir çizelge, elde edilen ilerlemeyi özetleyen sözlü sunum, yeni veya yeniden tanımlanmış sorular listesi gibi geçici ürünün bu aşamada ortaya çıkması beklenir.

4.ADIM:

TARTIŞ

Bu aşamada öğrenciler bulgularını, yeni bilgilerini ve deneyimlerini birbiriyle tartışırlar. Öğrenciler iş birlikli gruplardan veya tüm sınıftan oluşabilen öğrenme topluluklarında deneyim ve incelemelerini paylaşırlar. Küçük grup formatı kullanıldığında farklı gruplar 2. ve 3.

aşamalarda ortaya çıkan farklı sorulara cevap vermek üzere sorgulama sürecini kullanabilirler. Bu aşamadaki görevler, notları karşılaştırmayı, sonuçları tartışmayı ve gruplar arasında deneyimleri paylaşmayı kapsayabilir.

5.ADIM:

YANSIT

Tartışmadan sonra öğrenciler sonuçlarını eleştirir ve öğrenme topluluklarına (grup veya sınıf) aktarırlar; burada öğrencilerin yeni edindikleri bilgileri yansıtmaları beklenir. Bulguları sunma yöntemleri öğretmenle birlikte seçilir. Bu yöntemler geleneksel yazılı veya sözlü rapor olabileceği gibi daha geniş multimedya sunumu, ürünü veya sergiyi de kapsayabilir. Öğrencilerin görevi sorularının ve araştırma yöntemlerinin uygunluğu ve sonuçlarının doğruluğu üzerinde düşünmektir. Bu görevler, grup olarak veya sınıfça öğrencilerin tatmin edici bir çözümün bulunup bulunmadığı, yeni bir sorunun gerekip gerekmediği veya gerekiyorsa yeni sorunun ne olabileceği konusunda değerlendirme yapmalarını teşvik eder. Yeni sorular ortaya çıkarsa sorgulama döngüsü yeni bir dersle birlikte tekrar başlar.

31 2.1.3.5 Araştırma Sorgulamaya Dayalı Öğrenme Yaklaşımında Ölçme ve

Değerlendirme

Araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme modelini benimsemiş olan 2013 Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programında (MEB,2013), öğrencilerin süreç içerisinde izlenmesi, yönlendirilmesi, öğrenme güçlüklerinin belirlenerek giderilmesi, anlamlı ve kalıcı öğrenmenin desteklenmesi amacıyla sürekli geri bildirimin sağlanmasına yönelik bir ölçme-değerlendirme anlayışı benimsenmiştir. Sonuçta elde edilen sayısal değerlerin anlam kazanabilmesi, öğrencinin gelişiminin izlenmesi ve bu gelişime bağlı olarak öğrencinin yönlendirilmesi, programda önemsenen ilkeler arasındadır.

Ölçme ve değerlendirmede esas alınan bakış açısı, ürün kadar sürecin de değerlendirildiği bir ölçme ve değerlendirme anlayışına dayanmaktadır.

Araştırmaya dayalı yaklaşımı benimseyen sınıflarda değerlendirme birçok yapı içerisine girerek çeşitli amaçlara yönelik olabilmektedir. Bu sınıflarda değerlendirmeler geniş bir bakış açısı sağlayarak, her öğrencinin ne öğrenip, ne anladığını, neyin belirsiz ya da eksik olduğunu ve sahip oldukları bilgilerle neler yapabileceklerini sorgulamaktadır. Değerlendirmeler öğretmenlerin ders süresince sordukları sorulardan performanslara, araştırma raporlarından ders kitabında yer alan ünite sonu testlerine, gözlem bulgularından bölgesel ya da ulusal sınavlara kadar pek çok çeşitlilik göstermektedir (Akpullukçu, 2011).

Bağcaz (2009) tarafından araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme yaklaşımında yapılan değerlendirmede amaç öğretim sırasında yapılan etkinliklerin öğrenciler tarafından ne kadar öğrenebildiği sorusudur. Her öğrencinin birbirinden farklı olduğu gibi bilgiyi zihinde yapılandırmaları da birbirinden farklıdır. Bu yüzden bilgilerin değerlendirilmesinde farklı teknikler kullanılmalıdır. Araştırma sorgulamaya dayalı öğrenmeye yatkın olan yöntemlerden bazıları şunlardır: Problem çözme, Deney, Gezi gözlem, Beyin fırtınası, Örnek olay, Tartışma, Soru cevap, Grup çalışması, Sunum yapma (Kaplan Parsa, 2016), Benzetim (Fansa, 2012).

Problem çözme: Öğrencilerin öğrenilenleri kullanarak yanıtı kaynaklarda yazılı olmayan problemleri çözmeleridir. Özellikle gerçek yaşamdan problemler öğrencinin ilgisini çekmektedir (Açıkgöz Ün, 2011).

32 Deney: Deney yapma, bir hipotezi sınamaya yönelik olarak değişkenleri değiştirme ve kontrol etme süreci olarak tanımlanmaktadır. Bilim insanları, araştırmaları sırasında gerçekleri bulmak için çeşitli deneyler yaparlar. Fen öğretiminde deneysel yöntem, sınıfta ve laboratuar ortamında temel bilgilerin uygulanarak yapılmasıdır (Anılan, 2014).

Gezi Gözlem: Herhangi bir bilgiye ulaşmak amacıyla, bazı kayıt yöntemleri kullanılarak kişilerin veya varlıkların doğal ortamlarında izlenmesine, olayın tanımlanmasına, nasıl gerçekleştiğinin belirlenmesine, söylenilenlerin dinlenmesine, nicelik veya niteliğinin ortaya konmasına gözlem denilir (Anagün ve Duban, 2014).

Öğrencilerin, doğal çevre, müze, çeşitli kurumlar gibi öğrenilenlerle ilgili mekanlarda yaptıkları incelemelere gezi denir. Gezilerin amaçlara hizmet etmesi için; gezi öncesinde nelere dikkat edileceği, gezi sırasında gezideki gözlemlerin kayıt edilmesi ve gezi sonrasında toplanan bilgilerin sınıflanması gibi etkinliklere yer verilmelidir (Açıkgöz Ün, 2011).

Beyin Fırtınası: Basit fakat etkili bir öğretim tekniği olarak bilinen beyin fırtınası, temelde bir probleme çözüm yolları geliştirmek, atılacak olan bir adıma karar vermek ve fikir jimnastiği yaparak yeni fikirler üretmek için kullanılan interaktif bir tekniktir (Çepni, 2014).

Örnek Olay: Belli bir konuda günlük hayatta karşılaşılan bir süreci, olayı ya da problemi sınıf ortamında neden-sonuç ilişkisi açısından incelemeye örnek olay yöntemi denir (Çepni, 2014) .

Tartışma: Aktif öğrenmenin sağlanmasında önemli bir yere sahip olan tartışma yönteminde, öğrenciler fikir üretme, yorum yapma ve yaptıkları yorumları kalabalık gruplara sunma gibi becerilerini geliştirme şansına sahiptirler. Tartışma yöntemi fen bilimleri eğitiminde genelde iki şekilde kullanılır. Bunlar grup tartışması ve sınıf tartışmasıdır (Ayas, Çepni ve Ayvacı, 2014).

Soru Cevap: Öğrencilerin bağımsız düşünme ve problem çözme becerilerini geliştirmek amacıyla kullanılan yöntemlerden birisi olan soru cevap,

öğrenme-33 öğretme sürecinde özel bir iletişim biçimi olarak benimsenmiştir. Burada önemli olan kısım sorulara verilecek cevapların evet veya hayır olmasından kaçınmaktır (Şaşan, 2002).

Grup Çalışması: Öğrencilerin başkaları ile iletişim ve etkileşim sağlayabildiği bir ortamdır. Sosyal ve duyusal gelişimine olanak sağlamakla beraber öğrencinin kendini ifade etmesine ve kendinin gerçekleştirmesine fırsat sunar (Şengül, 2006).

Köseoğlu ve Kavak (2001) yaptıkları çalışmalarında sosyal bir varlık olan insanın bir kavramı öğrenebilmesi için sosyal etkileşimde bulunması gerekir diyerek grup çalışmasının öneminden bahsetmiştir.

Sunum Yapma: Sözlü sunumlar, öğrencilere öğretmen tarafından bir araştırma konusunun verilmesi ve öğrencinin gerekli hazırlığı yaptıktan sonra sınıf ortamında bunu akranlarına sunması sürecinden oluşmaktadır (Anagün ve Duban, 2014).

Benzetim: Öğrencilerin, gerçeğin aynısı olan ancak gerçeğinin yapılamayacak ya da tehlikeli olabilecek denemelerin sınıf ortamında yapay durumlar olarak üzerinde çalışılmasına benzetim denir (Açıkgöz Ün, 2011).

2.1.3.6. Araştırma Sorgulamaya Dayalı Öğrenme Yaklaşımında Karşılaşılan