2.1. KURAMSAL ÇERÇEVE
2.1.1 Fen Öğretimi
2.1.3.2 Araştırma Sorgulamaya Dayalı Öğrenme Yaklaşımında Öğretmen ve Öğrenci Rolleri
Araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme ortamında öğretmenler, öğrencilerinin fikirlerini rahatça ifade edebildikleri, düşüncelerini farklı gerekçelerle destekleyebildikleri ve arkadaşlarının iddialarını çürütmek amacıyla karşıt argümanlar geliştirebildikleri öğretim süreci içerisinde yer almalarını sağlar. Karşıt argümanları içeren yazılı ve sözlü tartışmalarda öğretmenler, öğrencilerinin geçerli verilere dayalı oluşturdukları iddiaları, haklı gerekçelerle sundukları tartışmalarda yönlendirici ve rehber rolü üstlenir (MEB, 2013).
Araştırma sorgulamaya dayalı öğrenmede sınıf ortamı öğrencilerin birbirleriyle en üst düzeyde iletişim sağlayacağı şekilde oluşturulmaktadır.
Öğrencilerin derse aktif katılım sağlayacağı ve iletişim becerilerini geliştireceği bu sınıf ortamında geleneksel sınıflarda kullanılan sıralı düzenden sıyrılıp onun yerine öğrencilerin etkileşim içerisinde olacağı küme düzeni tercih edilmektedir (Demirkıran, 2016). Günümüz öğretmenleri ulusal ve uluslararası gelişmeleri dikkate
24 alarak araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme yaklaşımını öğrenme-öğretme sürecine dahil etmelidirler (Tatar, 2006).
Araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme yaklaşımında öğrenciler öğretmenlerinden direkt yönlendirmeler almak yerine, problemleri çözmek için birlikte çalışırlar ve bu nedenle öğretmenin görevi geleneksel yöntemde olduğu gibi öğrencilere bilgi sağlamak değil bilgiyi öğrenme yolunda onlara yardım etmektir. Bu yöntemde öğretmen bilgiye giden araç değil sadece yardımcıdır (Çelik, 2012).
Demirkıran (2016)’ ya göre öğretmen araştırmaya dayalı sınıf ortamında öğrencilerin fikirlerinin gelişmesi için öğrencilere rehberlik eden, bir bilim insanı gibi davranarak öğrencilere model olan ve gerek vücut dili gerekse soru tekniği ile sınıfta bu yöntemin uygulanabilirliğini artıran kişidir. Öğrenciler fen derslerinde başarılı olmak için eğitim süreci boyunca bir rehbere ihtiyaç duymaktadırlar. Bu amaca ulaşmakta öğrencilere yardımcı olabilme açısından fen bilimleri dersi öğretmeni kritik bir role sahiptir (Demirkıran, 2016).
Geleneksel öğrenmelerdeki öğretmenlerin tersine araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme yaklaşımda öğretmen soruların cevaplayıcısı değil soru soran kişi konumundadır (Fansa, 2012). Sorgulayıcı öğretim basit bir soru cevap yöntemi olarak algılanmamalıdır. Çünkü bu stratejide öğretmen soru cevaplayan değil soruyu soran ve sorduğu sorularla öğrencilerin kafasında merak uyandıran kişidir (Bağcaz, 2009). Bu yaklaşımda öğretmen öğrencilerine araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme yaklaşımını tanıtmalı ve açıklamalıdır. Böylece öğrenciler ders işlenişi sırasında nelere dikkat etmeleri konusunda bilinçlenmekle beraber yöntemin uygulaması daha etkili hale gelir (Fansa, 2012).
NRC (2004)’ e göre sorgulamaya dayalı öğrenme yaklaşımında öğrenci;
-
Keşif için materyal, olay ve nesneleri bir araya getirir.-
İşbirlikli gruplar içinde çalışır, fikirlerini paylaşır ve birlikte çalışarak bilgileri yapılandırır.-
Sorular oluşturur ve elde edilebilecek cevaplar üzerinde düşünür.-
Gözlemlerin olası açıklamalarını sunar.-
Sorgulama yaparak cevaplanabilecek sorular veya uygun açıklamalar arkasındaki fikirleri önerir.25
-
Araştırma sürecini planlar, yürütür, gözlemler yapar ve bunların uygunluğunu ölçer veya fikirlerini test etmek için sonuçlar elde edebilecek başka yollar bulur ve kullanır.-
Notlar alır ve sonuçları uygun bir yolla kaydeder.-
Test edilen fikirler veya sorularla ilgili sonuçlar arasında bağlantı kurar ve sonuçları açıklamaya gayret gösterir.-
Ne bulduğunu iletir, dinler ve diğer öğrencilerle paylaşır.-
Fikirlerindeki herhangi bir değişimi ve sorgulama süreçlerini yansıtır (Kaplan Parsa, 2016).Araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme yaklaşımında öğrencilerin aktif olarak derse katılımlarını gerektirmektedir. Öğrenciler gerçek problemlerle uğraşıp, bu problemlerin çözümünü elde edip diğer öğrencilerle iletişim kurarak derse aktif olarak katılırlar ve bu da öğrenmenin kalıcı olmasını sağlar (Tatar, 2006).
Harlen (2004) tarafından sorgulayıcı öğretimde öğretmen ve öğrenci rolleri Çizelge 2.4’te özetlenmiştir (Akt: Güney, 2015) .
Çizelge 2.4. Sorgulayıcı Öğretimde Öğretmen ve Öğrenci Rolleri ve Eylemleri
Öğretmen Rolleri Öğrenci Rolleri
3. Öğrencilerin var olan bilgilerini ortaya çıkarmak ve ne bulduklarını, nasıl açıklayacaklarını ortaya çıkaran açık uçlu sorular sormak
1. Keşfetmek için gereken materyal, olay ve nesneleri bir araya getirmek.
2. İşbirlikçi gruplar halinde çalışarak fikirleri paylaşmak ve bilgileri birlikte yapılandırmak.
3. Sorular oluşturmak ve araştırmalar yoluyla elde edilebilecek cevaplar üzerinde düşünmek.
26
Çizelge 2.5. (devam) Sorgulayıcı Öğretimde Öğretmen ve Öğrenci Rolleri ve Eylemleri
4. Öğrencilerin fikirlerini dinlemek ve onları ciddiye almak.
5. Fikirlerin düzgün bir şekilde test edilmesi için gerekli olduğu yerlerde öğrencilere yardım etmek.
6. Öğrencilerin fikirlerini nasıl test
edeceklerini önermelerini sağlamak veya sorularının cevaplarını sorgulama yoluyla ya da ikincil kaynakları kullanarak vermelerini sağlamayla meşgul etmek.
7. Öğrencilerin ne bulduklarını açıklamaları ve nasıl yapacaklarını düşünmeleri için cesaretlendirici sorular sormak.
8. Karşılıklı tartışma ve işbirlikçi öğrenmeyi gerçekleştirici fırsatlar ve ortamlar sağlamak.
9. Öğrencilerin gelişimsel becerileri ve düşünceleri hakkında gözlem, soru ve
6. Araştırmaları planlamak ve yürütmek, gözlemler yapmak ve uygunluğunu ölçmek veya fikirlerini test etmek için sonuçlar elde edilebilecek başka yolları bulmak ve kullanmak.
7. Çeşitli notlar almak ve sonuçları uygun bir yolla kaydetmek.
8. Test edilen fikirler veya sorularla ilgili sonuçlar arasında bağlantı kurmak ve sonuçları açıklamaya gayret etmek.
9. Ne bulduğunu iletmek, dinlemek ve diğerleriyle paylaşmak. Ayrıca fikirlerindeki herhangi bir değişimi ve sorgulama süreçlerini yansıtmak.
27 2.1.3.3. Araştırma Sorgulamaya Dayalı Öğrenme Yaklaşımında Öğrenme
Öğretme Süreci
Yapılan çalışmalar değerlendirildiğinde fen bilimleri eğitiminde son zamanlarda kullanılan çağdaş öğrenme yaklaşımlarından birisi araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme yaklaşımıdır (Kaplan Parsa, 2016). Araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme ortamlarında; öğrenciler problemi hissedebilmeli ve sınırlandırabilme, problemi belirleme, probleme yönelik araştırma yapma, nedensel ilişkileri belirleme, hipotez kurma ve hipotezini test edebileceği bir deney tasarlama, muhakeme yapabilme, elde edilen verilere dayalı kanıt oluşturabilme, araştırmayı sunma ve raporlaştırma basamaklarını öğrenciden bağımsız bir şekilde bireysel ya da grup çalışması ile gerçekleştirmek olduğundan yapılandırma sürecinde öğrencinin içinde bulunduğu öğrenme ortamının özellikleri öğrenmeyi önemli derecede etkilediğinden bahseden Akpullukçu (2011), araştırmaya dayalı öğrenme ortamında yapılandırmacılık, işbirliğine dayalı öğrenme ve probleme dayalı öğrenme yaklaşımı gibi birçok yaklaşımın bir arada bulunduğuna dikkat çekmiştir.
Llewellyn (2002)’ ye göre araştırma sorgulamaya dayalı öğrenmenin ortam, öğrenci, program, öğretmen, tutum, beceriler, sorgulama döngüsü gibi bileşenleri vardır ve araştırma sorgulamaya dayalı öğrenme ortamının özellikleri şunlardır: (Akt:
Kaplan Parsa, 2016).
-
“Ya... ise” ve “merak ediyorum” soruları vardır.-
Duvarlarda kavram haritaları bulunur.-
Öğrencilerin sınıf dışında da çalıştığına ilişkin kanıtlar vardır.-
Öğrenci sıraları ikili, üçlü ya da dörtlü gruplar şeklinde düzenlenmiştir.-
Bu sınıflar bireysel ve grup çalışmaları için öğrenmenin gerçekleştiği merkezlerdir.-
Tüm materyaller sınıf içerisinde öğrencilerin ulaşılabilecekleri biçimde hazır bulunur.-
Öğrenci sunumlarını kaydetmek ve sonra onları izleyip öğrenci performanslarını değerlendirebilmek amacıyla video sistemi vardır.-
Okul binasının dışında da bilgiye erişmek için bilgisayarlar ulaşılabilir durumdadır (Akt: Kaplan Parsa, 2016).28 Kahn ve O’Rouke (2005)’a göre araştırma sorgulama temelli öğrenmenin özellikleri şunlardır:
1. Öğrencilerin merakını uyandıran ve dikkatlerini çeken ve kafalarında soru işaretleri oluşturan bir durum öğrencilere sunulur. Birçok yanıt ya da çözüme izin verecek nitelikte olan bu durum açık uçlu bir problem ya da senaryo olabilir.
2. Sorgulamayı öğrenciler yönlendirir ve metodları kullanır.
3. Sorgulamada öğrenciler varolan bilgilerini kullanır ve gerekli öğrenme ihtiyaçlarını belirlerler.
4. Öğrencilere verilen görevler öğrencilerde merak uyandırır, bu görevler öğrencileri aktif olarak keşfetme ve yeni kanıtlar aramaya teşvik eder.
5. Öğrenciler buldukları kanıtları analiz eder ve sunar, bu durum öğrencilerin problemde sorumluluk almalarını sağlar (Akt: Kaplan Parsa, 2016).
Öğrencilerin kavramları anlama düzeylerini geliştirmek için, araştırmaya dayalı laboratuarlar oluşturulmalıdır ve oluşturulan bu ortamlarda öğrencilerin bilgiyi analiz etmeleri, sentezlemeleri, bilgiye yönelik tartışmalar yapmaları sağlanarak, etkili bir öğrenme-öğretme ortamı düzenlenmelidir (Fansa, 2012).
2.1.3.4 Araştırma Sorgulamaya Dayalı Öğrenme Yaklaşımında Fen Bilimleri