Araştırma Alanında Yapısal Çevrenin Morfolojik Özelliklerinin Tespit

Kente ait doğal yapı ve sosyal çevrenin genel karakterini yansıtan doku, yapılar ve onlar arasındaki boşlukların kompozisyonundan oluşmaktadır. Yapılar; büyüklükleri, fonksiyonları, tarihi özellikleri, anlamları ile çeşitlilik sunarlar, boşluklar ise; yapı adası boşlukları, sokaklar, caddeler, parklar, meydanlar, su yüzeyleridir ve bu iki temel öğenin doluluk-boşluk bağlamında oluşturdukları ilişki ve biçim, kentin dokusunu ortaya

56

çıkarmaktadır. Yerleşim dokusu, temsil ettiği dönemin teknolojisini, morfolojik özelliklerini, yaşam biçimini, yerleşmenin kimliğini oluşturmaktadır ve kent formunu tanımlamaktadır (Altaban 2013, Ocakçı ve Türk 2012).

Birlik (2006)’e göre; tarihi çevrelerde kentsel kimlik değişiminin eşik analizi: Trabzon’da bir deneme isimli doktora tezinde, insan yerleşimlerinin birikimlerini taşıyan kentlerin, özellikle sanayileşme sonrası küreselleşmenin mimari dayatmalarına karşı, hem geçmişi gölgede bırakan hem de giderek artan yapılaşma baskısı ve kuşatması ile hızla değişmekte; kimliklerini kaybetmekte olduğunu vurgulamaktadır. Bu nedenle çalışmasında, kentsel tasarım ve planlama bütünlüğü açısından; tarihi çevrelerde ve sokak silueti ölçeğinde, kentsel kimlik değişiminin eşik noktasının bireylerin algılama düzeylerine göre saptanmasını amaçlamıştır. Araştırmada tarihi çevre özelinde Trabzon kentinin, kentsel sit alanlarının geleneksel sokak siluetini karakterize etmesi nedeniyle geleneksel sivil mimariye ve sokaklara yönelik cephe etütleri geliştirilmiştir. Elde edilen tipolojilerden yararlanarak kentsel kimliği yansıtan bir sanal-geleneksel sokak silüeti oluşturulmuş, tarihi çevrelerde kentsel kimlik değişiminin görsel çevre kalitesi açısından kontrolüne yardımcı olmak amacıyla, siluetin değişim öncesi ve sonrası görünümleri kullanıcı grubu tarafından değerlendirilmiştir.

Besim (2007); Özgün kentsel mekânların okunması ve belirlenmesi üzerine analitik bir çalışma: Bodrum Türk kuyusu örneği; Doktora tezi; mimarlık, kentsel tasarım ve peyzaj mimarlığı açısından değerlendirilmesi gerekli olan tarihi ve kültürel varlıkların bir araya gelişleriyle oluşturdukları düzenin ortaya çıkartılmasını ve sistemin algılanmasını sağlamayı amaçlayan belge niteliğinde bir araştırmadır. Bodrum ve Türk kuyusu mahallesi’ndeki özgün kentsel mekânların varlığının ve geleneksel yaşam ile kent arasındaki ilişkilerin saptanması ile ilgili bir çalışmadır.

Çalışmada ana malzeme; Bodrum ile ilgili olan yazılı ve görsel dokümanlar, çalışma alanında yaşayanlarla yapılan sözel görüşmeler ve incelenen alandaki algı birikimidir. Araştırmacının çalışma alanında doğmuş ve yaşamışlığından kaynaklanan bilgi ve materyal birikiminden yoğunlukla faydalanılmıştır. Bodrum ile ilgili edebi eserler üzerinden kentsel mekânlara dair okumalar yapılmıştır. Tez, Bodrum üzerine kentsel tasarım ölçeğinde yapılacak çalışmalara öncülük edecek detaylı tespit ve kentsel doku analizlerini sunmayı, Bodrum Türk kuyusu Mahallesi’ndeki geleneksel yaşam hakkında

57

gerçekçi bilgiler elde etmeyi hedeflemiştir. Bodrum kenti ve benzer özelliklere sahip diğer kentlerin dönüşüm süreçleri için tasarım ipuçları vermektedir (Besim 2007). Kuter (2007), araştırma alanı Çankırı tarihi kent merkezi olan çalışmasında, arazi etüt çalışmaları ve anket uygulamaları sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda kent merkezinde yer alan doğal ve kültürel değerlerin sürdürülebilirliğinin sağlanması için öneriler geliştirmiştir. Ayrıca, gerek Çankırı kenti için gerekse benzer araştırmalara veri tabanı oluşturmak amacı ile kentsel sit alanını kapsayan hâlihazır haritaların sayısallaştırılarak bilgisayar ortamına aktarılma işlemleri ile öznitelik bilgileri ve konumsal veriler ilişkilendirilerek sorgulamaya hazır hale getirilmiştir. Tarihi kent merkezlerinin korunarak kültürel sürekliliğinin sağlanmasında ve yaşanabilir mekanlar olarak gelecek nesillere aktarılmasında peyzaj mimarlığı ve kentsel peyzaj tasarımının önemini ortaya koymayı amaçlayan bu araştırmada, araştırma alanının mahalle sınırları, arazi kullanım özellikleri, kat sayıları, yapısal sistem – yapı malzemesi, yapısal durum, konfor koşulları, mülkiyet durumu, ulaşım, tescilli yapı ve alanlar, harita ile görüntü arasında ilişki kurulması (hot linking), mevcut bitkisel materyal ve donatı elemanları konularında elde edilen verilerin bilgisayar ortamına aktarılmasında ArcView 3.2a ve ArcGIS 8.3 yazılımları kullanılmıştır.

İncelenen; Birlik (2006), Kuter (2007), Besim (2007) çalışmalarından yola çıkarak araştırma alanının yerleşim dokusunun özelliklerini tespit etmek amacıyla; fotoğrametrik haritalar ve uydu görüntüleri sayısallaştırılarak, Düzce Belediyesi’nden temin edilen güncel hali hazır harita bilgileriyle elde edilmiş olan 2015 yılı yerleşim haritası temel alınarak araştırma alanı mahalle bazında tek tek gezilerek;

• Yerinde yapılan gözlemlerden • Çekilen fotoğraflardan

• Sokak sakinlerinin bilgilerinden, yararlanılarak fiziksel çevreye ait, tablo 2.12 de

verilen bilgiler elde edilmiştir.

Gözlemler sonucu elde edilen yapılaşma özellikleri; teknik, malzeme, kullanım amacı ile ilgili veriler Arc Gıs yazılımı kullanılarak, sayısallaştırılmış uydu görüntülerinden elde edilen haritaların öznitelik tablolarına aktarılmıştır. Çalışma alanına ait bir veri tabanı oluşturulmuştur. Anonim 2003 ve Türkyılmaz vd. 2005 çalışmalarında kullanılan yöntemle, araştırma alanındaki geleneksel dokunun dağılımı, kat yükseklikleri dağılımı, arazi kullanım haritaları, topografya (eğim, bakı, yükseklik) özellikleri, toprak

58

kabiliyetleri sınıflandırması, yollar, sınırlara ait tematik haritalar ( doğal sınırlar, arkeolojik sit alanları, idari sınırlar), ve öznitelik tabloları yorumlanmak üzere elde edilmiştir.

Tablo 2.11. Arazi gözlemi ile elde edilen veriler.

Yerleşim Dokusu Nitelik Amaç Yapılar Kat yükseklikleri,

Malzeme Yapım tekniği Yapı ve çevre ilişkisi

Geleneksel Mimari örneklerinin sayısal verisine ulaşmak, Korunması gereken örnekleri tespit etmek

Mahalle Sokak isimleri

Odak noktası Geleneksel dokunun analizi

Yollar Malzeme Uydu görüntülerinden sayısallaştırılarak elde edilen yollar haritasının güncel durumunun yerinde kontrolü

Arazi gözlemleri sonucu, yapılara ait elde edilen veriler, “Geleneksel” ve “Diğer

Yapılar” olarak sınıflandırılmıştır. Yerleşim karakter tipini meydana getiren, Geleneksel

konut dokusunun içinde, teknik ve malzeme olarak, tadilat görmemiş, ekleme yapılmamış, özgün örnekler “Hımış” olarak sınıflandırılmıştır. Çalışma sonunda elde edilen tematik haritaların analizi yapılarak değişmiş, değişmekte ve durağan alanların sınırları belirlenmiş, zaman içinde oluşan değişimin tehdit ettiği kültürel peyzaj ve kimlik elemanlarının korunması ve sürdürülebilirliğine yönelik Kültürel Peyzaj Koruma Alanları oluşturulmuş, bu alanlara ait yapılaşma kararları önerilmiştir.

59