Araştırma Modeli ve Alternatif Modellerin Karşılaştırılması

Bu tez kapsamında geliştirilen kavramsal model ve bu modelden hareketle üretilen alternatif modeller LISREL programı aracılığıyla sınanarak, kavramları açıklayan en iyi uyum değerine sahip modele ulaşılmaya çalışılmış ve bu kapsamda beş farklı model geliştirilmiştir. İlk olarak, kuramsal çalışmalardan hareketle oluşturulan ve bütün hipotezlerin birbiriyle olan ilişkilerini içeren “kavramsal model” (Model 1); ikinci olarak, ilk modelde tanımlanan ilişkilerin olduğu, ancak değişkenler arasında korelasyon ve koveryans bağlantılarının sıfıra sabitlendiği “ilişkisiz model” (Model 2); üçüncü olarak, kavramlar arasındaki doğrudan etkilerin kaldırılıp, sadece öz-yeterlilik değişkenin aracı olduğu “aracı model” (Model 3); dördüncü olarak değişkenler arasındaki aracı etkiler devre dışı bırakılarak bütün değişkenler arasında doğrudan etkilerin yer aldığı “doğrudan etki modeli” (Model 4); ve son olarak, hem aracı hem de doğrudan etkilerin birlikte yer aldığı ve LISREL programının düzeltme önerdiği ilişkilerin de kuramsal dayanağa bağlı olarak modele eklendiği “kısmi aracı model” (Model 5) geliştirilmiştir. Geliştirilen modellere ait uyum değerleri Çizelge 8’de yer almaktadır. Bu kapsamda, en iyi uyum değerlerine sahip olan “kısmi aracı model” (Model 5) kabul edilmiş ve ilişkileri açıklamak için bu model kullanılmıştır.

Çizelge 8. Model Karşılaştırma Çizelgesi (N=1007, p>.05 p<.01)

Model No - Adı X² SD RMSEA CF

I

NFI X²

Farkı

SD

Farkı

Model 1 Kavramsal Model 21725,00 4680 .060 .92 .89

Model 2 İlişkisiz Model 26331,67 4725 .067 .91 .89 4606,67 45

Model 3 Aracı Etki Modeli 22069,30 4692 .061 .91 .89 344,30 12

Model 4 Doğrudan Etki Mod. 21475,38 4647 .060 .91 .90 249,62 33

Model 5 Kısmi Aracı Model 20922,96 4680 .059 .92 .90 802,04 3

X²: Ki-kare SD: Serbestlik Derecesi RMSEA: (Root mean Square Error of Approximation/ Yaklaşık Hataların Ortalama Karekökü): CFI: Comparative Fit Index/Karşılaştırmalı Uyum İndeksi) ve NFI (Normed Fit Index/Normlaştırılmış Uyum İndeksi)

Çizelge 8’de araştırma kapsamında geliştirilen modellere ait uyum iyiliği değerleri yer almaktadır. İlgili yazında, bu değerlerin hangi kabul edilebilir sınırlar içerisinde olması gerektiği ile ilgili üzerinde tam bir uzlaşma olmamasına rağmen, bazı kabul gören bilgiler yer almaktadır (Meydan ve Şeşen, 2011; Şimşek, 2007). Bunları kısaca ele almak gerekirse, öncelikle bir modele ait kabul edilebilir değerler incelenirken sadece bir uyum değerine değil de birkaç farklı değere birlikte bakmak

112

gerektiği ifade edilmektedir (Şimşek, 2007). Yazında en çok kullanılan değerler ve kabul edilebilir uyum iyiliği aralıkları şunlardır:

Ki-Kare (χ2): Ki-kare değeri alternatif modelleri karşılaştırmak için

kullanılan bir ölçüttür. Bu değer serbestlik derecesi ile birlikte kullanılmaktadır. Buna göre; bir modeldeki Ki-kare değerinin serbestlik derecesine olan oranının düşük olması iyi bir uyuma; yüksek olması ise kötü bir uyuma sahip olduğunu gösterir. Ki-kare değeri ile ilgili kabul edilebilir sınırlar ise şöyledir: Ki-kare değerinin serbestlik derecesine bölünmesi sonucu; 3'ün altında kalması mükemmel uyum, 5'in altında kalması ise kabul edilebilir uyuma işaret etmektedir (Sümer, 2000; Şimşek, 2007).

RMSEA (Root Mean Square Error of Approximation/ Yaklaşık Hataların Ortalama Karekökü): RMSEA değeri hem model uyumu hem de güven

aralığı hakkında karar vermek için yazında çok sık kullanılan bir ölçüttür. Bu değer, hesaplanırken, modeldeki serbestlik derecesini dikkate almakta ve böylece model karmaşıklıktan etkilenmemektedir. Yazında, RMSEA değerinin 0.080’nin altında olması; modelin kabul edilebilir olduğunu göstermektedir (Şimşek, 2007).

CFI (Comparative Fit Index/Karşılaştırmalı Uyum İndeksi) ve NFI (Normed Fit Index/Normlaştırılmış Uyum İndeksi) : NFI ve CFI değerleri ise hem

modelin karmaşıklığına hem de örneklem büyüklüğüne duyarsızlaştırılmış uyum iyiliği ölçütleridir. Bu değerlerin kabul edilebilir sınırları 0.90’ın üzeridir ( Kline, 1994; Totan, İkiz ve Karaca, 2010; Şimşek, 2007)

Şekil 9’da araştırma kapsamında geliştirilen “kavramsal model” yer almaktadır. Buna göre, kavramlar arasında kırmızı renkli rakamlarla belirtilen ilişkiler (t değerleri) anlamsız, diğer ilişkiler ise bilimsel açıdan anlamlıdır. Aynı zamanda bu model kabul edilebilir uyum değerlerine (RMSEA:0.060) sahiptir. Ancak modelden anlamsız olan yollar çıkarılıp, LISREL programının önerdiği modifikasyonların modelde tanımlanıp yeniden test edilmesinde yarar görülmüştür. Bu uygulamanın yapılmasına neden olarak, YEM’in kuramsal olarak daha önce tanımlanmayan ilişkileri bulup kullanıcalara sunması gösterilebilir.

Bu kapsamda öncelikle anlamsız yollar modelden çıkarılıp, kavramlar arasındaki ilişkiler için yeni yollar eklenerek model sınandığında; daha iyi uyum değerlerine sahip ve daha fazla ilişkiyi açıklayan bir modele (Model 5) ulaşılmıştır. Ulaşılan son model Şekil 10’da görülmektedir. Bu model, alternatif modeller içerisinde en iyi uyum değerine sahip olan modeldir. Bu aşamadan sonra, araştırma

113

kapsamındaki bütün ilişkiler elde edilen bu model aracılığıyla ele alınacak ve açıklanacaktır. Bu açıklamalar ve sonuçlar aşağıda yer almaktadır.

Dd: Dışadönüklük, Uy: Uyumluluk, Sr: Sorumluluk, Nv: Nevrotiklik, Ga: Gelişime Açıklık, Er:

Erillik, Gc: Güç Mesafesi, Bl: Belirsizlikten Kaçınma, Br: Bireysellik/Kolektivcilik, Zm: Zamana Odaklılık, Oz: Öz-yeterlilik, Kl: Kolektif Yeterlilik, Tt: İş tatmini, Bg: Bağlılık, Ay: İşten Ayrılma Niyeti Pr: Performans

114

Dd: Dışadönüklük, Uy: Uyumluluk, Sr: Sorumluluk, Nv: Nevrotiklik, Ga: Gelişime Açıklık, Er:

Erillik, Gc: Güç Mesafesi, Bl: Belirsizlikten Kaçınma, Br: Bireysellik/Kolektivcilik, Zm: Zamana Odaklılık, Oz: Öz-yeterlilik, Kl: Kolektif Yeterlilik, Tt: İş tatmini, Bg: Bağlılık, Ay: İşten Ayrılma Niyeti: Pr: Performans

Şekil 10. Kısmi Aracı Model (Model 5)